نگاهی به زندگانی و فعالیت های سیاسی آیت الله یوسف صانعی

به گزارش خبرگزاری برنا از پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله یوسف صانعی، وی در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، در خانواده‌ای روحانی در روستای نیک‌آباد اصفهان ولادت یافت. معظّم له، در سال ۱۳۲۵ وارد حوزه علمیه اصفهان شد و پس از گذراندن دروس مقدمات و کسب فیض از محضر علمای آن حوزه، در سال ۱۳۳۰ برای ادامه تحصیل، رهسپار حوزه علمیه قم شد. استعداد زیاد و جدّیت فراوان وی، باعث شد که از همان زمان، در زمره طلاّب موفّق و مورد توجّه و علاقه بزرگان حوزه در آن زمان قرار گیرد. وی در امتحانات سطوح عالی حوزه در سال ۱۳۳، رتبه اول را احراز نمود و مورد تشویق مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی(قدس سره) قرار گرفت.

از همین سال بود که با توجّه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد درس خارجِ حضرت امام خمینی(ره) در آن شرکت نموده، توانست با نبوغ و جدّیت خود، تا سال ۱۳۴۲ به‌طور مستمر از حوزه درس اصول و فقه و مبانی مُتقن حضرت امام بهره برده، در زمره شاگردان برجسته ایشان قرار گیرد. آیت‌الله صانعی با سعی و اهتمام و توفیق الهی توانست در ۲۲ سالگی به مرحله اجتهاد دست یابد.

وی علاوه بر سالها تلمّذ در حوزه درس حضرت امام راحل(ره)، از محضر اساتید بزرگی چون آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله محقّق داماد و آیت‌الله اراکی نیز بهره برده و از سال ۱۳۵۴، رسماً تدریس خارج فقه را با کتاب زکات در مدرسه حقّانی (شهیدین) شروع نمود که تقریرات آن درس به قلم دو تن از شاگردانشان، موجود است.

جمع کثیری از طلاّب و فضلا، با شروع درس خارج فقه وی، توانستند از حوزه درس معظّم له استفاده کنند که اینک بسیاری از آنان، جزو محقّقان و پژوهشگران ارزنده حوزه‌اند و برخی نیز در حدّ اجتهاد هستند که در حوزه‌های علمیه اشتغال داشته‌ و یا در اداره نظام جمهوری اسلامی، ایفای وظیفه می‌کنند.

اغلب مبارزات سیاسی و فعالیت‌های انقلابی آیت‌الله صانعی در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، تلاش در ابعاد فرهنگی و تبلیغاتی بوده است. این تلاش‌های ظلم ستیزانه، از طریق تبلیغ، سخنرانی، حضور در تظاهرات و راهپیمایی‌ها و صدور اعلامیه و بیانیه‌های سیاسی انجام می‌گرفت.

بر اساس آنچه در جلد سوم کتاب اسناد انقلاب اسلامی منتشرشده است، نام و امضای آیت‌الله صانعی، در ذیل حدود سی اعلامیه سیاسی و انقلابی به ثبت رسیده است که اولین آن، نامه‌ای است که پس از انتقال حضرت امام خمینی(ره) از ترکیه به نجف اشرف، از سوی علمای قم، خطاب به رهبر کبیر انقلاب نوشته‌شده است. تاریخ انتشار این نامه مهرماه ۱۳۴۴ است. همچنین آخرین بیانیه‌ای که نام و امضای ایشان و دیگر همراهان انقلاب در ذیل آن می‌درخشد، اعلامیه‌ای است که در مخالفت با دولت بختیار، در تاریخ ۱۳۵۷/۱۰/۱۷ صادرشده است.

البته بدیهی است که تمامی اعلامیه‌های آن دوران، در کتاب مزبور نیامده است. مهم‌ترین بیانیه شدیداللحن علمای قم در قبل از انقلاب، درباره «خلع ید شاه از حکومت» است که به تأیید جمعی از فضلا و مدرّسان حوزه علمیه قم رسیده است و نام و امضای آیت‌الله صانعی نیز در ذیل آن به چشم می‌خورد. موضوع اعلامیه مذکور، همچون سایر بیانیه‌های سیاسی آن دوران، بسیار حسّاس، خطرناک و به‌گونه‌ای بود که تنها انقلابیان واقعی و یاوران شجاع حضرت امام خمینی(ره)، جسارت امضای آن را داشتند؛ چه اینکه بسیاری از آن اعلامیه‌ها، از دیدگاه حکومت پهلوی، جرمی نابخشودنی و مستوجب قتل بود.

