ساحل زریبار قبرستان ماهی‌ها می‌شود

سرویس اجتماعی برنا/

زریبار در حال مرگ است، آرام و بی صدا. آنقدر آرام که گویی حتی مسوولان نیز به راحتی می توانند مرگش را نادیده بگیرند و به رسمی که مدت هاست وجود دارد، همه ناله ها و شکوه سرایی ها را به بعد از مرگ دریاچه موکول کنند.
برخی می گویند از حدود یک سال پیش متولی اصلی دریاچه، محیط زیست است و گروهی می گویند هنوز هم سیستم چند مدیریتی در این دریاچه وجود دارد و هر کدام بر اساس منافع خود تصمیم می گیرند و عمل می کنند. واقعیت هر چه باشد، در نتیجه گویی تفاوتی وجود ندارد چرا که شرایط این روزهای دریاچه گواه، آینده ای ناخوشایند برای زریبار است. 

ماهی‌ها تجزیه می‌شوند
کافی است برای تفریح، بازدید یا هر نیت دیگری به کنار ساحل دریاچه بروید تا از نزدیک انبوهی از ماهی های مرده ریز و درشت را در اطراف دریاچه زریبار ببیند. برای دیدن این صحنه تاسف آور حتی لازم به جستجو هم نیست به هر کجا چشم بچرخانید، لاشه ماهی ها وجود دارند؛ اجساد کوچکی در حال تجزیه شدن.
 

این ماهی‌های کوچک به گفته مدیر عامل جمعیت کردستان سبز از نوع ماهی های انگل هستند که به طور ناخواسته همراه با سایر بچه ماهی هایی که شیلات به دریاچه می ریزد وارد آب زریبار می شوند و در فصول خاصی نیز این ماهی ها دچار مرگ و میر می شوند. 
فرخ لقا معتمد وزیری می‌افزاید: این ماهی ها در بیشتر آب های نیمه گرم و شیرین زندگی می کنند.
اگرچه مرگ این ماهی‌ها که به نوعی انگل محسوب می‌شوند و تخم ماهی‌های کپور و آمور را می خورند، از برخی جهات مثبت ارزیابی می‌شود اما نکته منفی این است که مرگ این تعداد از ماهی‌ها در زریبار و البته تجزیه آن‌ها در همان کناره‌های دریاچه می تواند باعث ایجاد آلودگی شود زیرا همانطور که عضو انجمن سبز چیا به برنا می گوید: دریاچه زریبار دیگر تخلیه طبیعی ندارد و بعد از احداث سد، زریبار مسدود شده‌است. 
محمد ناجی کانی سانانی ادامه می دهد: قبل از احداث سد این دریاچه به اروندرود متصل بود اما امروز ارتباط این دریاچه با سیروان و اروند رود قطع شده است.این در حالی است که اگر زریبار تخلیه طبیعی داشت اجساد این ماهی ها با نخستین جریان از دریاچه خارج می‌شدند. 
کانی سانانی می افزاید: با قطع این ارتباط سفرماهی های آزاد و بومی که از زریبار به اروند رود می رفتند و برمی‌گشتند نیز مختل شده است و این ماهی‌ها در حال انقراض هستند.
با مسدود شدن زریبار نه تنها تخلیه طبیعی دریاچه از بین رفته‌ بلکه این دریاچه دچار پرغذایی شده‌ و میزان ازت در آن افزایش یافته است که این امر رشد تصاعدی گیاهان را به دنبال دارد. همچنین در شرایط موجود نیزارها، خزه ها و جلبک ها نیز به شکل انفجاری تکثیر می‌شوند. تسریع رشد گیاهان در شرایطی که دریاچه تخلیه طبیعی ندارد باعث انباشته شدن گیاهان پوسیده در دریاچه می شود.

