تاثیر قهوه بر عملکرد ورزشکاران

مصرف قهوه نیز همانند چای در بین ورزشكاران شایع است . درخت قهوه در زبان انگلیسی به Coffee tree و در عربی به بن Bunn و در فرانسه به Cafier و در آلمانی به Koffeebaum و در ایتالیایی به Caffe مشهور است. درخت قهوه در جاهای گرم مانند امریکای مرکزی، برزیل، هندوستان و بعضی کشورها به ثمر می‌رسد و هم اکنون در برزیل به مقدار زیادی کشت می‌شود. در برگ قهوه بیست و شش درصد کافئین وجود دارد. درخت قهوه به ارتفاع 5 تا 6 متر و به دو صورت وحشی و پرورش یافته در جهان وجود دارد. در بازار تجارتی دو نوع دانه قهوه وجود دارد: یکی سبز و دیگری قهوه بو داده (قهوه ای) و به صورت قهوه ترک، قهوه چینی، قهوه چرخ کرده و قهوه سبز عرضه می‌شود. مصرف تغذیه‌ای قهوه در نوع قهوه بو داده است زیرا قهوه سبز قابلیت خوراکی ندارد و تنها پس از بو دادن قهوه سبز در دمای 240 درجه است که خوش عطر و مطبوع می‌شود و دم کرده آن مصرف می‌شود.

هیچکدام از انواع گیاهان مولد قهوه (60 گونه گیاه) در ایران نمی‌رویند بلکه بیشتر در امریکای مرکزی و برزیل می‌رویند. قاره آفریقا یکی از صادرکنندگان بزرگ قهوه در جهان است و امریکای لاتین شصت و شش درصد و آسیا هفده درصد آن را خریدارند. به درخت قهوه سودانی، کولا گفته می‌شود که ماده‌ای قندی و شیرین از برگ و میوه اش به دست می‌آید. کافئین به عنوان شایع‌ترین و پرمصرف‌ترین داروی محرک در میان عموم مردم به ویژه به منظور دوپینگ ورزشکاران مصرف می‌شود.

*ترکیب شیمیایی قهوه
کافئین، پکتین، امولسین، اسید سیتریک، اسید کوفالیک، تری گونل لین، ساپونین، قند، سلولز، ساکارز، اسید لینولئیک، اسید کارنولیک، اسید استئاریک، اسید پالمیتیک، اسید کاپریک، مواد ازته، خاکستر، آب، آنتی پیرین.

میزان کافئین (تئین= تری میتل گزانتین) در یک فنجان قهوه 5/2 برابر یک فنجان چای است یعنی اگر میزان کافئین موجود در یک فنجان قهوه را 100 میلی گرم در نظر بگیریم با توجه به سایر ترکیباتی که در قهوه وجود دارد نباید روزانه از 2 فنجان قهوه بیشتر مصرف کرد، زیرا اگر میزان کافئین از 500 میلی گرم روزانه بیشتر شود عوارض مسمومیت با کافئین رخ می‌دهد و خطرهای جسمی و روحی فراوانی به دنبال دارد.

در واقع مصرف چای روزانه مفید است اما مصرف قهوه در طی روز توصیه نمی‌شود مگر در شرایطی که در فرد احساس ضعف و سستی یا شب‌کاری اجباری و اضطراری ایجاد شده و نیاز به تقلیل خواب داشته باشد که حتی در این شرایط نیز هفته‌ای یك تا سه بار توصیه می‌شود. در چای مقادیر بیشتری آب جوشیده نسبت به قهوه ریخته می‌شود و عوارض بسیار کمتری در مسمومیتهای کافئین دارد. مصرف قهوه بیشتر در آب و هوای مرطوب و اقیانوسی شمال اروپا قابل پذیرش است. اما در آب و هوای خشک و معتدل اکثر نقاط ایران به ویژه تهران توصیه نمی‌شود و اگر به عنوان رفع خستگی و فعالیت‌های روزمره استفاده شود یک فنجان کافی است زیرا بهترین درمان رفع خستگی روزانه، استراحت و خواب طبیعی است نه فعال کردن مجدد مغز با مصرف قهوه که در واقع شبیه شلاق زدن و وادار به کار کردن اسبهای خسته‌ای است که انرژی جهت راه رفتن ندارند.

*فواید مصرف قهوه (2-1 فنجان قهوه روزانه):
1. رفع خستگی و کسالت و ایجاد بی‌خوابی جهت مطالعات و یا شب کاریها و سرعت انتقال و درک مسائل مختلف، باریک بینی و نشاط باطنی.

2. افزایش قدرت و قوای فکری و جسمی و تحریک اعصاب مغزی و رفع دردهای عصبی و ماهیچه‌ای (کافئین دارای نقش تب بر نیز می‌باشد.)

3. ازدیاد جریان خون و ضربان قلب و کلیه‌ها و کبد و ازدیاد ادرار و در ضعف قلبی ناشی از ذات الریه و تب حصبه و در سنکوپها و خیزهای سطحی بدن و ازدیاد سرعت و عمق تنفس به ویژه در ورزشکارانی که با کافئین ورزش حرفه‌ای می‌کنند.

4. در رفع سردردهای پس از مصرف غذا، به ویژه در سردردهای میگرنی به دلیل داشتن کافئین و اسید سیتریک و آنتی پیرین و سولفات اسپارتئین. زیرا کافئین سبب انقباض عروق مغزی شده و جریان خون مغز را کم می‌کند به ویژه اگر با ارگوتامین مخلوط شود.

5. در رفع مسمومیت‌های ناشی از الکل و تریاک کاربرد دارد.

