اعتمادی: رمان در نوکردن جامعه مدنی نقش مهمی داشته است

به گزارش خبرنگار ادبیات برنا، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی نشر "آموت" به نقد و بررسی رمان "بهانه‌ای برای ماندن" نوشته حسن کریم‌پور اختصاص داشت. در این نشست که عصر روز گذشته برگزار شد، ر. اعتمادی نویسنده و محمد مطلق منتقد و روزنامه‌نگار نیز حضور داشتند.

رمان یک پدیده کاملا غربی است

در ابتدای نشست تخصصی نشر "آموت" ر. اعتمادی پیرامون پاورقی‌نویسی و رمان‌های عامه‌پسند، صحبت کرد و گفت: رمان یکی از عوامل پایه‌گذاری جامعه مدنی است. رمان به مردم واقعی هویت داد چراکه پیش از آن کتاب‌ها درباره پادشاهان نوشته می‌شد و به همین دلیل است که رمان در نو کردن جامعه مدنی نقش بسیاری داشت و هنوز دارد و از آن جایی که رمان زندگی مردم عادی، دردها و تنش‌های زندگی‌شان را منعکس می‌کند، سنت‌‌گرایان همیشه با آن مشکل داشتند.

وی سپس به رمان‌نویسی در ایران اشاره کرد و افزود: پیش از سال 1320 کسانی بودند که رمان می‌نوشتند و تلاش‌هایی در این زمینه داشتند اما بعد از سال 1320 ما با رمان‌نویسی به شکل نو مواجه شدیم. رمان یک پدیده غربی است که اصول آن هم از غرب آمده، همان‌گونه که وقتی یک هواپیما از خارج از کشور وارد می‌شود شالوده‌اش تغییر نمی‌کند و از آن جایی که رمان هم یک پدیده غربی است، همین وضعیت را دارد.

اعتمادی سپس با اشاره به فعالیت گروه‌های کمونیست و توده‌ای در سال‌هایی که رمان به ایران وارد شده بود، اظهار کرد: این گروه‌ها اعتقاد داشتند که رمان باید بر اساس آن چه که تعریف می‌کنند، شکل گیرد و تنها رمان‌هایی را در لیست خود راه می‌دادند که در راستای ایدئولوژی‌شان شکل گیرد و اگر غیر از این بود یا به آن مهر ابتذال می‌زدند و یا درباره‌شان سکوت می‌کردند.

این نویسنده ادامه داد: امروز هم منتقدانی را می‎بینیم که پاورقی‌نویسی را در حد ابتذال مطرح می‌کنند، باید به آن‌ها گفت که داستایوفسکی، همینگوی و بسیاری دیگر پاورقی‌نویس بودند. باید برای پاورقی نوشتن آنقدر قلم داشته باشید که بتوانید خیل عظیمی از مردم را جذب کنید. این مساله هم در ادامه همان برخورد ایدئولوژیک با رمان است که سبب شد این گونه ادبی گرفتاری‌های خاصی پیدا کند. مثل این که منتقدانی را می‌بینیم که سال‌هاست درباره چند نویسنده نقد می‌نویسند، گویی دیگرانی وجود ندارند یا آثارشان مناسب نقد نیست.

ر. اعتمادی در ادامه صحبت‌های خود گلایه دیگری را نیز مطرح کرد و آن انتقاد از تعبیر "عامه‌پسند" بود. وی در این باره گفت: اگر عنوان عامه‌پسند به این دلیل به برخی رمان‌ها اطلاق می‌شود که مردم آن‌ها را دوست دارند پس حافظ، سعدی، بالزاک و ... هم عامه‌پسند بودند. این مشکل در هر دو جناح‌های سیاسی چپ و راست وجود دارد که می‌خواهند رمان و کتاب در خط مورد نظر آن‌ها پیش رود و اگر این طور نباشد، می‌گویند رمان نیست.

وی سپس به تیراژ کتاب در کشور نیز اشاره کرد و افزود: غم‌انگیز است که تیراژ بهترین کتاب‌‌ها در ایران پایین است؛ آن هم در کشوری با 70 میلیون جمعیت و پنچ میلیون دانشجو. مشکل آن جاست که ادبیات در کشور ما متولی پیدا کرده است و هر کسی می‌گوید "رمان یعنی آن چیزی که من می‌گویم". در حالی که خود مخاطب است که تصمیم می‌گیرد کتابی را بخواند یا نخواند. اگر مخاطب کتابی را نپسندد، آن کتاب می‌میرد.

اعتمادی در ادامه اظهار کرد: چندی پیش یک منتقدی در مصاحبه‌ای از یکی از رمان‌های من به عنوان اثر بد نام برده بود. با او تماس گرفتم و متوجه شدم اصلا کتاب را نخوانده است. پرسیدم پس چرا از آن نام بردی؟ و پاسخ داد که "همه می‌گویند!"

