چهره پردازان دل پُری دارند!

سید جلال موسوی

سیدجلال موسوی، طراح و چهره پرداز تئاتر، سینما و تلویزیون که این روزها درگیر پروژه نمایش «عروس مردگان» است و تجربه کار در پروژهایی همچون «نبات»، «لابیرنت»، «بیست و یک روز بعد»، «روحن»، «آنام»، «برادر»، «پریا»، «زمانه» و...را دارد، در گفت‌ و گو با خبرنگار برنا، درباره حال و هوای این روزهای گریم و چهره‌پردازی در وضعیت کنونی گرانی ابزار و وسایل چهره‌پردازی به سخن در آمد.

موسوی گفت: هرساله آثار متعددی در سینما، تلویزیون و تئاتر در کشور خلق و اجرا می‌شوند  که بی‌شک هر کدام از این آثار به نوعی با مقوله گریم درگیر و مرتبط است و بسته به نوع طراحی اثر و ژانر آن ممکن است میزان اهمیت این هنر در اولویت‌بندی انتخاب طراح گریم و دستیاران موثر باشد. در این میان آثار تاریخی و سورئال در صدر و کارهایی با داستان‌های رئال و روز در میانه و آثار مستند، برنامه های تلویزیونی و مسابقات در انتهای جدول به ترتیب اولویت‌بندی و به لحاظ تخصصی بودن موارد گریم و کاربری بودن گریم در این آثار به شمار می‌رود.

وی افزود: این به آن معنا نیست که به فرض آثار مستند و برنامه‌های تلویزیونی نیاز به تخصص و تجربه ندارند، کاملا برعکس در هر مقطع از گریم، نیاز مبرم به متخصص آن وجود دارد که به نسبت رعایت می‌شود. اما با تمام اینها باز هم انتخاب تیم و طراح گریم دستخوش مواردی همچون دستمزدهای پایین‌تر و در نهایت ساده‌انگاری آثار توسط تهیه کنندگان و تیم تولید می‌باشد. که این امر باعث می‌شود در برخی آثار ما شاهد اشتباه و حتی خسارت جبران ناپذیر پروژه شویم.

مواردی همچون عدم توانایی گریمور منتخب نسبت به خواسته‌های کارگردان و ضعف در طراحی و اجرا که گاهی منجر به تعویض گریمور و خسارت به پروژه می‌شود.

موسوی در پاسخ به این سوال که بعضا به مقوله گریم، دیدگاه سطحی و غیر حرفه‌ای وجود دارد و  برخی تهیه کنندگان وجود آن را در حد یک متعادل سازی نیاز می‌بینند اظهار کرد: من مخالف صددرصد این حرف نیستم و معتقدم این دیدگاه مربوط به ژانر اثری است که ساخته می‌شود. در سال‌های اخیر شاهد آثار بسیار رئال با داستان‌های کاملا واقعی و به روز هستیم که بنا به درخواست کارگردانان محترم این ژانر نیازی به گریم نمی‌بینند و فقط در حد متعادل سازی بسنده می‌کنند. 

وی افزود: این در حالی است که در آثار شاخص رئال خارجی، حضور گریم و تغییرات کاملا طبیعی بازیگران را حس می‌کنیم. البته که این امر باز هم به تخصص کافی و کامل کارگردان و طراح گریم به سال‌ها تجربه در این معقوله برمی‌گردد و در نقطه مقابل این اثر ، شاهد آثاری هستیم که به شدت مبتنی بر گریم و صحنه و لباس و عوامل بصری است که به نوبه خودش به شدت در اولویت‌های اول آن آثار به شمار می‌روند و بسیار تخصصی و حرفه‌ای با آن برخورد می‌شود.

گریمور  سریال «پریا» از وضعیت گرانی ابزار گریم و تاثیر آن بر گیفیت آثار گفت: بدون شک هنر گریم کاملا مبتنی بر ابزار و وسایل کامل این رشته و تخصص استفاده از آن ابزار و وسایل است. بحث تخصص هنرمندان این رشته به کنار، طبیعتاً فقدان این ابزار و وسایل به دلیل بالا رفتن قیمت‌ها لطمه بزرگی به این هنر خواهد زد. و کیفیت گریم را تحت‌الشعاع خود قرار خواهد داد.