6. از آنجا که کافئین یک برونکو دیلاتور (گشاد کننده برونشها) است و از آزاد شدن هیستامین جلوگیری می‌کند، در نتیجه قدرت انقباضی عضلات اسکلتی زیاد می‌شود. کافئین در بیماران مبتلا به بیماری اسنداد مزمن ریوی کاربرد درمانی دارد.

*عوارض مصرف افراطی قهوه (بیش از 3 فنجان در روز):
1. ایجاد مسمومیت کافئین خفیف و شدید به صورت بی‌خوابی شدید، تپشقلب، درد معده، سوء هاضمه، بی‌اشتهایی، سرگیجه، احساس صداهایی در گوش، کابوس، لرزش، زیاد شدن عمل رفکلس‌های بدن، تاری دید، ضعف عمومی، کم شدن تمایلات جنسی، تشنج و تحریکات شدید مغزی، عصبانیت و تشویش، تهوع، سردرد.

2. ازدیاد ترشحات اسید معده و بروز تورم و زخم معده و اثنی عشر.

3. ازدیاد قند خون و از دست رفتن زیاد آب از کلیه ها.

4. کافئین چون جهش زا است سبب بروز موتاسیون‌های ژنتیکی می‌شود و احتمال برخی از سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.

5. بروز نقایص مادرزادی برای مادران حامله‌ای که قهوه مصرف می‌کنند، بروز سرطان حالب و لگنچه و پانکراس در افرادی که به‌طور افراط از قهوه استفاده می‌کنند از شیوع بالاتری برخوردار است.

6. پوکی استخوان و دردها و بیماری‌های استخوانی و شکستگی استخوانی در زنانی که روزانه بیش از 2 فنجان قهوه غلیظ مصرف می‌کنند. در صورتی که همراه با قهوه از دخانیات و الکل نیز استفاده شود عوارض فوق تشدید می‌یابد. این استعداد در افراد یائسه و چاق نیز از شیوع بالای بیماری‌زایی برخوردار است.

7. بروز نوعی اعتیاد به قهوه که در صورت نخوردن آن دچار سردرد، خستگی مفرط و افسردگی می‌شوند.

8. تنگ کردن عروق مغزی و کاهش جریان خون در آنها و افزایش برون ده قلبی و تاکیکاردی سینوسی.

*مصرف کافئین در ورزش
مصرف کافئین در ورزش بایستی با احتیاط صورت گیرد. کافئین که در قهوه و چای و کاکائو و کولا وجود دارد دارای آثار محرک بر روی سیستم اعصاب مرکزی و دستگاه قلبی عروقی است زیرا روی کورتکس مغز اثر و حواس فرد را تحریک می‌كند و سبب آگاهی ذهنی بیشتر می‌شود و در رفع خستگی و خواب آلودگی اثر بسزایی دارد. میزان مصرف معمول روزانه کافئین حداکثر 200 میلی گرم است.

اگر فردی حساس باشد حتی مصرف یک فنجان قهوه (که 100 میلی گرم کافئین دارد) سبب بروز عصبانیت و تشویش و بی‌خوابی شدید در وی می‌گردد و ریتم قلب فرد مختل می‌شود. دوز کشنده کافئین 10 گرم است. دوز مسموم کنندگی شدید آن بالای 2 گرم و برای مسمومیت خفیف 500 میلی گرم است.

افزودن کافئین به قرص‌های ضد درد و ضد سرماخوردگی از جمله آسپرین و استامینوفن سبب افزایش آثار ضد درد این داروها می‌شود. مثلاً در قرص ACA حدود 5/32 میلی گرم کافئین وجود دارد. حتی اگر ورزشکاران یک قرص ACA مصرف کنند، دوپینگ محسوب می‌شود. در نتیجه کافئین به صورت قرص و کپسول و آمپول در پزشکی کاربرد درمانی دارد.

کافئین در بروز زخم‌های معده و اثنی عشر نقش بسزایی دارد. در یک قرص ارگوتامین سی معمولا 100 میلی گرم کافئین وجود دارد. کافئین آثار ارگوتامین را که همانا انقباضات عروق محیطی و مغزی است، تشدید می‌کند و مصرفشان پیش از زایمان در حین حاملگی ممنوع است زیرا انقباضات رحم سبب سقط جنین می‌شود.

*داروهای دیگری که کافئین دارند عبارتند از: آوامیگرن، میگریل، و تونوپان (مخصوص دوپینگ ورزشکاران)، حداکثر غلظت خونی کافئین، 30 دقیقه پس از مصرف آن است به ویژه اگر ورزشکار 6 تا 10فنجان قهوه بنوشد میزان مصرف کافئین برای دوپینگ ورزشی250 تا350میلی گرم است . از این طریق کارآیی و استقامت ورزشکاران بیشترو موجب افزایش مصرف اسیدهای چرب در حین ورزش می‌شود و گلیكوژن بیشتری در عضله ذخیره می‌شود و قابلیت انقباض عضلات مخطط برای مدت بیشتری باقی می‌ماند، در نتیجه احساس خستگی در وزشکار کمتر شده و هوشیاری و قدرت وی بیشتر می‌شود. در ادرار دو نفر ورزشکار در المپیک 1976 به نامهای لائورین ولتورنو مقادیر زیادی کافئین کشف شد و آنان را محروم کردند.

*درمان مسمومیت با کافئین
شامل شست‌وشوی معده و دادن داروهای ضد تهوع (پلازیل یا ویتامین B6) و در صورت تحریک بیش از حد اعصاب مرکزی می‌توان از باربیتورات‌های کوتاه اثر مثل نیوپنتال استفاده کرده و در مصرف کافئین خودداری کرد.

دکتر لطفعلی پورکاظمی-رییس فدراسیون پزشکی ورزشی