ابتدا به زبان فارسی احترام بگذاریم

در ادامه این نشست محمد مطلق اظهار کرد: مردم عامه چندان در تکوین تاریخ  نقش نداشتند و اولین بار نقاشان هستند که به زوایای پنهان این طبقه ورود پیدا می‌کنند. اگر به نقاشی‌های قرون وسطی نگاه کنیم می‌بینیم که اگر شاهزاده‌ای را تصویر کرده‌اند روی تخت است و در واقع کسی از زندگی آن‌ها خبر نداشته است و در همین شرایط است که طبقه تحصیل‌کرده با پرچم رمان به جنگ تاریخ آمدند.

وی سپس با تاکید بر صحبت ر. اعتمادی که "رمان یک پدیده غربی است"، گفت: وقتی می‌خواهید وارد هویت طبقه قدرتمند شوید باید اعتراف کنید و اعتراف یک سنت غربی است. غربی‌ها عادت کرده‌اند که هر هفته بروند و برای کشیش اعتراف کنند که چه کارهایی انجام داده‌اند.

این منتقد با بیان این که رمان ساختار ضعیفی دارد، تصریح کرد: به اعتقاد من ساختار ضعیف یعنی این که بسیاری از وسواس‌های ساختاری را کنار بگذاریم تا تجربه شکل بگیرد. آقای حسن کریم‌پور اساسا نویسنده سهل‌انگاری هستند و من فکر می‌کنم نباید این مطلب را بشنوند.

وی در این باره افزود: البته من به شدت به قواعد و قوانین معتقدم چراکه در غیر این صورت سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. اما باید متوجه بود که نویسنده در رمان از ساختار فراتر می‌رود یا این که قواعد را نمی‌داند و از همین رو رعایت‌شان نمی‌کند. برای نمونه "نیما" از قانون فراتر رفت که توانست شعر نو را خلق کند.

محمد مطلق با تاکید بر فرم و محتوای رمان، ابراز کرد: رمان هم چون یک ساختمان است. ممکن است ساختمانی بر اساس اصول مهندسی ساخته شده باشد اما ظاهر زیبایی نداشته یا بر عکس علی‌رغم ظاهر خوب، پایه و اساس درستی نداشته باشد. برای نمونه می‌توانم از "سمفونی مردگان" عباس معروفی و "بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم" نادر ابراهیمی نام ببرم که نثر بسیار زیبایی دارند اما فکر و جهان‌بینی آن چنانی پشت سرشان نیست.

مطلق با این مقدمه به سراغ نقد "بهانه‌ای برای ماندن" رفت و افزود: این رمان شلختگی‌های بسیاری در نثر دارد و من تعجب می‌کنم که چگونه با این نثر توانسته در فروش موفق باشد. اشتباه است که رمان را رمانی عامه‌پسند بخوانیم چراکه این توهین به عامه است. حتی رمان در شروع خود نیز اشکال دارد و با حرف اضافه "در" شروع شده است. پاراگراف ابتدای رمان فعل ندارد و نویسنده سهل‌انگارانه با نثر برخورد کرده است.

وی تاکید کرد: خوب است که ابتدا به زبان فارسی احترام بگذاریم و آن وقت اگر تمایل داشتیم پا را فراتر بگذاریم. در این رمان یا نویسنده زبان فارسی را نمی‌شناسد و یا سهل‌انگاری کرده است.

مطلق ویژگی دیگر رمان "بهانه‌ای برای ماندن" را داشتن راوی نویسنده عنوان کرد و گفت: راوی نویسنده باید بسیار محتاط باشد که وارد قضاوت نشود. در جایی می‌گوید "من از بوی قلیان اصلا خوشم نمی‌آید" در حالی که این سلیقه نویسنده و راوی نویسنده به مخاطب ارتباطی ندارد و همین نکات ظریف است که مخاطب را پس می‌زند.

این منتقد در پایان صحبت‌های خود ویژگی مثبت رمان را متقلب نبودن معرفی کرد و افزود: نویسنده در این رمان ما را گول نمی‌زند و این ساختمان با این که پایه و ظاهر چندان خوبی ندارد اما واقعا ساختمان است و صداقت دارد.

کریم‌پور نیز در صحبت کوتاه خود و در پاسخ به مطلق، اظهار کرد: من این کتاب را با علم نوشته‌ام و اگر جایی خطایی است با علم بوده نه این که نمی‌دانم.

وی هدف خود را از نگارش رمان "بهانه‌ای برای ماندن" این گونه توضیح داد: همیشه می‌دیدم که خواهر و برادرها آن گونه که باید با هم خوب نیستند و من خواستم بگویم که چرا نباید خواهر و برادر به هم عشق بورزند و برای هم نگران باشند؟ مگر عاشقی تنها میان دو غریبه است و بس؟

رمان "بهانه‌ای برای ماندن" در 342 صفحه با قیمت هفت هزار تومان بهمن‌ماه سال گذشته از سوی نشر آموت به چاپ رسیده است.

نشست‌های نقد آموت هر هفته پنج‌شنبه‌ها از ساعت 15:30 تا 17:30 در دفتر نشر آموت به نشانی زیر پل كریم‌خان زند، نبش ایرانشهر به طرف غرب، پلاك 170 (178 قدیم)، طبقه‌ی دوم با شماره‌ی تلفن: 88827140 برگزار می‌شود.