لزوم ادغام سازمان‌ها و شرکت‌های محیط زیستی در شهرداری تهران/ موازی کاری‌ها مانع عملکرد موثر

 مهدی بهروش، دکترای حقوق محیط زیست و مدرس دانشگاه، در گفتگو با گروه اجتماعی خبرگزاری برنا با بیان اینکه با نگاهی به سازمان‌های ذیربط شهرداری متوجه می‌شویم که رویکردها و راه حل‌های گذشته دیگر قابلیت و توانایی خود را برای مقابله با چالش‌های سازمانی و محیط بیرونی معاصر از دست داده اند گفت:  از این رو نیاز به رویکردهای جدید احساس می‌شود که چابک سازی از آن جمله است. سازمان چابک، سازمانی است که توانایی پاسخ به تغییرات پیش بینی نشده و غیر منتظره با روش‌های مناسب و در زمان مناسب و همچنین بهره گیری از تغییرات و کسب مزایای تغییر به عنوان فرصتها را داشته باشد.

بهروش با گفتن از اینکه شهرداری در ایران یک نهاد اجرایی محلی است که زیر نظر شهردار اداره می‌شود و  وظیفه این سازمان، پاکیزه نگاهداشتن شهر، جمع‌آوری و حمل زباله شهری، صدور مجوزهای ساخت و ساز شهری، دریافت عوارض شهری از شهروندان و همچنین برقراری نظم در شهر و فرماندهی بر نیروهای راهنمایی و رانندگی است افزود: شهرداری یک نهاد عمومی و غیردولتی است. طبق قانون درآمدهای شهرداری از ۶ طریق ممکن است:

1. درآمدهای ناشی از عوارض عمومی (شامل عوارض نوسازی و عوارض پسماند)
2. درآمدهای ناشی از عوارض اختصاصی (شامل فروش تراکم و...
3. بهای خدمات و درآمدهای موسسات انتفاعی شهرداری (شامل بلیت اتوبوس و ....
4. درآمدهای حاصله از وجوه اموال شهرداری
5. کمک‌های دولت و سازمان‌های دولتی
6. اعانات و کمک‌های اهدایی اشخاص و سازمان‌های خصوصی و امول و دارایی‌هایی که به‌طور اتفاقی یا به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه به‌طور کلی درآمدهای بالا از ۲ طریق تأمین می‌شود ادامه داد :  روش اول منابع درآمدی داخلی است که از دریافتی‌های مستقیم شهرداری ازاجاره اموال ومستغلات، فروش اموال بدست می‌آید و روش دوم منابع درآمدی خارجی است که از محل عوارض شامل صدور پروانه، کسب وپیشه، آب، برق، تلفن، کارخانجات، کمک‌های دولتی تأمین می‌شود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که مدیریت هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه است و توسط شهردار تهران انتخاب می‌شود که با نظارت معاون امور مناطق فعالیت می‌کند. هر منطقه شامل تعدادی ناحیه است . در کل تهران، دارای ۱۲۲ ناحیه است که با اجرای طرح ناحیه محوری هر ناحیه یک شهردار ناحیه نیز دارد که توسط شهرداران مناطق تعیین می‌شود.

بهروش با تاکید بر اینکه ساختار شهرداری تهران با توجه به چارت بالا دارای 9 معاونت و تعداد زیادی سازمان و شرکت است  که به اندازه یک سازمان یا وزارتخانه دولتی دارای تشکیلات سازمانی مشخص و اداره این سازمان ها، معاونت ها و ... بسیار پرهزینه ای است افزود: به بیان یکی از اعضای شورای شهر تهران، شهرداری تهران در حال حاضر با یک سازمان چاقی مواجه شده‌ایم. از مهمترین معاونت های این سازمان بزرگ معاونت خدمات شهری و محیط زیست که با دارا بودن 6 سازمان، 2 شرکت، 2 اداره کل و یک ستاد در چارت سازمانی اش بار اصلی خدمت رسانی به شهروندان در زمینه های مختلف از جمله: ایمنی، نظافت، سلامت، فضای سبز، محیط زیست شهری و ... را بر عهده دارد. در این معاونت، اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهر تهران وجود دارد. اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهر تهران از سال 1382 با عنوان ستاد محیط زیست و انرژی آغاز به کار کرد. در راستای اصلاح ساختار و کوچک سازی بدنه شهرداری و برای تبدیل شهرداری به سازمانی چابک و انعطاف پذیر باید از تعدد مأموریت‌های متداخل در حوزه‌های دیگر، فقدان هماهنگی و نظارت بین حوزه‌ها، رقابت بین حوزه‌ها برای تصدی‌گری و فقدان تعامل منطقی بین صف و ستاد جلوگیری کرد؛ باید در ساختار کلان شهری در سطوح خرد و کلان تحول اساسی انجام گیرد. این تحولات زمانی کارآ و موفق خواهند بود که در راستای حل مشکلات اصلی شهر و مدیریت شهری باشند.

