یک سوم دانش‌آموزان در معرض خطر هستند/ دختران بیش از پسران نیازمند مشاوره/ ارائه خدمات سلامت‌روان از طریق شبکه شاد/ ظرفیت مشاوران آنلاین افزایش پیدا می کند

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ طی سال‌های اخیر اندیشمندان و جامعه‌شناسان به کررات از کاهش نرخ سلامت‌روان در کشور  سخن گفته‌اند. در این میان وضعیت سلامت روان دانش آموزان نیز تامل و نیازمند اقدامات فوری دارد.  مسعود شکوهی، مدیر کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش به بررسی آخرین اقدامات در زمینه مشاوره، خدمات رسانی به دانش آموزان و  کادر آموزشی در حوزه های مختلف در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی برنا پرداخت که در ادامه می‌خوانید.

•    تعداد مراکز مشاوره در آموزش‌وپرورش و افزایش تعداد آنها در دوران کرونا  را تشریح کنید.

    750 مرکز در حال حاضر هسته و مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی در آموزش‌وپرورش به دانش آموزان خدمت می‌کنند که دو هزار و 300 عضو تخصصی در این هسته‌ها و مراکز، خدمات مورد نیاز را به دانش آموزان و خانواده‌ها، ارائه می‌کنند. با توجه به اینکه دانش‌آموزان برای مقابله با مشکلات ناشی از شرایط قرنطینه، آموزش‌های مجازی و دیگر مشکلات روان‌شناختی به خدمات مشاوره‌ای نیازمند هستند. در این گذرچه بسا دانش‌آموزانی که به صورت اضطراری نیازمند خدمات مشاوره‌ای هستند تا بتوانند از ظرفیت مشاوران در زمینه های روانی، اجتماعی و تحصیلی استفاده کنند. در این میان نقش بی‌نظیر هسته‌ها و مراکز مشاوره در ارائه خدمات مشاوره‌ای روان‌شناختی، درمانی، مددکاری، حمایت و ارجاع برای دانش‌آموزان نیازمند حیاتی و حائز اهمیت است. شناسایی به‌موقع، تشخیص و انجام مداخلات درمانی و حمایتی در محل هسته‌ها و مراکز مشاوره در شرایط کرونا و با توجه به محدودیت‌های خاص خود نیازمند ساماندهی و مراقبت ویژه است. بنابراین با اجرای طرح «صدای مشاور» درصدد آن هستیم تا بتوانیم به این موضوع اساسی و تخصصی جامعه عمل بپوشانیم. به این ترتیب مقرر شد در سراسر کشور مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی فعالیت‌های خود را  برای تمامی دانش‌آموزان و اولیاء ارائه کنند که ابتدا بر اساس ساعت تخصیص به مرکز مشاوره منطقه، تعداد اعضای تخصصی و ساعات حضور مشخص و سپس بر اساس تعداد مدارس آن منطقه تقسیم وظایف صورت می‌پذیرد و به اطلاع مدارس رسانده می‌شود. درضمن هر عضو تخصصی مرکز با توجه به ساعت حضور مسئولیت تعدادی از مدارس را بر عهده گرفته و نسبت به انجام فعالیت‌های زیر اقدام می‌کنند که تماس تلفنی هفتگی با مدیران و مشاوران مدارس تحت پوشش برای اخذ آخرین اطلاعات، رخدادها و موارد مورد نیاز مداخلات تخصصی در حوزه راهنمایی و مشاوره، ارائه راهکارهای لازم درباره موارد خاص، ارسال مطالب و محتواهای آموزشی ضروری در قالب بروشور، اطلاعیه، بازدید حضوری از مدارس تحت پوشش، پذیرش مراجعان ارجاعی از مدارس تحت پوشش و انجام فعالیت‌های مشاوره‌ای آنها و ارجاع دانش‌آموزان نیازمند خدمات حمایتی و مددکاری به دستگاه‌های مرتبط از دیگر اقدامات است.

