خط نستعلیق، شناسنامه هنری ایران است

به گزارش خبرگزاری برنا در آذربایجان شرقی،جشنواره ملی خط نستعلیق بزودی در تبریز و در قالب یک برنامه جنبی کنگره ملی شهریار برگزار می گردد. به همین منظور گفتگویی با آقای میرحسین زنوزی استاد پیشکسوت خط نستعلیق داشتیم. مشروح این گفتگو تقدیم می شود.

پدیده‌ شکل‌گیری و خلق خط و خوشنویسی در قلمرو ادب و فرهنگ ایران اسلامی از اعتبار و خلاقیت شگفت انگیزی برخوردار است و یکی از اساسی ترین مولفه های این پدیده نوظهور در نیمه های قرن هشتم هجری تنها در اثر ذوق و سلیقه ایرانیان آن هم به دست میرعلی تبریزی نمایان شده است که حتی کشورهایی بسیار مترقی با کشفیات متعدد شان در علوم و رشته‌های مختلف پیچیده نتوانستند خط شان را به صورت هنری فاخر جلوه دهند

 واقعیت اینست خط نستعلیق به عنوان شناسنامه ایران در همه جای جهان شناخته شده و مورد استقبال قرار گرفته است و خدمات آن  در جهت حفظ و نگهداری مواریث علمی و فرهنگی و هنری و سیاسی و تاریخی در ادبیات ما جایگاه ویژه دارد و میراث به جای مانده از آن در گنجینه های مختلف کشور و جهان و کتیبه ها و ابنیه های تاریخی گواه صادقی بر این مدعاست.

 آنچه در مورد این خط بسیار زیبا قابل تامل و تفکر است این است که این خط با رعایت اصول اولیه و ۱۲ گانه در جاهای مختلف با توجه به نوع نوشته و چارچوب آن تابع کلمات ماقبل و مابعد خود بوده و قابل تغییر در اندازه های خود بوده و جایگاه خود را در هر کاربردی تا به امروز به نام عروس خطوط اسلامی در مقام اول حفظ نموده است.

 بی شک این خط با ترکیب پذیری بدیع و متنوع و نو دارای امتیازات بسیاری است که می‌تواند در کتابت، چلیپا، سیاه مشق، ترکیب آزاد، کتیبه، و یا هر قالب دیگری جوابگوی نیازمندیهای زیباپسند انسان باشد که جلوه های زیبایی شناسی آن را قوت می بخشد.

جایگاه تبریز به عنوان خاستگاه خط نستعلیق را چگونه ارزیابی می فرمایید؟

 تبریز مرکز پیدایش رشد و تکامل خط نستعلیق بوده است و این خط از تبریز به تمام جهان صادر گردیده است و بنا به اظهارات سرکار خانم فدایی تهرانی رئیس موزه میرعماد سبک صفویه با تمام  جلال و جبروت ریشه در سبک تبریزی دارد که در زمان شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۷ هجری قمری در تبریز بنیان نهاده شده و بعدها از مکتب تبریز مکتب قزوین و بخارا زاده شده و دامنه آن از طریق تبریز به سرزمین های هند و عثمانی گسترش یافت. لذا تبریز را باید پایتخت خط نستعلیق جهان دانست.

 لیکن مساله اساسی اینجاست که نمودهای عینی که نشان دهند تبدیز مبدع این خط بزرگ بوده کجا هستند؟  واقعیت این است که با کمال تأسف باید گفت تبریز با توجه به سابقه دیرینه پیشینه هنری آن به عنوان شهر اولین ها و خاستگاه نستعلیق فقط در کلمات خلاصه و نمایش داده می شود حال آنکه باید عموم مردم تبریز خصوصاً مسئولینش باید همه نستعلیق نویس باشند. این هنر مقدس اما مظلوم که نام تبریز و ایران را در همه دنیا بلند آوازه ساخته اما هنرمندانش فاقد ساختمان مستقل جهت فعالیت خود در اختیار انجمن خوشنویسانش ندارد. این شهر دانشگاه و هنرستان خوشنویسی ندارد موزه معاصری که آثار هنرمندان معاصر باید در آن نگهداری شود موجود نیست در شهر اولین ها در و دیوارش از خط نستعلیق تهی است.