بهروش با گفتن از اینکه بی شک یکی از مهمترین معضلات شهر تهران که هم گریبانگیر عموم مردم شده و هم مدیریت شهری را با مشکلات متعدد مواجه ساخته است. موارد مرتبط با محیط زیست است که مستقیما با زندگی و سلامت مردم مرتبط است و شهرداری برای ایجاد شهر سبز پایدار،  باید توسعه متوازن و  نظارت موثر محیط زیست را مدنظر قرار دهد گفت: محیط زیست شهری، محصول برخورد و تلفیق سه بعد در هم تنیده محیط طبیعی، محیط انسان ساخت و محیط اقتصادی و اجتماعی است و توجه واحد به هر یک از این ابعاد بدون توجه به دو بعد دیگر به ناپایداری محیط شهری می انجامد.

وی در ادامه با بیان اینکه آثار تجمعی مشکلات زیست محیطی و مدیریت شهری، نه تنها باعث تهدید سلامتی شهروندان می شود بلکه مانع دستیابی به توسعه پایدار شهری می شود گفت:  با افزایش مشکلات دنیای مدرن، شهرهای پایدار در اولویت سیاست کشور ها قرار گرفت. ایران نیز هم اکنون با در نظر گرفتن پیامدهای اقتصادی، در پی اجرای این سیاست ها به منظور حل مشکلات مختلف فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی است. موضوع توسعه پایدار شهری در کشور ما موضوع جدیدی نیست اما محیط زیستی که منجر به پایداری شهر شود موضوعی جدید است که مزایای مربوطه در گرو توجه به آن است.

بهروش با اشاره به اینکه شهرداری‌ها به‌ عنوان متولیان اصلی مدیریت شهری نقش عمده ای در محقق ساختن‌ اهداف حفاظت از محیط زیست شهری، برعهده دارند اظهار داشت:  بنابراین شناخت وظایف‌ قانونی شهرداری‌ها در این زمینه، کمک شایانی به‌ بهبود برنامه‌ریزی و ارتقای کیفیت خدمات‌رسانی در بخش محیط زیست شهری خواهد کرد. بنا به آنچه از گذشته تاکنون در مورد شهرداری‌ها در ایران مطرح‌ بوده است، وظایف شهرداری‌ها را در حوزه های مرتبط با محیط زیست را می‌توان در سه قالب عمده گنجاند: آلودگی هوا وصوت، معضلات پسماند و زباله، عدم نظارت قوی زیست محیطی بر پروژه های شهرداری. تحلیل جایگاه و نقش شهرداری‌ها در تقابل با وظایف‌ سایر نهادهای دخیل در مدیریت محیط زیست شهرها، این نکته را مشخص می‌سازد که وظیفه حفظ محیط زیست شهر؛ دستخوش ناهماهنگی‌ها و ناهنجاری‌های متعددی شده است.

بهروش با تاکید بر اینکه چنین به نظر می‌رسد که جدای از نحوه عملکرد و ارزیابی انجام‌ وظایف در کلیه واحدها، تعدد واحدها و دستگاه در شهرداری و موازی کاری هر یک از سازمان ها یا ادارات که در امر محیط زیست مشغول هستند موجب سردرگمی در برنامه ها و استفاده از منابع مالی و نیز عملکرد نامناسب شده است گفت :   با توجه به فرابخشی بودن محیط زیست و لزوم رعایت موارد مرتبط با آن توسط سایر بخش ها مطابق با سیاست های کلی محیط زیست ابلاغی توسط مقام معظم رهبری صادر شده که متاسفانه فرایند مناسبی در این خصوص در شهرداری تعریف نشده است که بعضا منجر به اتخاذ تصمیماتی بدون لحاظ شاخص های زیست محیطی و مانع رسیدن به شهر سبز پایدار می شود؛ از این‌رو تصمیم‌گیری در خصوص ساماندهی و اصلاح ساختاری اداری وضع موجود ، موضوعی است که باید در تقویت جایگاه واقعی‌ شهرداری‌ها در مدیریت شهری و تبیین وظایف هر یک‌ از عناصر دخیل در حفظ محیط زیست شهری بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

این دکترای حقوق محیط زیست و مدرس دانشگاه در خاتمه با گفتن از اینکه اما متاسفانه با نگاهی به چارت سازمانی شهرداری تهران متوجه می شویم که در بدنه با وجود یک اداره متولی در امر محیط زیست شهری، واحد ها، ادارات و شرکت هایی ذیل معاونت های دیگر وجود دارد که موازی یا بدون هیچ استراتژی خاصی فقط جهت ایجاد یک شغل برای تعدادی افراد بدون داشتن هدف خاص ایجاد شده است گفت:  شرکت کنترل آلودگی هوا ذیل معاونت حمل و نقل شهری، واحد HSE ذیل شرکت شهر سالم، واحد مسیل ها و قنوات و  مدیریت کنترل حیوانات شهری ذیل شرکت ساماندهی است. با یک نگاه کلی به این اداره ها در می‌یابیم که هر کدام دارای یک چارت سازمانی، اهداف مشترک در امر محیط زیست شهری، پست ها و گروه های مشابه، بدون هیچ نظم خاصی و مدیریت واحد زیست محیطی در امر حفاظت از محیط زیست شهری مشغول به خدمت هستند. با ادغام این سازمان‌ها و ادارات، شرکت‌ها ذیل اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهر تهران که وظایف آنها در بسیاری از موارد هم‌پوشانی دارد، می‌توان ضمن جلوگیری از موازی کاری و تداخل برنامه‌ها و کاهش هزینه‌های جاری، سرمایه‌ای و انسانی به تقویت نظارت مؤثر محیط زیست در شهرداری تهران پرداخت.