•    تعداد و نقش  مشاوران بر سلامت روان در دوران تحصیلی و شیوع کرونا چگونه است؟

در حال حاضر 14 هزار مشاور در سطح مدارس کشور، خدمت می‌کنند. با توجه به سیر تحولات ایجاد شده در کشور به‌دلیل بروز و همه‌گیری  بیماری کووید-19 و تعطیلی طولانی مدت  فعالیت‌های آموزشی‌وپرورشی مدارس، سبب شد که میزان بهره‌برداری دانش آموزان از بستر فضای مجازی  برای جبران فرصت‌های از دست‌رفته فرآیند آموزشی‌وپرورشی و کاهش دغدغه‌های اجتماعی افزایش پیدا کند. با توجه به اینکه در سال تحصیلی  جاری  روند حضور  دانش‌آموزان به صورت ترکیبی (حضوری و غیرحضوری) است. این اداره کل در راستای ماموریت‌های خود زمینه‌سازی لازم برای اجرای فعالیت راهنمایی، مشاوره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی با بهره‌گیری از مشاوران مدارس به شکل حضوری و غیرحضوری به خصوص در بستر شبکه شاد را فراهم آورده است. همچنین کلیه دانش‌آموزان کشور در مناطق شهری، روستایی و مناطق عشایری که به دو دسته (آنهایی که دسترسی به ظرفیت فضای مجازی دارند و آنهایی که دسترسی به این فضا ندارند ) تحت پوشش خدمات مشاوره‌ای و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی  به شکل آنلاین (برخط) و حضوری به خصوص در هسته‌ها و مراکزمشاوره و خدمات روان شناختی  هستند که البته این اداره کل درصدد آن است که کیفیت این فعالیت‌ها را به خصوص در مناطقی که دسترسی (آنلاین ) بر خط موجود نیست تقویت کرده و برای ایجاد عدالت در ارایه خدمات، از طریق حضوری عمل کنند.

•    ارایه خدمات ( در نظام مراقبت دانش آموزان ) به شکل حضوری و غیرحضوری  در بستر شبکه شاد و سامانه همگام هم انجام می شود؟

اجرای آموزش ارتقایی و پیشگیرانه برای تمامی دانش آموزان مدرسه، اجرای آزمون‌های غربالگری پایه، چک‌لیست‌ها  از طریق سامانه همگام، شناسایی (نشانگان محور واورژانسی) برای دانش‌آموزان در معرض خطر در مدرسه (توسط مشاور یا مربی منتخب)، مداخله مختصر مدرسه برای دانش‌آموزان شناسایی شده و ارجاع دانش‌آموزان شناسایی شده به کمیته نماد منطقه برای ارجاع درون دستگاهی (هسته‌های مشاوره و مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی منطقه‌ای و استانی) و ارجاع برون دستگاهی (دستگاه‌های همکار مانند وزارت بهداشت، بهزیستی) از طریق سامانه همگام است.

