نگاهی به آیین‌های محرم در استان قزوین

به گزارش خبرگزاری برنا؛ مراسم سوم امام حسین (ع)یا سنت طایفه بنی اسد و خاکسپاری نمادین شهدای کربلا توسط بانوان قزوینی انجام می شود.

یکی از آیین‌های ویژه قزوین در ایام محرم “مراسم سوم امام حسین (ع) یا سنت طایفه بنی اسد”است که همزمان با دوازدهمین روز این ماه با حضور بانوان و هیات‌های عزادار زنان در این شهر برگزار می‌شود.

بر اساس برخی روایات، واقعه عاشورا در نزدیکی محل استقرار طایفه بنی‌اسد اتفاق افتاد و پس از واقعه، یزید مردان این طایفه را نسبت به حمل و تدفین جنازه‌های شهدا تهدید کرد تا اینکه زنان طایفه « بنی اسد » جمع شدند و به خاک کردن جنازه‌ها پرداختند.

به همین خاطر زنان قزوینی هر سال در دوازدهمین روز از ماه محرم در مسجد « علی اکبر » این شهر جمع می‌شوند، عده‌ای بیل و کلنگ به دست می‌گیرند و عده‌ای دیگر پیکرهای پارچه‌ای بدون سر را بر دوش گرفته و به دور شهر می‌چرخند و به آستان مقدس امام‌زاده حسین(ع) رفته و عزاداری می‌کنند و دوباره به مسجد بازگشته و در آنجا به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌پردازند.

در این عزاداری زنان از اقوام مختلف قزوین(کرد، لر، ترک، تات و…) با لباس محلی حضور دارند.

شایان ذکر است برگزاری مراسم سوم امام ( عزاداری زنان طایفه بنی اسد )در قزوین در تاریخ ۲۲/۹/۹۱  با شماره ۶۵۹ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است .

مراسم سوگواری زنانه در حسینیه آقا سید جمال

مراسم سوگواری زنانه حسینیه آقا سیدجمال در ایام محرم از جمله آیین‌های زنانه شهر قزوین است که از ابتدای ماه محرم تا دوازدهم این ماه برگزار و در آن تمام امور مجلس از جمله سوگواری و پذیرایی توسط بانوان انجام می‌شود.

حسینیه آقا سید جمال که در غرب مسجد جامع عتیق قزوین قرار گرفته هر ساله در دهه نخست ماه محرم میزبان زنان سوگواری است که در این مکان اقدام به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌کنند و نذورات خود را در قالب قند و چای و استکان و نعلبکی به این حسینیه اهدا می‌کنند و بیش از ۲۵ نوع سفره نذری، هر یک به نیت و روشی خاص توسط صاحبان نذور در این مکان گسترده می‌شوند.

مراسم سوگواری در این حسینیه از نه صبح تا غروب ادامه دارد و از نقاط دیگر شهر نیز در قالب هیئت به این حسینیه می‌آیند.

مکان این حسینیه متعلق به آقاسید جمال میری از مبارزین بنام دوره ی مشروطه بود که بخشی از منزل مسکونی خود را به حسینیه اختصاص داد و پس از فوت وی حسینیه و همچنین منزل مسکونی ایشان که وقف امام حسین (ع) شده در دست اولاد مونث بنا به وصیت ایشان قرار گرفته که خوشبختانه این سنت مذهبی تا به امروز نیز ادامه دارد.

مراسم سوگواری زنانه در حسینیة آقا سید جمال در تاریخ ۲۲/۹/۹۱ با شماره ۶۵۸ در فهرست ملی میراث ناملموس به ثبت رسیده است.

شور گرفتن پای چنار خونبار زرآباد

در روستای زرآباد واقع در منطقه الموت شرقی استان قزوین، درخت چنار قدیمی و تنومندی وجود دارد که همه ساله در ماه محرم کانون توجه خیل عزاداران حسینی است.

