جایگاه امام رضا(ع) از دیدگاه آیت الله جوادی آملی

به گزارش خبرگزاری خبرگزاری برنا از قم، به مناسبت یازدهم ذی القعده، سالروز ولادت حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، فرازهایی از بیانات آیت الله العظمی جوادی آملی در مورد ویژگی های معنوی و علمی آن امام همام را از نظر می گذرانیم.

حضرت رضا (ع) گهواره فرزند خود را به مهد علم تبدیل کرد

وقتی به وجود مبارک امام رضا(ع)  عرض کردند: چطور شما کنار گهواره کودکانه این کودک تا بامداد ذکر خواب می گویید؟ [حضرت در پاسخ] فرمود: «انما اغرّه بالعلم غرّا» نه این کودک می خوابد و نه من ذکر خواب می گویم؛ من دارم علوم الهی را تعلیمش می کنم. آنگاه است که چنین کودکی در هنگام احتجاج می گوید: «ان الله احتج فی الامامة بمثل ما احتجَّ به فی النبوّة فقال: وَآتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیّاً»؛ همانطوری که خدا خردسالی را به اوج نبوت رساند، مرا هم به اوج امامت واصل کرد.

این سخن را در کنار مهد علم از پدر بزرگوارش امام رضا (سلام الله علیه) آموخت که حضرت فرمود: من ذکر خواب نمی گویم و این کودک هم در گهواره نمی خوابد؛ بلکه اینجا مدرسه است: «انما اغرّه بالعلم غرّا».

ارتباط تنگاتنگ گوینده حرف با گیرنده کلام

چنین وجود مبارکی به ما فرمود: «من اصغی الی ناطق فقد عبده فان کان الناطقُ عن الله فقد عبدالله و إن کان ناطق یَنطقُ عن لسان ابلیس فقد عبد ابلیس» ـ گرچه این سخن از غیر امام جواد (سلام الله علیه) هم نقل شده است؛ ولی معروفترین نقل از وجود مبارک امام نهم است ـ فرمود: گیرنده هرکسی متوجه دهنده ای خواهد بود [و] هر کسی که گوش به حرف گوینده ای می دهد، دارد او را عبادت می کند.

اگر گفته شد: «مَن تعلّمتُ منه حرفاً صرتُ له عبداً»، از این باب است. چه حرف لطیف و زیبایی مقام معظم رهبری در جریان دیدار با ارتشیان گرانقدر فرمود! فرمود کسانی را انتخاب نکنید که گیرنده های آنها متوجه فرستندگان ابلیس غرب است؛ چقدر این سخن شیرین است! وجود مبارک امام جواد (سلام الله علیه) فرمود: هر کس گیرنده اش متوجه آمریکاست، او برده غرب است: «من اصغی الی ناطقٍ فقد عبده»؛ فرمود: حرف هر کس را گوش دادی، داری او را عبادت می کنی؛ اگر آن گوینده شیطان است، شما شیطان پرستی و اگر آن گوینده حق است، تو حق پرستی.

ویژگی های معنوی و علمی امام رضا (ع)  

وجود مبارک امام رضا (ع) به عنوان عالم آل محمد (ص) معروف شده است. سخنی از رسول گرامی (علیه وعلی آله آلاف التحیة والثناء) رسیده که همان سخن در نهج البلاغه نیز از امیرالمؤمنین(ع)  به زبانی دیگر بیان شده است و آن این است که «لایقاس بهم احد»؛ یعنی هیچ کسی را نمی توان با اهل بیت (علیهم الصلاة والسلام) مقایسه کرد.

این «احد» اختصاصی به انسان ها ندارد و فرشته ها را هم در برمی گیرد؛ یعنی نه تنها در جوامع بشری هیچکس را نمی شود با ائمه (ع)  سنجید؛ بلکه هیچ فرشته ای را هم نمی شود با ائمه (ع)  سنجید؛ برای اینکه اهل بیت خلیفة الله اند و انسان کاملند و خلیفة الله و انسان کامل معلم ملائکه است و هیچ شاگردی را هم با معلم نمی شود، سنجید و چون هیچکسی را نمی شود با اهلبیت عصمت و طهارت سنجید، لذا اگر در بین ایشان وجود مبارک امام رضا(ع)  به عنوان عالم اهلبیت (ع)  ملقب شده است به این معنی است که علوم اهلبیت (ع)  به وسیله آن حضرت ظهور می کند و منتشر می شود.