•    در این شرایط پیگیری دوره‌ای دانش‌آموزان چگونه انجام می‌شود؟

 از طریق ایجاد گروه‌های تعاملی مجازی  بین مشاوران و  دانش‌آموزان برای ارایه خدمات مشورتی، ارتقایی، راهنمایی، مشاوره‌ای و آموزشی با استفاده از ظرفیت  مجازی شبکه شاد، اجرای طرح «پیام مشاور»  در مدارس که در یک پیوستار و سیستمی از ستاد تا مدرسه و خانه استمرار دارد، کمک می‌کند تا در شرایط کرونایی بتوانیم نسبت به ارائه آموزش‌های به هنگام و همچنین اطلاع‌رسانی و هماهنگی‌های لازم برای تمامی دانش‌آموزان و اولیاء از طرق مختلف ( کانال‌های مجازی در شبکه شاد و... )نقش آفرینی  کنیم. در این طرح مشاوران مدارس بر اساس سیاست‌های اعلام شده و با درک نیازهای روان‌شناختی دانش‌آموزان و اولیاء ضمن اولویت‌بندی محتواهای ارسالی، مراتب را به فوریت در اختیار دانش‌آموزان و اولیاء  به‌طور مستمر قرار می‌دهند. همچنین مشاوران زمان اعلام و نحوه تکمیل پرس‌شنامه غربالگری، آزمون‌های توانایی، برگ‌های هدایت تحصیلی را از این طریق به اطلاع دانش‌آموزان و اولیاء می‌رسانند. همچنین در  اجرای طرح همدل، در قالب این فعالیت به‌طور مستمر از طریق (تلفن) با اولیای دانش‌آموزان (هرماه یکبار)‌ ارتباط برقرار کرده و ضمن معرفی خود به اولیاء به‌عنوان مشاور و بیان انتظاراتی که اولیاء می‌توانند با مشاور مدرسه داشته باشند در جریان مسائل روان‌شناختی، تحصیلی و فرایند یاددهی – یادگیری قرار گیرند. درضمن  هدایت و نظارت و فعال‌سازی و بهره‌گیری از ظرفیت تشکل همیاران مشاور مدرسه و کانون یاریگران زندگی در شبکه شاد، اجرای آزمون  روانی – اجتماعی در سامانه همگام برای دانش‌آموزان، آموزش و توانمندسازی دانش‌آموزان، والدین و کارکنان در زمینه مهارت‌های اساسی مربوط به سلامت‌روان، آموزش مهارت‌های تاب‌آوری به دانش آموزان، اجرای فعالیت‌های ترویجی آموزشی در زمینه ارتقاء سلامت‌روان است. وزارت آموزش‌وپرورش علاوه‌بر استمرار خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و مددکاری اجتماعی خود، کوشش کرده است تا از طریق شبکه شاد و دیگر ظرفیت‌های موجود، زیرساخت‌ها و تمهیدات لازم برای کمک به ارتقاء سلامت‌روان دانش آموزان را فراهم کند. برای این منظور، ضمن برگزاری کارگاه‌های آموزشی از طریق شبکه شاد و نیز انتشار محصولات فرهنگی و کمک آموزشی، مشاوران و مراکز مشاوره آموزش و پرورش از طریق سازوکارهای مختلف از جمله تماس مستمر تلفنی با دانش‌آموزان و خانواده‌ها، همچنین از طریق سامانه جامع «نماد»، آخرین وضعیت سلامت‌روان دانش آموزان را رصد می‌کنند و خدمات مورد نیاز را به آنها ارائه می‌کنند.

•    نقش مدیران مدارس در حوزه سلامت‌روان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بی‌تردید مدیران مدارس نقش بی‌بدیلی در حوزه سلامت روان  ایفا می‌کنند که مهمترین آنها عبارتند از سازماندهی و انسجام بخشی اجرای فعالیت‌های مرتبط با ارتقای سلامت( اعم از فعالیت‌های آموزشی، ترویجی، جلب مشارکت والدین ، خدمات مشورتی )، نظارت بر روند ارائه خدمات در ( نظام مراقبت دانش آموزان ) به‌شکل حضوری و غیرحضوری  در بستر شبکه شاد و سامانه همگام که در مدارس  اعم از شناسایی و ارجاع به موقع دانش‌آموزان دارای مشکلات روان‌شناختی  و در معرض خطر ( فوریت‌های روانی اجتماعی )، ارایه آموزش‌های ارتقایی و انجام آزمون غربالگری است. ارزیابی از اجرای مرتبط با سلامت‌روان در مدرسه، جلب مشارکت مراکز محلی  و  اولیا ء (خصوصا والدین دارای تخصص در حوزه سلامت روان ) از دیگر اقدامات انجام شده است.

•    نقش نظام مراقبت‌های بهداشتی اجتماعی به‌ویژه پرونده الکترونیکی دانش‌آموزان در افزایش دسترسی به‌خدمات سلامت‌روان به چه شکل انجام می‌شود؟

نظام مراقبت‌های بهداشتی‌واجتماعی، نقش مهمی در ارتقاء سلامت‌روان و کاهش آسیب‌های روانی-اجتماعی و دسترسی مطلوب دانش‌آموزان به خدمات ارتقایی و تخصصی دانش‌آموزان دارد. این نظام مراقبت‌ها هم از طریق مراقبت‌های بهداشتی و هم از طریق مراقبت‌های اجتماعی، به‌ویژه خدمات ارجاع بین سازمانی می‌تواند موجب شناسایی و مداخله به‌موقع و موثر در فوریت‌های روانی اجتماعی دانش‌آموزان و در نتیجه ارائه خدمات مورد نیاز برای توانمندسازی، درمان و مددکاری اجتماعی به دانش آموزان شود.