سالهاست طبق یک سنت دیرین در شب عاشورا مردم روستای زرآباد و هزاران زائر از گوشه و کنار کشور در صحن بقعه متبرکه امام زاده علی اصغر ( ع ) پیرامون در خت چنار به دعا و سینه زنی می‌پردازند و بنا به اعتقادات محلی هرساله هنگام اذان صبح عاشورا صمغ قرمز رنگی از این چنار جاری می‌شود و این اتفاق باعث اوج گرفتن ویا به اصطلاح شور گرفتن سوگواری‌ها می‌شود.

برگزاری این مراسم با عنوان شور گرفتن پای چنار خونبار زرآباد در  تاریخ ۲۲/۹/۱۳۹۱با شماره ۶۶۰ در فهرست ملی میراث ناملموس به ثبت رسیده است.

آیین علامت‌کشی

شهر قزوین از مهمترین و مشهورترین شهرهای علامت‌کشی در ایام سوگواری ماه محرم در ایران به شمار می‌رود.

علم یا علامت وسیله‌ای فولادی در ابعاد و اندازه‌های متفاوت است که از گذشته‌های دور تا کنون از آن به عنوان پیشرو در دسته‌های عزاداری استفاده می‌کنند.

علامت‌ها مزین به تزئینات متفاوت می‌باشند و با وسایلی همچون پر ، پارچه ترمه ، زیور آلات و … تزئین می‌شوند در مرکز ثقل علامت میله‌ای عمود وجود دارد که آن در کمربندی مخصوص به نام شیر قلاب قرار گرفته و حمل می‌شود، تعداد تیغه‌های علامت از سه تا ۵۲ تیغه متفاوت است.

در ایام سوگواری ماه محرم دسته‌ها علامت‌ها را از محل استقرار خود در مسجد یا تکیه تا امامزاده سلطان سید محمد در شب تاسوعا و امامزاده حسین در شب و روز عاشورا و روز ۲۸ صفر حمل می‌کنند

آیین علامت‌کشى در تاریخ ۲۱/۸/۱۳۹۶ با شماره  ۱۴۶۸ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است.

آیین طبق‌کشی یا طبق‌گردانی

مراسم طبق‌گردانی یا طبق‌کشی از آیین‌های عزاداری مخصوص شهر قزوین است که هر ساله در ایام سوگواری محرم توسط هیئت‌های عزاداری این شهر انجام می‌شود.

طبق که در سایر نقاط ایران به نام حجله نیز شناخته می‌شود از قدیمی‌ترین ادوات سوگواری به شمار می‌آید، جنس طبق از چوبی به ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر تهیه می‌شود که در قدیم از طبق‌های گچی هم استفاده می‌شد و  بیشتر قسمت‌های آن آینه‌کاری شده است. این طبق استوانه‌ای شکل را مردان بر سر گذاشته و حمل می‌کنند.

در شهرهای دیگر ایران طبق را هنگامی که جوانی فوت کرده باشد در مقابل منزل یا محل کار وی قرار می‌دهند ولی در قزوین علاوه بر این کاربری در سوگواری های محرم و صفر نیز استفاده می‌شود به طوری که آن را بر روی سر گذاشته و به همراه دسته عزاداری حمل می‌کنند و در مقابل اماکن متبرکه و یا زمان برخورد با دسته دیگر شخصی که آن را به روی سر دارد طبق را می‌گردانند.

آیین طبق‌کشی در تاریخ ۴/۴/۱۳۹۸ با شماره  ۱۹۱۴ در فهرست ملی میراث ناملموس به ثبت رسیده است.

آئین طشت‌گذاری درالوند و آبیک  به یاد لب تشنگی دشت کربلا

آیین طشت‌‌گذاری یکی از مراسم کهن و از سنت‌ها و مناسک ایرانی است که در ماه محرم در شهرستان‌های البرز و آبیک از توابع استان قزوین  نیز برگزار می‌شود.

این آیین در واقع آیین به استقبال رفتن ماه محرم است به این صورت که عزادارن طشتی را که داخل آن مقداری آب قرار دارد، به نشانه تشنگی امام حسین(ع) و یارانش در صحرای کربلا به روی دست گرفته و با نوحه‌سرایی در اطراف آن، مراسم عزاداری ماه محرم و پوشیدن لباس‌های سیاه را آغاز می‌کنند.

