کوهستان پهناور «زاگرس» چند سالی است که در سوگ از میان رفتن بخشهای وسیعی از جنگلهای بلوطهای خویش سیاهپوش است و این رویداد تلخ هرساله ابعاد وسیعتری به خود میگیرد.
به گزارش خبرگزاری برنا در کرمانشاه، «زاگرس» طی این سالها شاهد بلایای طبیعی و غیرطبیعی فراوانی مانند خشکسالىهاى پیاپی، هجوم گسترده ریزگردها، گسترش بیمارىها و آفات درخت، افزایش بیرویه بهرهبرداریها، تخریب اراضی جنگلی، فرهنگ نادرست گردشگری و آتش سوزیهای طبیعی و عمدی و دهها بلای خانمان سوز دیگر بوده و بخش وسیعی از پوشش جنگلی خویش را از دست داده است.
بیگمان وجود این شرایط ویژه یکی از انگیزههای اصلی برگزاری نشست مشترک استانداران منطقه رویشی زاگرس با حضور رییس سازمان جنگلها و مراتع کشور در ایلام در اواخر هفته گذشته بود.
نشستی که به منظور جلوگیری از روند خشکیدگی درختان بلوط در این استانها و ارائه تصمیمها و راهکارهای اجرایی مشترک برگزار شد.
زاگرس نگین سبز ایران «زاگرس» نامی آشنا برای ساکنان ایران زمین است. رشته کوهی پهناور که از کرانه ای دریاچه وان در ترکیه و مناطق کردنشین شمال عراق آغاز و پس از گذشتن از استانهای شمال غربی وغربی، تا خوزستان، فارس، کرمان و هرمزگان ادامه مییابد و با چنین گسترهای، وسیعترین رویشگاه جنگلی کشور محسوب میشود.
در این میان کرمانشاه با 527000 هکتار بیش از 3 درصد از جنگلهای کشور را در خود جای داده است و در رتبه دوازدهم کشور قرار گرفته و در ناحیه رویشی زاگرس پس از فارس، لرستان، خوزستان، کهکیلویه و بویراحمد و ایلام رتبه ششم را داراست. سلسه جبال زاگرس دارای بیش از 4 هزار گونه گیاهی و 183 گونه درخت شامل بلوط، بنه، بادام، زبان گنجشک، کیکم، زالزالک و گلابى وحشى است.
البته در این میان زاگرس وسیعترین و اصلیترین رویشگاه درخت بلوط است و حدود 70 درصد از گونه های جنگلی این کوهستان بزرگ را درختان بلوط تشکیل میدهند.
قدمت این جنگلها به 5500 سال پیش بازمیگردد و ایجاد و گسترش آنها به خاطربارندگیهای ناشی از استقرار سیستم مدیترانهای و دریای سیاه بوده است.
علاوه بر این زاگرس همچنین 30 درصد جمعیت دامی و 80 درصد عشایر مولد کشور را در خود جای داده است.
جنگل های زاگرس مزایای بسیاری نیز برای منطقه دارند. این پوشش گسترده جنگلی نقش مهمی در شکلگیری یک هوای معتدل در این منطقه ایفا میکنند و همچون مانعی در مقابل عبور سریع ابرهاعمل کرده و باعث افزایش بارندگی میشوند.
همچنین این جنگلها از آسیب بادهای سخت میکاهند و هوای پیرامون خویش را پاک میکنند. وجود پوشش گیاهى مرتعى و جنگلى و بارانهاى مناسب باعث شده تا زاگرس با تغذیه سفرههاى آب زیرزمینى، منشاء پیدایش بسیارى از رودخانههاى بزرگ و کوچک و چشمه سارها باشد و حدود 40 درصد از آب کشور را تأمین کند.
جنگلهایی که خیلی سریع در حال تخریب هستند واقعیت تلخ اینجاست که جنگلهای زاگرس با همه عظمت و زیباییشان، به سرعت در حال تخریب و نابودی هستند.
وقوع خشکسالىهاى پیاپی تنه درختان را رنجور کرده و هجوم سنگین ریزگردها راه تنفس را بر آنها بسته است. از بد حادثه چند سالیست که آفات و بیمارىهای درختی نیز این جنگلهای وسیع را به تسخیر خویش درآورده است، به گونهای که بر اساس آخرین آمار و بررسیها بیش از یک میلیون هکتار از سطح جنگلهای زاگرس تاکنون براثر بیماری زوال بلوط خشکیده، یا در معرض خشکیدگی است. اما در این میان انسانها نیز نقشی تمام عیار در تخریب جنگلهای زاگرس داشتهاند.
عواملی مانند افزایش جمعیت ساکنین مناطق جنگلی و حاشیه آنها یکی از عوامل مهم تخریب جنگلها بوده است. فقر معیشتى این جوامع محلى زمینهساز میل شدید آنها به بهرهبردارى بیرویه از عرصههاى جنگلى براى تأمین و فروش سوخت و علوفه، گسترش فعالیت دامدارى و تخریب اراضى جنگلى به منظور کشت دیم شده است.
همچنین باید عوامل دیگری مانند فرهنگ نادرست گردشگرى در طبیعت، توسعه معادن، توسعه راههای ارتباطی و آتش سوزىهاى عمدى از دیگر عوامل انسانی مؤثر را به دیگر عوامل موثر در تخریب جنگلهاى زاگرس است.