 تا این لحظه خط نستعلیق به نام میرعلی تبریزی به ثبت نرسیده است. در ادارات دولتی آثار خطی به چشم نمی خورد. هنرمندان طراز اول خوشنویس ارج و قرب ندارند. به طور مثال از سال سال ۱۳۲۹ انجمن خوشنویسان ایران شکل گرفته و من اولین نفری هستم که از تبریز و این منطقه از سال ۱۳۸۵ با انتخاب بیش از ۳۰۰ هنرمند برجسته خوشنویسی طراز اول کشور به شورای عالی انجمن خوشنویسان راه پیدا کردم.

هنوز برایم سوال است که جایگاهم در این شهر کجاست؟ کدام کتابی با عنوان فرهنگ نامه خوشنویسی جهانی تبریز به چاپ رسیده است؟ و ده ها کار نشده که از که از مجال این بحث خارج است. خلاصه اینکه متاسفانه در حال حاضر تبریز از جایگاه خوبی در این حوزه برخوردار نیست.

 خط نستعلیق برای منعکس کردن شعر شهریار دارای چه نقطه قوت هایی بوده و چه نقشی در بارور کردن آن می‌تواند داشته باشد؟

نام استاد شهریار فرزند نامدار تبریز و آذربایجان سال‌هاست که از مرزهای ایران گذشته و در چهارگوشه جهان هر جا که سخن از شعر و ادب فارسی است زبانزد عالمان و بزرگان فرهنگ و ادب است.   دیر زمانیست که شهریار بزرگ با ادبیات و شعر ایران پیوند ناگسستنی دارد.

او شاعر بلندمرتبه ای است که در ردیف قطران، شمس، حمام و صائب مایه افتخار تاریخ شعر ادبیات و فرهنگ ایران است. شاعری است که ملک الشّعرای بهار وی را افتخار شرق می داند. مقام معظم رهبری او را حکیم لقب می دهند و بزرگان شعر و ادب ایران را جاودانه می دانند و انیشتین به احترام کلامش سه بار بر می خیزد. و اشک شوق در دیدگانش حلقه می‌زند و تنها حیدر بابایش به صد زبان زنده دنیا چاپ می‌شود و در نهایت این شاعر حضرت علی علیه السلام است.

این چنین شخصیتی با نوشته شدن اشعارش اعتبار نمی‌یابد. او مثل آفتاب است که خوشنویسان کشور با نوشتن شعرش آبرو کسب می‌کنند و تاریخ گواه آن خواهد بود که قلم داران روزگار ما آن را خوب شناختند و با نوشتن اشعارش ارج و قرب پیدا نمودند.

برای استاد شهریار همین بس که حتی افراد بیسواد حیدربابای او را از حفظ می خوانند و بزرگان علم و ادب و هنر در تلاش یاد گرفتن زبان ترکی هستند تا حیدربابا را به زبان اصلی بخوانند.

اما اشعار استاد شهریار با خط نستعلیق خوشنویسان نامدار تبریز و آذربایجان و ایران زنده خواهند ماند و جوانان و نوجوانان سالها مراقبه و مجاهده خواهند نمود تا به آن مرتبه و مقام برای نمایش هرچه بهتر این اشعار فاخر به مقام و مرتبت دست یابند.