وی گفت: البته این اتفاق باعث شد خوشبختانه برخی از برندهای داخلی محصولات مشابهی را در دستور ساخت قرار دهند تا این کمبود و بالا رفتن قیمت‌ها را جبران کنند که جای تشکر دارد و امیدوارم هر چه سریعتر از طریق عوامل دولتی و رسمی مورد حمایت قرار گیرند.

البته که در بسیاری از موارد فقدان لوازم هنرمندان این رشته با استفاده از ابزار خلاقیت دست به خلق آثار شگفت انگیزی زدند که مثال زدنی است.

موسوی در بیان عدم حضور طراحان در صحنه تصویربرداری و سپاردن مسئولیت خود به دستیاران و بعضا هنرجویان آماتور گفت: تعداد این اتفاقات بسیار اندک است و نادر است و غالبا کارگردانان حاضر و راضی به عدم حضور طراح گریم در صحنه نمی شوند. اما در مواردی باعث می‌شود که این عدم حضور با توافق قبلی با توافق کارگردانان و گروه تولید اتفاق بیفتد، مواردی همچون روتین بودن گریم‌ها و عدم تغییر در گریم و یا حتی اتفاقات مالی و دستمزدی و ... در غیر این صورت تمامی طراحان سعی می‌کنند در تمامی مراحل کار حضور داشته باشند. و یا اگر حتی درگیر چند پروژه ی همزمان باشند بر اساسا اولویت و حساسیت کار لااقل روزانه به پروژهای در حال کار سر بزنند و کنترل لازم را داشته باشند. و عدم حضور آنها از نظر من دلیلی جز این‌ها ندارد.

گریمور سریال آنام، که این روزها با تیمی موفق درگیر طراحی چهره‌پردازی  پروژه تئاتر عروس مردگان است گفت: در این نمایش از بهترین متریال‌های لازم برای بالا بردن کیفیت اثرمان استفاده کرده‌ایم.

وی در پایان بیان کرد: من معتقدم که تئاتر و سینمای ایران در مسیر درست و اصولی مطابق با استاندارهای جهانی درحال رشد و پیشرفت می‌باشد. و آینده بسیار درخشانی در انتظار هنرمندان جوان به خصوص این رشته پرطرفدار است که امیدوارم با حمایت های مسئولین این امر اتفاقات چشمگیر حتی در سطح بین‌المللی داشته باشیم. 

یوحنا حکیمی

با یوحنا حکیمی چهره پرداز و به نقل خودش با نام اداره کار «رنگ رز چهره» عرصه تئاتر، تلویزیون و سینما به گفتگوی مفصلی درباره گریم و جایگاه آن در بستر تئاتر و سینمای امروز پرداختیم که در ادامه می‌خوانیم.

حکیمی که سابقه درخشانی در عرصه چهره‌پردازی و گریم دارد، در پاسخ به سوالات متداول خبرنگار برنا از جمله به وضعیت گریم و حال بد آن در این وضعیت اقتصادی کشور گفت: ​با توجه به اقتضای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه آن چیزی که تولید تلویزیون و تئاتر در کشور به عهده گرفته است، اگر از صدر درصد بخواهیم محاسبه کنیم بیشتر از هفت تا هشت درصد نخواهد بود. علت اصلی آن هم این است که صرفا  در پایتخت این تولید را داریم. یعنی در سراسر کشور تولیدات ما صرفا محدود به فعالیت‌های هنری در پایتخت شده است. مبحث بعدی اینکه اجازه کار و تولید و کانال‌های تلویزیونی را به کسی غیر از عوامل خودشان نمی‌دهند و اینها متعلق به کسانی است که انتخاب می شوند با سلیقه خودشان. 