نقل است که این روزها تعاونی صیادان کود اوره در زریبار می ریزد تا به این وسیله رشد ماهی‌های دریاچه تسریع شده و زودتر بتوان آن ها را صید کرد اما همین امر باعث افزایش جمعیت زیست شناوران در دریاچه شده است. تا جایی که امروز در هر یک متر مکعب آب دریاچه 3 کیلوگرم زیست شناور و گیاه شناور وجود دارد در حالی که این میزان در شرایط عادی یک کیلوو 300گرم در متر مکعب است.
به گفته عضو انجمن سبز چیا، در نتیجه ریختن این کودها در زریبار غلظت آب افزایش یافته، تعادل یونی به هم خورده و PH، قلیایی یا اسیدی بودن تغییر کرده‌است.
گفتنی است؛ با افزایش زیست شناورها اگرچه برخی از آن ها از بین می روند اما بخشی نیز به صورت رسوب در کف دریاچه ته نشین می‌شوند و غلظت آب افزایش پیدا می‌کند.

چشمه های جوشان کف دریاچه مسدود می شوند
در گذشته ای نزدیک یعنی تا قبل از سال 1375 کف دریاچه زریبار، 350 تا 450 چشمه وجود داشت و آب دریاچه در واقع حاصل جوشش این چشمه ها بود. چشمه هایی که امروز بسیاری از آن‌ها به خاطر وجود رسوبات و گل و لای مسدود شده‌اند.امروز دیگر چشمه های کف دریاچه زریبار دیگر توان جوشش ندارند و نمی توانند آب را به بالا هدایت کنند. چشمه هایی که دیگر نمی جوشند در کنار خروج آبی که روزگاری راهش به زریبار ختم می‌شد و امروز با عبور از زمین‌های پست به عراق می‌رسد تا هدر رود باعث شده است آب دریاچه زریبار کم و کمتر شود.
شاهین سپنتا، فعال محیط زیست در این زمینه می گوید: طبق آمارهای منتشر شده، طی 3 دهه گذشته حجم آب دریاچه زریبار مرتب کاهش یافته و میزان رسوبات آن افزایش داشته‌است که این امر بستر مناسبی برای رشد جلبک‌ها و توسعه نیزارها بوده است.
وی از جمله عوامل موثر در این زمینه را ورود فاضلاب شهر مریوان تا سال 1382 و ورود فاضلاب انسانی و حیوانی، کودهای شیمایی و زباله‌های خانگی روستاهای اطراف به طور مستقیم به دریاچه دانسته و در ادامه به احداث سد خاکی در جنوب دریاچه، احداث بند انحرافی «قزلچه‌سو» و ورود آب رودخانه فصلی «قزلچه سو» به همراه مقادیر زیادی شن و ماسه و گل و لای به دریاچه، تخریب پوشش گیاهی اطراف دریاچه و شسته شدن خاک به داخل دریاچه اشاره می کند.
سپنتا می افزاید: این عوامل در چند سال گذشته، موجب پرشدن چشمه‌های کف دریاچه با رسوبات و در نتیجه گسترش نیزارها و کاهش حجم آب و کمبود اکسیژن و تخریب اکوسیستم زریوار شده است.
مدیر عامل جمعیت کردستان سبز آب زریبار نیز  در این باره به برنا می گوید: دریاچه در 8 سال گذشته یک متر پس رفت داشته است و به جای آن شاهد رشد نیزارها بوده ایم.

 هر ثانیه 400لیتر آب هدر می رود
مارماهی در هر آبی دیده شود نشانه آلودگی آن است و نباید از آن نوشید اما آبی که زیستگاه زالوست، پاک و تمیز است. این در حالی است که به گفته مردم محلی سال هاست در دریاچه زریبار زالویی دیده نشده است و دریاچه نه تنها مانند گذشته شفاف نیست بلکه کدر هم هست.