آیین طشت گذاری در استان‌های آذری زبان، از ریشه‌‌دارترین آیین‌های این ماه است که در روزهای پایان ماه ذی‌ الحجه برگزار می‌‌شود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری سید و سالار شهیدان را نوید می‌‌دهد.

در استان قزوین نیز در بخش‌های که اقوام ترک در آنها سکونت دارند از جمله در بخش البرز، آبیک و بخش مرکزی، این آیین برگزار می‌شود.

این آیین مذهبی در تاریخ ۲۲ آذرماه ۹۱ به شماره ۶۶۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

نوحه‌های دستگاهی

شهر قزوین از دیرباز یکی از مراکز مهم سوگواری اهل بیت (ع) مانند تعزیه، نوحه و … در کشور بوده که هر نوع آن دارای سبک مخصوص به خود است .

نوحه‌های دستگاهی نیز به شیوه‌ای خاص در چند مسجد قدیمی شهر قزوین اجرا می‌شود، ضرب و ریتم این نوحه طی اجرا متفاوت است و سینه‌زنان ضرب و سینه‌زنی خود را با نوحه خوان و میاندار هماهنگ می‌کنند.

شیوه‌های نوحه‌های دستگاهی قزوین در تاریخ ۹/۱۰/۹۸ باشماره ۲۰۵۶ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است.

مراسم مافی زیاران

این مراسم کهن همه ساله و به یاد حرکت کاروان امام حسین (ع) و یاران آن حضرت از مدینه به سمت کربلا در روستای زیاران از توابع شهرستان آبیک برگزار می‌شود.

عزاداران حسینی در این مراسم صبح روز عاشورای حسینی و پیش از طلوع آفتاب با حمل یک خیمه (مافی) با پارچه های نذری سبز و سیاه تزیین شده، برروی دوش شیفتگان آن حضرت به محل اجرای تعزیه‌خوانی حرکت می‌کنند.

مراسم مافی هم‌زمان با برپایی نماز ظهر عاشورا و پخش غذاهای نذری از سوی روستاییان به میهمانان حاضر در مراسم، پایان می‌یابد.

آیین معنوی صبح عاشورا یا مراسم  مافی زیاران در تاریخ ۲۲/۹/۹۱ با شماره ۶۶۲ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است.

غذاى سنتی اوز باستورما

پخت غذای سنتی ” اوزباستورما” از جمله مراسم مرتبط با ماه محرم است که از سده‌های گذشته به عنوان یک غذاى اصیل در میان مردم روستای کلج از توابع بخش تارم سفلی مرسوم بوده  و در مراسم گوناگون اجتماعی و مذهبی کاربرد داشته است .

این غذا در حال حاضر در ظهر عاشورا در این منطقه پخته می‌شود و برنج،گوشت آلو، ادویه ، پیاز و …. مواد آن را تشکیل می‌دهند.

مهارت پخت غذاى سنتی اوزباستورما در تاریخ   ۹/۱۰/۱۳۹۸ با شماره  ۲۰۵۴ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است.

تعزیه و به تصویرکشیدن واقعه کربلا

تعزیه نوعی نمایش مذهبی است که شخصیت‌های آن به مصیب‌خوانی واقعه کربلا می‌پردازند.مردم قزوین نیز از دیرباز با برپایی مراسم تعزیه‌خوانی در شهرستان‌ها و‌ روستاها تصویری از واقعه عاشورا را به دید عموم نمایش ‌داده تا مردم بطن و فلسفه قیام سیدالشهدا(ع) را لمس کنند.

این نمایش مذهبی در استان قزوین به ویژه در روستای حصار خروان به صورت سنتی از ده‌ها سال پیش مورد توجه مردم قرار داشته به نحوی که جنبه آیینی به خود گرفته و جزو رسوم آن منطقه شده و هر ساله در ایام تاسوعا و عاشورا جمع کثیری از هموطنان بومی و غیربومی برای حضور در این مراسم آیینی به حصارخروان قزوین می‌روند.