حکیمی درباره گرانی ابزار گریم و تاثیر آن بر کیفیت آثار چهره‌پردازی گفت: از آنجایی که بحث اقتصادی را داریم، واردات ابزار گریم معضل دیگری شده است. متاسفانه بانیان فرهنگی  سعی می‌کنند تمام تولیدات پیرامون تولیداتی باشد که خودشان ممیزی می کنند. اگر این ممیزی وجود نداشته باشد قطعا ما تولیدات بیشتری خواهیم داشت و کانال‌های تلویزیونی بیشتری و همینطور سیاست‌گذاری در بخش سینما بیشتر خواهد شد و سالنهای بیشتری در سراسر کشور در شهرهای بزرگ بخصوص شیراز و تبریز و ... بیشتر خواهد شد و حتی دانشجویانی که در این زمینه مشغول به تحصیل هستند به کار ترغیب خواهند شد. چراکه امروز تمامی فارغ‌التحصیلان در این رشته‌ها بعد از دریافت مدارک خود در یک بلاتکلیفی به سر می‌برند چراکه ما تولیدات بسیار کمی در این زمینه داریم.

وی گفت: تولیدات هم قطعا با نظرات بعضی افرادی که ممیزی می‌کنند و با سلیقه خود سعی در تحمیل ممیزی‌های رایج دارند موجب تغییر کیفیت آثار می‌شوند.

یوحنا حکیمی در ادامه صحبت‌های خود از بودجه‌های بسیار پایین اختصاص یافته به بخش فرهنگی کشور گله کرد و گفت: فکر می‌کنید بودجه سالیانه‌ای که به بخش فرهنگی کشور داده می‌شود مخصوصا بخش نمایش چه قدر است؟ شما می‌توانید این را مورد بررسی قرار بدهید و متوجه شوید که آن چیزی که نهادها و بخش‌های فرهنگی بر عهده دارند قطعا یک صدم و شاید در سال‌های پیشین که بنده مسئولتی در تئاتر داشتم یک هزارم بودجه‌ای نیست که به بخش‌های دیگر می‌دهند.

وی افزود: یعنی اگر شما تصمیم بگیرید که بودجه فرهنگی در حوزه نمایش را که صدای بلند یک فرهنگ است را در نظر بگیرید، قطعا اگر بخواهیم با سایر کشورها مقایسه کنیم حتی در موسیقی  آنها بیش از چهل تا شصت درصد بودجه را اختصاص به آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و تولیدات و  نمایشگاه‌های پررنگی که در سایر کشورها برگزار می‌شود را می‌دهند.

حکیمی گفت: اما امروزه ما از فرهنگ دور شدیم چراکه تمدنی را در حال نابودی می‌بینیم که قرار است بچه‌های ما از آن اطلاعاتی نداشته باشند. اگر شما در کتاب‌هایی که به محصلان آموزش داده می‌شود در بحث فرهنگ سازی چیزی دیدید من هم دیدم . یعنی تمدن ما از یک جایی شروع می شود که دیگر کسی از آن مطلع نخواهد بود . به طور مثال تاریخ ما دارای سلسله های مختلفی است مانند اشکانیان، ساسانیان، مادها و .. که قطعا باید آن را در سیستم آموزشی لحاظ کرد و برای اینکه این ها را به نمایش بگذاریم قطعا به شیوه های مختلف می توانیم به نتیجه درست برسیم.

حکیمی تاکید کرد:  یکی از دلایل اصلی عدم حضور این نوع نمایش ها برای آموزش مسائل تاریخی کشور  این است که مسئولین مایل به ارائه و آموزش تاریخ نیستند و اگر هم شما به عنوان شخص ثالث،  بدور از مسائل فرهنگی کشور با هزینه شخصی بخواهید به مطرح کردن و ارائه مباحث تاریخی که بر کشورمان گذشته است را بپردازید قطعا با موانع زیادی روبه‌رو خواهید شد.

وی گفت: با توجه به اینکه داستان‌ها و اتفاقات تاریخی ما نسبت به سایر کشورها دارای ریشه ها و هویت‌های بسیار ارزنده‌ای هستند، داستانی مانند هفت خوان رستم اگر که بخواهد ساخته و پرداخته شود و چنین نمایشی در سراسر کشور به اجرا در بیاید لازم است گریم، دکور، لباس، نور داشته باشد و اینها نیاز به سرمایه‌ای دارد که باید از طرف دولت تامین و در اختیار عواملی که دغدغه‌مند ارائه هنر به زبان‌ها مختلف هستند گذاشته شود.