ویژگی شامخ امامت و ولایت از منظر امام رضا (ع)

وقتی وجود مبارک امام رضا (علیه آلاف التحیة و الثناء)، مقام شامخ امامت را ترسیم می کند و نیاز جامعه را به امام بیان می کند، می فرماید که اولاً امام «عالمٌ لا یجهل راعٍ لا یمکر»؛ ما برای رهبری های الهی دو وصف ممتاز لازم داریم؛ یکی علمی که مصون از جهل باشد و یکی سیاستی که مصون از مکر باشد! این دو وصف ممتاز، بالاصاله برای ذات اقدس الهی است و اگر کسی مظهر خداوند و خلیفه خداوند و انسان کامل بود، به نوبه خود، همین دو وصف را به اندازه ای که یک انسان می تواند داشته باشد، داراست. جامع مشترک بین نبوت و امامت، همان مقام شامخ ولایت است؛ ولایت، باطن امامت ائمه (ع)  و رسالت مرسلین و نبوت انبیا (علیهمالصلاة والسلام) است و وظیفه موحدان عالم، حق شناسی این مقام شامخ الهی است.

چرا امام رضا (ع)  ملقب به رضاست؟

وجود مبارک امام هشتم (ع) که به لقب پرافتخار رضا ملقب است، به این معناست که [اگر] هر انسانی در هر شرایطی بخواهد به چیزی راضی بشود، به وساطت فیض رضاست؛ هیچکس کسی را راضی نمی کند، مگر به افاضه رضوی؛ هیچکس از کسی راضی نمی شود، مگر به افاضه رضوی. اگر ذات اقدس الهی بخواهد، بر اساس «رَضِی اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ» فیض رضوان را بهره کسی کند، به وساطت رضاست. این القاب از اسمای خاص الهی است و اینها خلیفة الله اند و خلیفه الهی در ماسوای الهی، کار الهی را به مظهریت الهی انجام می دهد؛ لذا هیچکس در هیچ مقطعی از هیچ چیزی یا از هیچکسی خشنود نخواهد شد، مگر به وساطت مقام والای رضوی.

درک مقام خلیفة اللهی در بیان امام رضا(ع)

وجود مبارک امام هشتم(ع)  مقام منیع امامت را تبیین کرد و فرمود: امام کسی است که در تمام روی زمین دومی ندارد؛ یعنی مثل اعلای «لَیسَ کَمِثْلِهِ شَی‌ءٌ» است. فرمود: چون امام، واحد دهر و فرید دهر است و احدی همتای او نیست؛ لذا به فکر احدی در نمی آید که امامت را بشناسد؛ همانطوری که ستاره های آسمان در دسترس بشر عادی نیست، شناخت مقام والای امامت هم در دسترس افکار مردم عادی نیست. اگر مردم، امام شناس نیستند، چگونه می توانند امام را انتخاب کنند؟!  قهراً امامت انتصابی است؛ نه انتخابی و ولایت امامت نه وکالت امام. وقتی ولایت شد؛ نه وکالت و انتصاب شد؛ نه انتخاب، مردم باید بپذیرند؛ نه توکیل کنند. این حرف امام هشتم (سلام الله علیه)، جو فکری مردم خراسان آن روز را هم دگرگون کرد.

احیای قلوب با ذکر اهلبیت (ع)

از وجود مبارک امام رضا (سلام الله علیه) رسیده است: «من جلس مجلس یحیی فیه امرنا لا یموت قلبه یوم تموت القلوب»؛ اگر کسی بنشیند در مجلسی که امر ما خاندان عصمت و طهارت در آن مجلس زنده می شود، روزی که دلهای دیگران می میرد، دل او، نمی میرد! چه اینکه وجود مبارک امام رضا(ع)  در حدیثی دیگر می فرماید «رحم الله عبداً احیا امرنا»؛ خداوند رحمت کند، بنده ای را که امر ما را زنده نگه می دارد؛ اباصلت هروی از وجود مبارک امام رضا (سلام الله علیه) سؤال کرد: چگونه امر شما را احیا می کنیم؟ فرمود احیای امر ما به این است که علوم ما را یاد بگیرد و به دیگران منتقل کند؛ زیرا اگر مردم معارف ما و زیبایی های معارف و علوم ما را بفهمند، حتماً از ما پیروی می کنند. چنین مجلسی مایه حیات دلهاست؛ زیرا در چنین مجلسی علوم اهلبیت (علیهما الصلاة والسلام) زنده می شود و این علوم، دل انسان را زنده نگه می دارد و آنگاه انسان زنده، می تواند مایه حیات دل های دیگران بشود.

