كوه اهورایی بیستون به علت شرایط جغرافیایی همیشه از آغاز زندگی بشر تا به امروز مورد توجه بوده و محل نیایش پارسیان دوران باستان به شمار میرفت و این كوه شگفتانگیز از روزگاران كهن رازهای سر به مهر تاریخ را در سینه سطبر خود از دستبرد ادوار مختلف محفوظ داشته و آثاری از هر دورهای از تاریخ كهن این مرزوبوم را در خود جای داده است.
نام پارسی باستان این كوه بغستان و بگستان به معنی جایگاه خدایان و در نوشتههای یونان باستان گیستانن(اروس) و گیستاتون اپوس میباشد، كه در آثار جغرافیدانان عرب سدههایمیانی مثل ابنحوقل، اصطخری و یاقوت هم این كوه بهستون (ستونهای خوب) و بهستان و آمده است.
گذرگاه مهم تاریخی و كوهستان حماسهای، سرافراز و جاودانی بیستون ( به كسر، ضم و سكون حرف سین)، بهیستون نام امروزی یك كوه به عظمت تاریخ كه از دیرباز در كنار جادهای یك راه باستانی پر رفتوآمد كه محل عبور كاروانها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی كوههای زاگرس و همدان(اكباتان) یا هكمتانه پایتخت قدیم ماد به بابل است و در فاصله حدود 32 كیلومتری شمال شرقی شهر كرمانشاه قرار دارد و نام بخش و شهر كوچكی در دامنه كوهی استوار و پابرجا كه شاهد لشكر كشیها و حوادث بیشماری از امپراطوریهای ماد، هخامنشینان، ساسانیان و دیگر حوادث مهم تاریخی بوده است.
امروزه درمحوطه تاریخی بیستون به طول تقریبی 5 كیلومتر و عرض 3 كیلومتر كه آثاری را از دوران پیش از تاریخ تا به امروز در بر دارد و 28 آثار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است كه شامل: غارشگازچیان، غار مرآفتاب، غارمرتاریك، غار مرخل، غار مردودر، تپه نادری، نیاشگاه مادی، پرستشگاه پارتی، نقش برجسته و كتیبه داریوش بزرگ، نقش برجسته متریدات، نقش برجسته گودرز، مجسمه هركول، سنگ بلاش، فرهاد تراش، بقایای شهر پارتی، بقایای بنایساسانی، بقایای پلساسانی، بقایای سدساسانی، سنگهای تراشخورده ساسانی، كاروانسرای ایلخانی، بقایای بنایایلخانی، كاروانسرای صفوی، وقفنامه شیخعلیخان زنگنه، پل باستانی بیستون، سراب بیستون میشود، مهمترین و مشهورترین اثر باستانی در این محوطه نقش برجسته و كتیبه داریوش بزرگ میباشد كه این سنگ نوشتههای بیستون به نخستین سال فرمانروایی داریوش از زبان خود او میپردازد. كه درسطحی عمودی به بلندی 3 متر و در پهنای 5/5 متر قرار دارد و متون پارسی باستان این كتیبه 414 سطر و متون ایلامی (عیلامی) 323 و متون بابلی در 112 سطر است و دركنار كتیبه بزرگ بیستون 11 كتیبه كوچك نیز وجود دارد كه آن ها هم به سه خط و زبان هستند.
كتیبه بیستون در سیمین اجلاس كمیته ثبت میراث جهانی یونسكو شهر یلنیوس كشور لیتوانی با حضور 211 عضو از سراسر دنیا در روز یكشنبه 25 تیرماه سال 1385 برابر هشت جولای 2005 میلادی به ثبت جهانی رسید.
ثبت جهانی بیستون در فهرست آثار جهانی علاوه برشناخت بیشتر كشورمان به دنیا، توجه گردشگران، علاقهمندی باستانشناسان و استقبال جهانیان از این اثر ارزشمند تاریخی ایران باستان به دنبال دارد، از حمایتهای مادی و معنوی كنوانسیون میراث جهانی برخوردار شده است.