چاه های آب مشروب روستاهای مریوان و چاه‌های کشاورزی که بر بستر سفره‌های زیر زمینی حفر شده‌اند، حجم زیادی از آب سفره‌های زیر زمینی را مصرف می‌کنند.
به گفته عضو انجمن سبز چیا مریوان یکی از پر مصرف‌ترین شهرهای کشور در زمینه آب است و مردم این شهرستان روزانه اب زیادی مصرف می‌کنند. 
کانی سانانی با اشاره به این که در هر ثانیه 400 لیتر آب در روستاها و شهر مریوان هدر می رود، می گوید: اگر برای بهینه کردن آب فاضلاب اقدام جدی و موثری انجام می‌شد و طرح آبیاری بارانی در این شهرستان به اجرا در می امد با همین 400 لیتر آب می توانستیم 5هزار هکتار آبیاری بارانی داشته باشیم.

ورود فاضلاب به زریبار
چندین روستا وجود دارند که به طور مستقیم و غیر مستقیم آب زریبار را آلوده می کنند. فاضلاب هم وارد دریاچه می‌‌شود و همراه با آن مواد شوینده، عناصر سنگین مانند سرب و سموم دفع آفات کشاورزی و غیره زریبار را آلوده می‌کنند، موادی که به گفته کانی سانانی حتی اگر باعث مرگ ماهی‌ها و آبزیان دریاچه هم نشوند برای انسان مضر هستند این در حالی است که اغلب مردم نسبت به این امر توجهی ندارند. 
سپنتا، فعال محیط زیست نیز در این باره به برنا می‌گوید: این موضوع افزون بر جنبه‌های زیست محیطی، می‌تواند برای سلامت شهروندان و گردشگران خطراتی را به دنبال داشته باشد، چون «ماهی‌کباب» یکی از غذاهای محلی مورد علاقه گردشگران دریاچه زریوار است که معمولا از ماهی‌های صید شده همین دریاچه طبخ می‌شود و در سواحل دریاچه عرضه می‌شود.
وی می افزاید: در صورت اثبات آلودگی میکربی یا شیمیایی ماهی‌های دریاچه زریوار باید از مصرف گوشت این ماهی‌ها تا رفع هرگونه آلودگی جلوگیری شود.

چه کسی متولی دریاچه زریبار است
مردم معتقدند سیستم چند کدخدایی و وجود چند متولی در اداره امور دریاچه یکی دلایل وجود مشکلات فراوان است، هرچند از یک سال گذشته اداره محیط زیست به عنوان متولی اصلی دریاچه در نظر گرفته شده‌است.
به گفته رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان مریوان در گذشته این دریاچه چندین متولی داشت شهرداری، فرمانداری، میراث فرهنگی و گردشگری و محیط زیست که همه خود را مالک دریاچه زریوار می دانستند و چند مدیریتی بودن دریاچه مشکلاتی را برای آن به دنبال داشت. 
مصطفی طاهری ادامه می‌دهد: بر اساس برنامه ریزی های انجام شده از سال گذشته مصوب شد تا امور مربوط به دریاچه زریوار تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرد و مسوولیت رسیدگی به مشکلات موجود و حل ان بر عهده این سازمان باشد.
وی در ادامه با بیان این که به طور حتم تعیین یک متولی مشخص می تواند در ساماندهی دریاچه تاثیر گذار باشد، به برنا می گوید: با این حال به عقیده من تنها با اجرای قوانین محیط زیست نمی توان گام موثری برای حفظ و بقای این دریاچه برداشت، چرا که با توجه به این که زریوار به عنوان یک قطب گردشگری در منطقه مورد توجه است در حال حاضر بعد انسانی آن بیشتر از بعد جانوری مورد توجه قرار می گیرد. به عقیده من باید به هر دو آنها در راستای یکدیگر توجه شود و محیط زیست در مطالعات و تصمیم گیری های خود به دو بعد انسانی و جانوری و بحث گردشگری دریاچه توجه لازم را داشته باشد و برای این کار نیاز به یک همکاری بین بخشی هماهنگ است.

اگرچه از یک سال پیش سازمان محیط زیست به عنوان متولی اصلی دریاچه زریبار مطرح شده ‌است اما هنوز گویا اتفاق خاصی در جهات ساماندهی به این دریاچه انجام نشده است و بزرگترین دریاچه آب شیرین جهان آرام آرام به سوی نابودی پیش می رود.


گزارش و عکس: شهرزاد عبدیه