این طراح گریم با تجربه گفت: اینگونه موجب رشد و ایجاد انگیزه در دانشجویانی که در رشته ای نمایشی و ... تحصل کرده اند خواهیم شد مانند کشوری مثل هندوستان که بالیوود را در کنار هالیوود ایجاد کرد، ما هم با سیاست گذاری های لازم می توانیم توانایی های هنری خود را برای سایر کشورها به اجرا گذاشته و تمدن چندین هزار  ساله خود را به آنها معرفی و موجب ایجاد مراودات فرهنگی با آنها شویم.

طراح چهره پرداز فیلم همان روز در ادامه از غفلت‌های فرهنگی در نسبت های جهانی سخن گفت و افزود:  تمام این مسائلی که مطرح کردم زیر نظر سیاست گذاریهای نادرست و غلط برخی از نهادها و مسئولین به جایی رسیده است که دیگر کسی رغبت ندارد بخواهد به سمت تاریخ و شناساندن آن از زبان هنر مبادرت بورزد. و به این ترتیب ما به تدریج وارد یک مبحثی می شویم که از فرهنگ تئاتر و هنرهای نمایشی غافل می شویم و از روش ها و پیشرفت های جهانی عقب خواهیم ماند.

یوحنا حکیمی در پاسخ به این سوال که چرا طراحان گریم خودشان بر سر صحنه حضور نیافته و تنها به فرستادن دستیاران خود به سر صحنه تصویر برداری بسنده می کنند؟ گفت: ببینید اگر قرار باشد یک نمایش به صورت حرفه ای کار شود قطعا نیاز به تیم حرفه ای دارد. یکی از دلایلی که از دستیاران و شاگردان استفاده می کنند این است که پولی را صرف طراح و گریمور نکرده و با یک گریمور اماتور فقط برای اینکه نامی از آنها در بروشور و یا تیتراژ پایانی برده شود استفاده می کنند.

وی افزود: گاهی اوقات تهیه کنندگان و یا کارگردان ها با من تماس گرفته و درخواست یک گریمور با سطح پایین می کنند که فقط در محل تصویر برداری باشد و اگر لازم بود کارهای اولیه ای را برای یک دست کردن چهره کاراکترها انجام دهد. من حتی دیدم که گاهی اوقات وسایل را هم به عهده هنرجو گذاشته اند.

حکیمی در پایان با ابراز ناامیدی از آینده هنری و فرهنگی کشور گفت: علت اصلی هم نه من هستم نه آن دانشجو. علت اصلی تعریفی است که نادرست  از این حرفه در وزارت کار شده است به عنوان رنگرز چهره، در اداره ارشاد هم به دلیل اینکه تعدادی سال‌ها در آنجا صاحب مسئولیت هستند و برایشان مهم نیست که چه بر سر یک هنر و هنرمند خواهد آمد یه حقوقی را گرفته و شاید در سالن‌های آزاد به اجرای نمایش هایی که بر وفق مراد خودشان است می پردازند.

مهین نویدی

این بار به سراغ گریمور و چهره پرداز مطرح کشور مهین نویدی رفته و با او درباره حرفه اش که سالها با او هنر نمایی و جلوه گری در مجموعه هایی همچون: مهمان مامان، میوه ممنوعه، هیس دخترها فریاد نمی زنند و ... نموده است به گفت و گو پرداختیم.

مهین نویدی در بسیاری از نمایش ها و مجموعه های تلویزیونی و همچنین آثار سینمایی در پشت صحنه به خلاقیت های هنری چهره پرداری دست زده و تجربه های بسیاری را در این زمینه به دست آورده است. از همین معبر وارد شده و با او به گفت و گوی مفصلی درباره جایگاه امروز گریم در تئاتر و رسانه به بحث و بررسی پرداختیم. 