سردمداران حکومت پهلوی، برای جلوگیری از رشد فزاینده انقلاب اسلامی، همواره می‌کوشیدند تا مساله مرجعیت امام خمینی(ره) را خدشه‌دار جلوه دهند و از آن طریق، در اذهان عمومی نسبت به صلاحیت علمی، سیاسی و مذهبی معظّم له خللی وارد کنند. ازاین‌رو، جمعی از علما و فضلای حوزه‌های علمیه، ازجمله آیت‌الله صانعی، بخشی از تلاش سیاسی و علمی خود را در خنثی کردن این توطئه حکومت پهلوی قراردادند و در جهت تثبیت مرجعیت امام خمینی(ره)، فعالیت می‌کردند.

آیت‌الله صانعی، در طول سالیان متمادی، علاوه بر فعالیت‌های متفاوت دیگر، اهتمام زیادی به تدریس در حوزه علمیه داشتند، به‌طوری‌که هم‌زمان با یک دوره ۱۸ ساله تبلیغ که هر هفته از قم به تهران مسافرت می‌کرد، روزانه، سه جلسه تدریس در قم داشت.

وی اغلب کتاب‌های دوره مقدّمات و سطح را تدریس کرده‌اند. علاوه بر آن، علاقه و تبحّر ایشان در تدریس از یک‌سو، و درخواست طلاب از سوی دیگر، موجب شده تا برخی از کتاب‌ها را به‌دفعات متعدد تدریس کنند، به‌طوری‌که کتاب گران‌سنگ و محققانه کفایة الأصول را پانزده دوره تدریس کرد.

وی پس از حدود هشت سال، درحالی‌که همچنان به تدریس برخی از کتب دوره سطح اشتغال داشتند، در سال ۱۳۵۲ تدریس دوره خارجِ اصول را در مدرسه علمیه حقّانی شروع کرد و پس از گذشت ۲۲ سال، در سال ۱۳۷۳ آن را به پایان رساند.

آشنایی آیت‌الله صانعی با مبانی اصولی و فقهی حضرت امام خمینی(ره) و اِشراف کامل بر آن‌ها به دلیل سالها تلمّذ و تمحّض در محضر آن بزرگوار، ویژگی خاصی به درس خارج ایشان در حوزه داده بود.

وی که حدود ۲۵ سال به تدریس درس خارج فقه مشغول بود، محور درس را تحریرالوسیله حضرت امام خمینی قرار داده و همواره، علاوه بر تشریح و ارزیابی دیگر مبانی فقهی، عنایت ویژه‌ای به بررسی مبانی امام(قدس سره)داشت.

آیت‌الله صانعی موفّق به تدریس کتاب‌های زکات، خمس، حج، قضا، حدود، دیات، نکاح، طلاق، ارث و قصاص شده و کتاب شهادات را تدریس کرد. علاوه بر این، بخشی از کتاب وقف، صلاتِ مسافر، منجزّات مریض، تقیّه، لاضرر، حجر، مسائل مستحدثه و برخی مسائل دیگر را نیز به بحث گذارد که بعضی از آن‌ها در حال تدوین است.

ازجمله آثار چاپ‌شده آیت‌الله صانعی عبارت است از رساله توضیح المسائل، مناسک حج، مجمـع المسائل (دو جلد)، منتخب الأحکام، استفتائات پزشکی، مصباح المقلّدین، احکام بانوان، کتاب الطلاق.همچنین وی حاشیه‌هایی بر تحریرالوسیلة و عروة الوثقی به زبان عربی نگاشت. تألیفات و آثار دیگر ایشان عبارت است از تقریرات درس خارج حضرت امام خمینی(ره)، رساله‌ای در قاعده فراغ و تجاوز، رساله‌ای در تقیّه و رساله لاضرر.

رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران، در مورّخ ۱۳۵۸/۱۲/۱ درحالی‌که تنها حدود یک سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی می‌گذشت، با دقّت و آگاهی کامل و هوشیاری فراوان نسبت به همه جوانب و شایستگی‌های مورد نیاز، یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های علمی و اجرایی کشور را به شاگرد برجسته و یار همیشگی خود (آیت‌الله شیخ یوسف صانعی) سپرد و وظیفه خطیر عضویت در شورای نگهبان را به وی واگذار کرد.