جشنواره ملی خط نستعلیق که در ارتباط با کنگره ملی شعر شهریار برگزار می گردد دارای چه نقاط قوت و ضعفی است؟

جشنواره خط نستعلیق از چند جهت ارزش معنوی بسیار دارد اول این که خط مادر فرهنگ است و این پیوند خط با شعر و ادب از دیرباز پیوند ناگسستنی است و خط و خوشنویسی در طول تاریخ کمک شایانی در نگاه داشتن افکار و اندیشه شاعران بزرگ انجام داده و نوشتن بدون خواندن موثر نخواهد بود  و مبداء تمام دانایی انسان از خواندن و نوشتن است و خواندن و نوشتن انسان را به تفکر وا می‌دارد که در اسلام یک لحظه تفکر از چندین سال عبادت ارزشمندتر تلقی شده است. اگرچه استاد شهریار تنها شاعری است که در زمان خود به خوبی شناخته شده اما باز زوایای زندگی آن نامدار بزرگ هنوز در پرده ابهام باقی مانده است که وظیفه اصلی این کنگره از بین بردن تمام این ابهامات است.

اگر هنرمندی شعری از استاد شهریار را بنگارد بی‌شک بارها بر روی آن شعر مطالعه و سیاه مشق نموده است و شاید بارها آن را نوشته و عوض کند که بی‌تردید آثار بدیع و  چشم نواز و ماندگار از آن استاد فرزانه در تاریخ  تبریز و آذربایجان به یادگار خواهد ماند. این کنگره و جشنواره ملی خط نستعلیق زمینه ایست که درک کنیم این خط به مثابه گنجی علاوه بر از جنبه‌های فرهنگی  دارای ارزش اقتصادی فراوانی خواهد بود و ملت نیز از دیدن آن خطوط زیبا لذت خواهند برد و جوانان و نوجوانان بسیاری در یاد گرفتن  خط تلاش خواهند کرد که بی‌گمان در پالایش جامعه مهم و موثر و در بیمه کردن معنوی جوانان موثر خواهد بود. بدین سان‌ برگزار کنندگان این کنگره و جشنواره نیز یادگار ارزشمندی برای تبریز رقم می زنند

به عنوان یک استاد پیشکسوت خط‌نستعلیق نقش نهادهای فرهنگی در حمایت و اشاعه و بین المللی کردن این هنر را چگونه ارزیابی می فرمایید؟

هیچ هنرمند راستینی در هیچ دوره ای نیاز به حمایت و مساعدت ندارد اما هنر چرا چون هنر وسیله پالایش هر جامعه مترقی است و در حال حاضر دشمنان اسلام و قرآن هنر را به درستی شناخته و از آن به عنوان یک ابزار غافل کننده استفاده می‌کنند.   مقام معظم رهبری در یک دیدار اختصاصی با هنرمندان اشاره کردند که سازمان سیا یک بخش هنری دارد که به کل جهان برنامه‌های هنری می‌دهد.   علی الخصوص با ظهور پدیده های جدیدی چون اینترنت کامپیوتر و ابزارهای دیگر جوانان و نوجوانان ما که سرمایه اصلی ما هستند به سهولت با فشار دکمه ای تمام جهان را درمی نوردند. می‌بینند می‌شنوند یاد می‌گیرند و عمل می کنند. ‌خاصیت هنر همین است ما وارد جنگ نرم شده ایم و این جنگ هنر است و اگر بخواهیم جامعه ای ساده و پالایش شده ای داشته باشیم باید به هنر و شاخه های متنوع آن اهمیت دهیم. اما بین‌المللی کردن هنری به این آسانی نمی شود و نیازمند زحمت و برنامه ریزی و هزینه کرد هدفمند است. در گذشته نیز جشنواره خوشنویسی بین‌المللی غدیر را که به صورت بین‌المللی برگزار می‌شد و به نام حضرت علی علیه السلام مزین بود برکات خوبی داشت که در معرفی خط نستعلیق جایگاه خوبی داشت.   امید آنکه این جشنواره بتواند اهداف بلندمدت خود را به صورت بین المللی محقق نماید چرا که هنر خوشنویسی ما شناخته شده و در تمام موزه‌ها خودنمایی می‌کند.