وی که این روزها نمونه ای از  کار خود را در سریال "از یادها رفته" به روی آنتن دارد گفت: امروزه سطح کیفی چهره پردازی گریم دچار نوسان است ، نمی توان به همین راحتی عنوان کرد که که این سطح بالا و یا پایین است، بسته به تجربه و سطح علمی طراح می توان میزان هوشمندی و تبحر او را سنجید . 

نویدی درباره افزایش ابزار گریم و نوسانات قیمت این کالای گران و  تاثیر آن در روند کیفیت تولیدات نمایشی و سینمایی گفت : متاسفانه ابزار گریم هرگز ارزان نبوده است، در حال حاضر هم این افزایش قیمتهای بی رویه توانسته اثر گذاری مستقیم بر کیفیت کار طراحان گذاشته و دست آنها را در انتخاب ابزار برای بالا بردن میزان کیفی کار خود بسته است. 

وی در این باره افزود: ابزاری که سال گذشته با قیمت پانصد هزار تومن تهیه می کردم امروز باید با سه برابر قیمت در بازاری که قیمت واقعی آن مشخص نیست  تهیه کرده و استفاده کنیم، که این  بسیاری از هنرجویان و علاقه مندان به این هنر را دچار چالش های مختلفی کرده است. 

نویدی با تاکید بر میزان علاقه مندی یک طراح به کار و عشق به هنر چهره پردازی اینها را موانعی دانست قابل حل که می توان با کمی خلاقیت و تغییر شیوه برآن غلبه کرد. 

طراح و چهره پرداز سریال ایران برگر، در پاسخ به این سوال خبرنگار برنا که چرا طراحان حرفه ای خودشان کمتر در صحنه تصویر برداری حضور پیدا می کنند و مسئولیت خود را بر عهده دستیاران و یا هنرجویان آماتور می دهند و معمولا غایب صحنه های فیلم برداری هستند گفت : متاسفانه در حال حاضر این  مساله مد شده که من هم نمی فهمم و کاملا مخالف این  حرکت غیر حرفه ای هستم ، چرا که بسیاری از چهره پردازان با برداشتن پروژهای مختلف سعی در جلوه گری های ظاهری و سطحی دارند و می خواهند بگویند ما پر کار هستیم. در صورتی که برای هیچکدام از آثارشان فرصت کافی نگذاشته و یک کار درست را ارائه نمی دهند.

نویدی با تاکید بر اینکه درست است دستیاران و هنر جویان باید تجربه کسب کرده و در میدان وارد شده و کار کنند، اما صحنه تصویر برداری جایی برای تست کردن دانسته های هنرجو نیست بیان کرد: 

در قدیم تمام طراحان یک کار را برداشته و بعد از پایان پروژه به کار بعدی دست زده و آن را شروع می کردند. امروزه با تعداد پروژهای مختلفی که عوامل چهره در تئاتر و سینما و تلویزیون به عهده می گیرند باعث افت کیفیت آثار و تولیدات نمایشی شده اند . 

مهین نویدی با اشاره با اینکه اولین کار او به عنوان مجری در مجموعه های  همچون هزار دستان و امیر کبیر بوده است گفت : بهتر است که طراحی گریم بانوان و آقایان مجزا شود . این نه به این معناست که ما تفکیک جنسیتی را ملاک قرار دهیم نه، از این منظر می گویم که شناخت آناتومی زنان و روحیات و سلیقه های انها به یکدیگر نزدیکتر و کار چهره پردازان زن بر روی کاراکترها یهم جنس خود این قابلیت را داردکه زودتر به درک خواسته های یکدیگر رسیده و به نتیجه واحد خواهند رسید.

وی برای مثال از تجربه خود در سریال رعنا به عنوان اولین کار خود یاد کرد و گفت: من داشتن حرفه خود را در گرو اعتماد آقای معیریان و داوود میر باقری می دانم، با اینکه من تازه کار بودم آنها به علاقه و اشتیاق من اعتبار داده و پیشنهادات دیگری مانند سریال مختار نامه و امام علی را به من دادند و از همان جا  من به طور جدی وارد عرصه چهره پردازی شدم.