درد بلوط های زاگرس کمتر از درد دریاچه ارومیه نیست آنچه که طی این سالها در «زاگرس» رخ داده فاجعه کوچکی نیست. ابعاد این رویداد آنقدر تلخ و ناگوار است که رییس جمهور در سفر بهار امسالش به استان ایلام پس از بازدید از جنگلهای خشکیده بلوط جملهای به زبان آورد که نشان از عمق فاجعه میداد: درد درختان بلوط کمتر از درد دریاچه ارومیه نیست.
روحانی ادامه داد: جنگلهای زاگرس با معضل خشکیدگی روبرو شدهاند و این معضل که از سال ٨٧ آغاز شده و از آن زمان تاکنون بخش بزرگی از جنگلهای زاگرس را فرا گرفته است. رییس جمهوری در این سفر بر ضرورت تلاش همه دستگاههای ذیربط برای جلوگیری از توسعه و گسترش پدیده خشکیدگی جنگلهای بلوط زاگرس و تلاش در راستای احیای این جنگلها تأکید کرد. تاکیدی که ثمره آن برگزاری این نشست مشترک استانداران منطقه رویشی زاگرس با حضور رییس سازمان جنگلها و مراتع کشور بود. در این نشست که آخر هفته گذشته با حضور استانداران 12 استان زاگرس نشین کشور و مدیران ارشد منابع طبیعی برگزار شد، معاون وزیر و رییس سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور به عنوان عالیترین مقام حاضر در این نشست خطاب به حاضران گفت: مانند جوامع انسانی که همه ی نسلها در یک زمان وجود دارند، جنگلها نیز باید از وجود تمام نسلها بهره ببرند تا جایگزینی درختها شکل بگیرد ولی متأسفانه تاکنون زایش جدیدی در این جنگلها مشاهده نمیشود.
این مشکل ناشی از بهرهبرداری بیرویه و استفاده نادرست از جنگل است که آن را از شکل طبیعی خود خارج نموده و آیندهی آن را مبهم نموده است. جلالی گفت: اگر اقدامات موثری در این زمینه صورت نگیرد آینده خوبی را برای این جنگلها نمیتوان انتظار داشت. استاندار کرمانشاه نیز با تاکید بر این نکته که باید همه تلاش کنیم تا روند زوال جنگلهای زاگرس متوقف شود، گفت: روند حفاظت از منابع طبیعی ارشمندی هچمون جنگلها را بایستی از دهیاریها، بخشداریها، شهرستانها و حریم شهرها، با به کارگیری یک مدیریت جدی آغاز کرد؛ به نحوی که ضمن حفاظت، حمایت و احیاء منابع طبیعی، از این داراییهای خدادادی در راستای سرمایهگذاری و اشتغال استفاده کرد.
رضاییبابادی همچنین در این نشست توانمندسازی جوامع محلی از طریق مشارکت در پروژه های بینالمللی همچون منارید (بهبود معیشت روستاییان با حفظ و احیاء جنگلها و مراتع)، توسعه کشت گیاهان دارویی و ایجاد زنجیرههای ارزش افزوده را به عنوان یک پیشنهاد به حاضرین ارایه کرد. در بخش دیگری از این نشست استاندار ایلام به عنوان میزبان نشست استانداران حوزه رویشی زاگرس نیز طی سخنانی تغییر اقلیم منطقه زاگرس را مولود تخریب جنگلها، خشکسالی و مشکلات زیست محیطی چندسال گذشته دانست و افزود: ایجاد یک کمربند سبز مرزی با همکاری استانهای هم مرز با کشور عراق میتواند از تخریب جنگلهای بلوط زاگرس جلوگیری کند؛ یک نوار سبز مرزی که حافظی برای جنگلهای بلوط داخل کشور باشد.
حاصل این نشست امضای تفاهمنامهای فیمابین استانداریهای منطقه رویشی زاگرس و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در راستای دستیابی به ایجاد هماهنگی، همافزایی و توسعه همکاری همهجانبه جهت توقف روند زوال جنگلهای زاگرس و دستیابی به توسعه پایدار منابع طبیعی زاگرس بود.
در بخشی از متن این تفاهمنامه آمده است: تغییرات اقلیمی و مخاطرات محیط زیستی و دخالت غیر اصولی انسان در بهرهبرداری بیش از حد توان اکولوژیک از سرزمین و نگرانی از عوامل تهدید و تخریب منابع طبیعی در منطقه زاگرس به علت بهرهبرداری غیراصولی و شناخت، پیشگیری و کنترل عوامل تهدید منابع طبیعی و تلاش برای حفظ، احیا، توسعه و بهرهبرداری پایدار از این منابع، همکاری همه جانبه تمام دستگاهها و مشارکت مردم را میطلبد.
نجات زاگرس نجات زندگی هر چند برگزاری این نشست و امضای تفاهمنامه مشترک حرکتی قبل تقدیر در راستای مقابله با روند روبه گسترش تخریب جنگلهای زاگرس محسوب میشود، ولی ابعاد این فاجعه آنقدر گسترده است که مهار آن نیازمند همکاری گسترده مسئولان ارشد کشور و دستگاهها و نهادهای دولتی است. واقعیت این است که نفسهای زاگرس به شماره افتاده است و کوهستان سرسبزی که زمانی خود زندگی بخش بود حال خود سخت محتاج فرصتی دوباره برای ادامه حیات است. و در این میان غم بزرگتر این است که خود زاگرس نشینان نه تنها این بحران را جدی تلقی نکردهاند بلکه خود از دشمنان اصلی این منبع زندگی بخش زیست بوم کهن خویش هستند.
گزارش بهزاد خالوندی