•    نقش رسانه‌ها و به ویژه شبکه شاد در ارتقاء وضعیت سلامت روان چیست؟

رسانه‌ها نقش ممتازی در وضعیت سلامت‌روان دانش آموزان دارد. این نقش از دو سوی اهمیت دارد. از یک سو با آموزش و آگاه‌سازی دانش‌آموزان و خانواده‌ها می‌توانند به ارتقاء سلامت‌روان و بهبود کیفیت زندگی دانش‌آموزان کمک کنند و از سوی دیگر با ایجاد فضایی آرام و دور نگه داشتن آنها از عوامل مخاطره‌آمیز، موجب کاهش خطرپذیری در زمینه اختلالات مربوط به سلامت روان شوند.

•    توانمندسازی روان‌شناختی معلمان و کارکنان مدرسه چه تاثیری در سلامت روان دانش‌آموزان دارد؟

موضوع توانمندسازی معلمان و کارکنان مدرسه در زمینه مهارت‌های مربوط به ارتقاء سلامت‌روان دانش‌آموزان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در برنامه‌های وزارت آموزش‌وپرورش لحاظ شده است. در این آموزش‌ها، کوشش بر این است که معلمان، مربیان و تمامی کارکنان مدارس، ضمن آشنایی با مهارت‌های اساسی ارتقاء سلامت‌روان، با علائم و نشانگان خطرپذیری در زمینه اختلالات سلامت روان آشنا شده و مداخلات مختصر برای بهبود وضعیت و ارجاع به مشاور مدرسه و منطقه را انجام دهند. همچنین در این آموزش‌ها، مهمترین راهکارها برای ارتقاء شاخص‌های عمومی سلامت‌روان در مدرسه، تبیین و آموزش داده می‌شود.

•    مشارکت سازمان‌های مردم نهاد در ارتقای سلامت‌روان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد در سطح استان‌های کشور، بستری مطلوب و ارزنده برای پیشبرد برنامه و فعالیت‌های سلامت‌روان محسوب می‌شود. به این ترتیب این اداره کل درصدد آن است برای ارائه خدمات موثر در حوزه سلامت‌روان در کل کشور به‌ویژه  مناطق محروم و  در مناطقی که دسترسی (آنلاین) بر خط موجود نیست از ظرفیت این سازمان‌ها استفاده کند. در این‌خصوص چارچوب و روش‌های بهره‌گیری از مشارکت سازمان‌های مذکور در حال طراحی است که امیدوارم بتوانیم در سال تحصیلی جاری این مهم را عملیاتی کنیم.

•    بیشترین مشکلات دانش‌آموزان در گفت‌وگو با مشاوران چیست؟

بر اساس نتایج ارزیابی‌های صورت گرفته مبتنی بر داده‌های «آزمون غربالگری سلامت روانی- رفتاری و گزارش هسته‌ها و مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی کشور»، در حوزه سلامت روان با رویکرد مثبت و منفی (مشتمل بر خرده مقیاس‌های خوش‌بینی، امید، نشاط و عزت نفس و افسردگی، اضطراب، خشم و رفتارهای پرخطر)، حدود یک سوم دانش‌آموزان در معرض خطر و نیازمند انجام اقدامات فوری و تخصصی هستند و در مقایسه جنسیت می‌توان به این مقوله اذعان داشت که دختران نیازمند مداخله جدی‌تری هستند. در صورت عدم توجه جدی به این حوزه افزایش بروز و تشدید اختلالات روان‌شناختی منفی (اضطراب، افسردگی و خشم) و در نتیجه افزایش آسیب‌های اجتماعی در حوزه رفتارهای پرخطر مانند خودکشی، سوءمصرف مواد مخدر و ... را شاهد خواهیم بود .

//انتهای پیام: 6