انتصاب ایشان در شورای نگهبان، اولین حکم رسمی و مسئولیت اجرایی ایشان از سوی حضرت امام خمینی(ره) بود و همان‌گونه که در حکم مشخّص شده است، از دیدگاه سکّاندار کشتی بزرگ انقلاب، ایشان از همان ماه‌های اولیه پیروزی انقلاب، فقیهی شایسته، عادل و آشنا به همه شرایط و اوضاع‌واحوال انقلاب، مسائل روز و موردنیاز جامعه انقلابی و مردم مسلمان ایران بوده است.

آیت‌الله صانعی، پس از حدود سه سال تلاش بی‌وقفه در این مسئولیت خطیر، در مورّخ   ۱۳۶۱/۱۰/۱۹ از آن شورا کناره‌گیری کرد.

به جهت عنایت خاص امام به ایشان، در همان تاریخ، حضرت امام در دیدار با رییس دیوان عالی کشور و قضات شورای عالی قضایی و شعب دیوان عالی کشور، بیاناتی ایراد نمودند و در ضمن آن فرمودند:

«من از شورای عالی قضایی که بود، تشکّر می‌کنم. این‌ها دو سه سال زحمت کشیدند، رنج بردند و خدمت کردند و برای مقامی هم نیامده بودند. آن‌ها از بزرگانِ روحانیون هستند. آن‌ها هم از محل مورد امنشان آمدند در محیطی که زحمتش زیاد و رنج و کارش زیاد و مسئولیتش پیش خدا زیاد بود. حال برای یک مرد روحانی با روحیات اسلامی، مطرح نیست که رییس دیوان عالی کشور شود یا دادستان کل کشور و یا کار دیگری انجام دهد... و حالا ما می‌خواهیم این رنج را به گردن آقای آقا شیخ یوسف صانعی به‌عنوان دادستان کل [بگذاریم‍‍] و معرفی کنم به آقایان؛ و من آقای صانعی را مثل یک فرزند بزرگ کرده‌ام. آقای صانعی وقتی‌که سالهای طولانی در مباحثاتی که ما داشتیم تشریف می‌آوردند، ایشان، بالخصوص می‌آمدند با من صحبت می‌کردند و من حظّ می‌بردم از معلومات ایشان و ایشان، یک نفر آدم برجسته‌ای در بین روحانیون است و مرد عالمی است.»

بدین ترتیب، ایشان با تلاش بی‌شائبه و کوشش مستمر در یک دوره چندساله، سرانجام از سمت خود استعفا دادند. به دنبال استعفای ایشان، حضرت امام خمینی در مورّخ  ۱۳۶۴/۴/۱۶  طی بیاناتی چنین فرمودند: «از رفتن آقای صانعی، متاسّف و متاثّرم. امیدوارم ایشان در هرکجا که باشند، فرد مؤثّری باشند. از زحمات و کوشش‌های ایشان، تشکّر و قدردانی می‌کنم. من ایشان را سالهای طولانی است که می شناسم. او مردی عالم، متعهّد و فعّال است.»

همچنین امام خمینی، چندی بعد در تاریخ  ۱۳۶۴/۴/۱۸ در جمع اعضای دیوان عالی کشور و مسئولان قوّه قضاییه، مطالبی را ایراد فرمودند که در بخشی از آن چنین آمده است: «...مساله دادستانی که همه می‌دانید از امور بسیار مشکل و حسّاس است و آقای صانعی که مردی فاضل و عالم است و سالها او را از نزدیک می‌شناسم و او را عنصری فعّال و خوب می‌دانم، تابه‌حال این سمت را داشتند که از زحمات ایشان تشکّر می‌کنم.»

البته آیت الله صانعی، مسئولیت‌های اجرایی دیگری نیز داشت که بعضی از آن‌ها عبارت‌اند از: نماینده حضرت امام خمینی(قدس سره) در شورای عالی بازسازی مناطق جنگی، عضویت در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری به‌عنوان نماینده منتخب مردم تهران در انتخابات مورّخ ۱۳۶۱/۹/۱۹ با کسب بیش از دو میلیون رأی.

آیت‌الله یوسف صانعی از مراجع تقلید که به دلیل شکستگی لگن و مچ دست در بیمارستانی در قم بستری‌شده بود، امروز شنبه (۲۲ شهریورماه) در سن ۸۳ سالگی به دیدار حق شتافت.