شناسایی سازه های معماری فاخر در کاوش باستان شناسی سد هخامنشی بستان خانی دیدگان

به گزارش  خبرگزاری برنا از فارس،بررسی ها و پژوهش های باستانشناسی که به تازگی در گستره شهرستان های پاسارگاد، خرمبید و مناطق پیرامون حوزه رود پلوار انجام شده، نشان از آن دارد؛ در سرتاسر مناطق یاد شده مجموعه گستردهای از آثار و ساختارهایی وجود دارد که ارتباط مستقیمی با محدوده پاسارگاد به عنوان یکی از مهمترین مراکز و پایتخت های امپراتوری هخامنشی دارند. کارهای عمرانی و زیر بنایی زیادی در این مناطق با تکیه بر دانش و توانایی مهندسان و کارشناسان دوران هخامنشی انجام شده که از مهمترین پروژه های عمرانی میتوان به مجموعه ای از سدها و شبکه های آبرسانی اشاره کرد.

حمید رضا کرمی، کارشناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان در این باره می گوید: با توجه به نیاز اساسی دولت هخامنشی در تامین آب مورد نیاز بخش های مختلف از جمله: کشاورزی، باغبانی، مصارف عمومی و مسکونی و همچنین تامین آب محوطه و پردیس پاسارگاد، سدهای زیادی ساخته شده و کانال های آبرسانی گسترده ای نیز برای رساندن آب سدها به مکان های مورد نظر ایجاد گردید. با نگاهی به نتایج بررسی ها و کاوش های انجام شده در مناطق مختلف ایران این نتیجه به دست می آید که بیشترین پروژه های مربوط به آب در دوره هخامنشی در دشت پاسارگاد و مناطق پیرامون اجرا شده است. 

کرمی ساخت این سامانه های آبی را مربوط به دوره هخامنشیان دانست که در دشت پاسارگاد، دشت خرمبید، دشت مرغاب و دشت کمین ساخته شده است. وی در این باره تشریح کرد: هدف از ساخت سدها با توجه به طغیان های رودخانه پلوار، کنترل سیلاب های فصلی در سرشاخه های رود و همچنین ذخیره سازی آب جهت استفاده در ماه های گرم و خشک سال در بخشهای گوناگون بوده است. وی ادامه داد: تکنیک ها و روش هایی که برای ساخت سدها و کانال ها به کار گرفته شده هوشمندانه و در چهارچوب یک برنامه ریزی علمی و با مهندسی دقیق اجرا شده است. 

کرمی در رابطه با جزئیات ساخت اینگونه سدها بیان کرد: بکارگیری روش هایی همانند آنچه در ساخت بناهای پاسارگاد استفاده شده در برخی از این سدها نیز میتوان مشاهده کرد از جمله در سازههای سنگی سد چمبیان(شهیدآباد) و بستان خانی دیدگان که با استفاده از بلوک های سنگی تراش خورده چهار گوش به صورت خشکه چین و با استفاده از بست های فلزی دم چلچله ای ساخته شده است. 

پیکره اصلی سدها نیز منسجم و با هسته خاک رس ایجاد شده و جهت استحکام و پایداری آنها از لاشه سنگهای طبیعی برای پوشش تمامی سطح هسته استفاده شده است. روشی که امروزه نیز در ساخت بسیاری از سدهای خاکی به کار گرفته میشود. آبراه ها و شبکه های انتقال آب بخش دیگری از مهندسی مدیریت آب در منطقه به شمار می آیند و به گونه ای طراحی و اجرا شده اند که بتوانند آب را به دور افتاده ترین بخش های مورد نظر برسانند. 

او گفت: در این راه حجم بسیار زیادی از تپه ماهوری ها برداشت شده، بخشهای مختلفی از صخره ها در مسیرهای کوهستانی برش خورده و در زمین های هموار میزان زیادی خاکبرداری شده تا نتیجه این کار بزرگ همانی باشد که در اندیشه طراحان و مجریان این سیستم بوده است، یعنی بهره مندی همه مناطق مرتبط با پایتخت هخامنشی پاسارگاد از آب. 

سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان در همین راستا و در جهت انجام پژوهش و بررسی پیرامون سازه های آبی تاریخی منطقه، بیان کرد: این سد بزرگترین و مهمترین سد تاریخی منطقه است که درای ارزش و اعتبار بسیار زیادی از لحاظ قدمت، تکنیک ساخت و کاربری دارد و درواقع شناسنامه و الگوی سد سازی در گستره سرزمین ایران به شمار می آید. 

وی افزود: شوربختانه این سد در سال های اخیر در دو مرحله مورد تجاوز و تخریب سودجویان و حفاران غیرمجاز قرار گرفته و آسیب های زیادی به آن وارد شده است. 

کرمی در رابطه با اجرایی شدن عملیات حفاظت، مرمت و ساماندهی پس از این کاوش ضمن ابراز امیدواری، افزود: با توجه به اهمیت و اعتبار این اثر تاریخی و لزوم شناخت و مطالعه آن از تاریخ 25 شهریور ماه کاوش باستان شناسی در قسمت هایی از این سد آغاز شده است و امید می رود دانش و آگاهی ما در زمینه های مختلف در ارتباط با سد بستان خانی افزایش یابد و همچنین بتوانیم پس از کاوش عملیات حفاظت و مرمت و ساماندهی این سد را اجرایی کنیم.

سرپرست کاوش سد دیدگان از شناسایی ساختار جدید معماری در سد مذکور خبر داد و در این باره مطرح کرد: در ادامه کاوش باستان شناسی سد هخامنشی بستان خانی دیدگان چند ساختار معماری که در ساخت آنها بلوک های چهارگوش تراش خورده بکار رفته است شناسایی گردید و مطالعات و بررسی در ارتباط با نقشه کعکاری و کارکرد آنها در خال انجام است.

حمید رضا کرمی با تاکید بر ویژگی های منحصر به فرد این سد را از شاخص ترین سازههای آبی تاریخی دانست و تصریح کرد: سد بستان خانی دیدگان با بلندای تاج ۲۱ متر، درازای ۱۷۰ متر و پهنای ۷۰ متر در کف دره بزرگترین سد دوران هخامنشی در سرزمین ایران به شمار می آید که گسترده دریاچه آن نزدیک به ۲۰۰ هکتار می رسیده است.

وی در خصوص برنامه های آتی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، گفت: برنامه ما این است که کاوش ها در سد بستان خانی ادامه یابد تا بتوانیم ساختارهای معماری آن را شناسایی کنیم و پس از آن کار مرمت و ساماندهی سد را آغاز کنیم.

وی در پایان با اشاره به ایجاد شرایط حضور پژوهشگران و گردشگران گفت: امیدواریم این اثر بی همتا به همراه دیگر سازه های آبی هخامنشی که شاهکار مدیریت و مهندسی آب به شمار می آید از سوی مسئولین مورد توجه قرار گیرد تا ضمن انجام مطالعات و افزایش دانش در این زمینه، بتوانیم این مجموعه ارزشمند را حفاظت و نگهداری کنیم و زمینه بازدید علاقه مندان  پژوهشگران و گردشگران را از این مجموعه ارزشمند فراهم نماییم.