معرفی عترت طاهرین (ع) از منظر امام رئوف

در جلسه ای مأمون از حاضران پرسید: معنای آیه «ثمّ أورثنا الکتاب الّذین اصطفینا من عبادنا» (فاطر/32) را برای من بازگو کنید. علما در پاسخ او گفتند: منظور خداوند همه امت است. مأمون گفت: ای اباالحسن(ع)  شما چه می گویید؟ حضرت رضا(ع)  فرمودند: سخن آنان را نمی پسندم؛ بلکه می گویم: مراد خدای بزرگ از این آیه عترت طاهره اند؛ لا أقول کما قالوا، و لکن أقول: أراد الله تبارک و تعالی بذلک العترة الطّاهرة.

چگونه مراد عترت باشد، بدون در نظر گرفتن امت؟ حضرت رضا(ع)  پاسخ دادند: اگر امت مراد باشد، باید همه آنان به بهشت روند به دلیل فرموده خداوند؛ برخی از آنان بر خود ستم می کنند و برخی دیگر میانه رو بوده و گروه سومی به توفیق الهی جزء پیشتازان صحنه های زیبایی ها هستند و این است همان تفضل بزرگ؛ سپس ایشان را در بهشت قرار داد و فرمود: به باغ های جاویدانی که در آن است، درآیند. پس وراثت تنها برای عترت طاهره است؛ لو أراد الأُمّة لکانت بأجمعها فی الجنّة لقول الله: «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات بإذن الله ذلک هو الفضل الکبیر» (فاطر/32) ثمّ جعلهم فی الجنّة فقال عزّ وجلّ: «جنّات عدن یدخلونها» فصارت الوراثة للعترة الطّاهرة لا لغیرهم.

سپس حضرت رضا(ع)  فرمودند: ایشان کسانی هستند که خداوند آنان را در کتابش چنین می ستاید: «إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس أهلالبیت و یطهّرکم تطهیراً» (احزاب/33) و رسول خدا(ص) درباره آنان فرمود: من دو چیز گرانبها میان شما وا می گذارم: کتاب خدا و اهلبیتم (ع) ؛ این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی گردند تا در کنار حوض [کوثر] نزد من آیند. پس مراقب باشید که پساز من چگونه با این دو رفتار خواهید کرد.

ای مردم، شما به ایشان علم نیاموزید؛ زیرا اینان از شما داناترند؛ «هم الّذین وصفهمالله فی کتابه، فقال: «إنّما یرید الله...» و هم الّذین قال رسول الله؟ص؟: إنّی مخلف فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی أهلبیتی، لن یفترقا حتّی یردا علی الحوض؛ أُنظروا کیف تخلّفونی فیهما؛ یا أیها النّاس لا تعلّموهم فإنّهم أعلم منکم...» در پایان حضرت رضا(ع)  فرمود: خدای عزیز جبار در کتاب محکمش عترت [پیامبر] (ع)  را بر مردم برتری داده است؛ إنّ الله العزیز الجبّار فضّل العترة علی سائر النّاس فی محکم کتابه؛ مأمون گفت: کجای کتاب خدا آمده است؟ حضرت رضا(ع)  فرمودند: در این فرموده خدای متعالی: «إنّ الله اصطفی ادم و نوحاً و ال إبراهیم و ال عمران علی العالمین * ذرّیةً بعضها من بعض...». (آلعمران/34 ـ 33)

عترت وارثان قرآن

حضرت رضا(ع)  برای اثبات اینکه عترت طاهره (ع)  وارثان قرآن و برگزیدگان الهی و کسانی هستند که در تقسیم غنایم کنار خداوند و حضرت رسول(ص) سهم می برند، به آیات متعددی استدلال فرمودند؛ مانند: «أنّما غنمتم من شیء فأنّ لله خمسه و للرّسول و لذی القربی» (انفال/41) و نیز در برابر اطاعت مردم از ایشان، با خدا و رسول به آیه: «أطیعوا الله و أطیعوا الرّسول و أولی الأمر منکم» (نساء/59) و در تساوی ولایت خداوند و رسول(ص) و عترت طاهره (ع)  به آیه: «إنّما ولیکم الله و رسوله و الّذین امنوا الّذین یقیمون الصّلوة و یؤتون الزّکوة و هم راکعون» (مائده/ 55) استناد کرده است.

آثار و برکات معنوی و علمی حضور امام هشتم (ع) در ایران

گرچه وجود مبارک امام باقر و امام صادق (ع) مؤسس این مکتب جعفری اند؛ ولی ورود معارف به ایران و بخش وسیعی از دنیای اسلام به برکت امام رضا (ع) است و با آمدنش به ایران، تحول فکری در جهان اسلام پدید آمد.