شهری به قدمت ۳هزار سال نشسته به زانوی ادب در پیشگاه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)
فاطمه یارمحمدی
قبل از اینكه تهران به عنوان پایتخت ایران انتخاب شود، ری شكوه و عظمت زیادی داشت. این شهر محل دفن حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از فرزندان امام حسن(ع) و یكی از زیارتگاههای بزرگ شیعیان جهان است و شیفتگان زیادی نیز دارد.
سفر به این شهرستان و زیات حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و فیض بردن از محضر او و دیدن دیدنی‌های این شهر كهن ایران زمین در نوروز خالی از لطف نخواهد بود.
پیشینه تاریخی ری
حدود 3هزار سال قبل از میلاد، سلوكوس، نام «اورویوس» را بر ری نهاد. در زمان اشكانیان این نام به «ارساكیا» و «ارشكیه» تغییر یافت و در زمان حكومت ساسانیان به «ری» تبدیل شد. ری یكی از نقاط باستانی ایران است. آثاری كه از ری به دست آمده به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد و از نظر قدمت به دو بخش تقسیم می‌شود:
- ری باستانی كه در جنوب چشمه علی، میان بارویی بزرگ كه در روزگاران پیش از اسلام ساخته شده بود، قرار داشت و به ری برین یا ری علیا معروف بود.
- ری سده‌های واپسین كه در جنوب خاوری بخش نخستین یا ری علیا در جنوب كوه بی‌بی شهربانو(س) واقع شده بود و به ری زیرین یا ری سفلی معروف بود.
ری پیش از اسلام
ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت و به‌طور کلی ری در دوران مادها و هخامنشیان و حتی قبل از آن نیز شهری مقدس به شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم که از آنجا به همدان می‌رفت، علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داد. بنابراین مردم ری عموماً بازرگان و تاجرپیشه بودند.
اقوام آریایی مهاجر با ورود به ایران، در دشت‌ها، جلگه‌ها و دیگر مكان‌های خوش آب و هوا اقامت گزیدند این قوم هنگامی كه به دشت ری رسیدند، شهر ری را برای قلعه‌سازی انتخاب كردند و میدانی بزرگ در آن بنا نهادند. سپس برای نگهبانی و حفاظت از آن مكان آتش مقدس را در میان میدان بر افروختند. شهر ری به تدریج توسعه و گسترش یافت. شمال شهر ری به علت داشتن هوای بهتر، محل اسكان ملوک، شاهزادگان، امرا و اشراف بوده است.
در آن روزگار به خاطر حفاظت از شمال شهر بارو و حصار عظیمی در پیرامون شمال شهر ساخته و در جنوب نیز خندقی ژرف حفر شد. مردم این شهر در سال 617هجری قمری، در تاخت و تاز مغولان قتل‌عام شدند. هنوز آثار حمله ددمنشانه مغولان از بین نرفته بود كه ری بار دیگر در سال 786 هجری قمری به دست سپاهیان تیمور به ویرانه‌ای بدل شد و از آن پس، دیگر روی آبادی به خود ندید. ویرانه‌های ری قدیم هنوز نزدیک شهر كنونی ری باقی است.
شهر ری از قدیم مركز و كانون علم و ادب بوده و در زمان‌های مختلف شخصیت‌های علمی و دانشمندان بزرگی چون ابوالفتح رازی و محمد زكریای رازی فیلسوف و پزشک نامی (كاشف الكل) از آن برخاستهاند. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است.
ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. ری در دوره‌ای پایتخت ایران بوده است. این شهر در طول تاریخ به نام‌های مختلفی خوانده می‌شد. راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ‌البلاد و محمدیه از نام‌هایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شد. بنابرآنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که در جهان ساخته شده است.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان ری از شمال به تهران، از شرق به شهرستان ورامین، از جنوب به استان قم و از غرب به شهرستان‌های كرج و ساوه محدود می‌شود. شهر ری مركز شهرستان ری در 1062متر از سطح دریا واقع است. مهمترین رودخانه‌هایی كه در محدوده شهرستان ری جریان دارند؛ رودخانه‌های كرج، جاجرود، شور و سرخه‌حصار هستند. به‌طور كلی شهرستان ری در ناحیه دشتی استان تهران واقع شده و تنها كوه بی‌بی شهربانو(س) در شمال شرق و كوه آزاد در 21 كیلومتری جنوب غرب آن قرار گرفته است.
شهرری در مسیر راه آهن تهران ـ مشهد و تهران ـ بندر تركمن و در 15كیلومتری ایستگاه راه آهن تهران قرار دارد. سایر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از: راهی به سوی جنوب باختری كه از كنار دریاچه قم می‌گذرد و 125كیلومتر از شهر ری تا قم فاصله دارد. راهی به سوی جنوب خاوری از طریق بزرگراهی به درازای 40كیلومتر به شهر ورامین می‌پیوندد. بزرگراه تهران ـ قم . كمربندی كه بزرگراهش مهم است و جاده قدیم كرج و بزرگراه در چهار كیلومتری تهران ـ كرج واقع است. راه‌های روستایی كه به شهر منتهی می‌شوند.
شهرستان ری از نظر كشاورزی بسیار فعال و غنی است. كارخانه‌های صنعتی و تولیدی زیادی نیز در این منطقه مستقر شده که نیروهای قابل توجهی را به خود جذب کرده است. جاذبه‌های تاریخی شهرستان ری بر جاذبه‌های طبیعی منطقه غلبه دارد و این به سبب تاریخ کهن این منطقه است. قدمت طولانی و سابقه کهن ری سبب شده که آثار تاریخی بسیار قدیمی مانند باروی ری برین (که مربوط به سده‌های پیش از میلاد است) در این شهر وجود داشته باشد.
آستانه مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) نیز که مهمترین اثر تاریخی و مذهبی استان تهران به شمار می‌آید، در این منطقه واقع است. آتشگاه‌های قدیمی، تپه‌های باستانی، قلعه‌های قدیمی و دیگر مناطق تاریخی از مهمترین دیدنی‌های شهرستان ری به شمار می‌آیند که از قدمت تاریخی و اهمیت فراوان برخوردارند. بازرگانی، صنعتگری، كشاورزی و دامداری از مشاغل اصلی اهالی شهرستان ری به شمار می رود.
مکان‌های دیدنی و تاریخی
ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی دارد. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به شمار می آید.
آستانه حضرت عبدالعظیم(ع): آستانه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) یكی از زیارتگاههای بزرگ شیعیان جهان در شهرری واقع است. حضرت عبدالعظیم از فرزندان امام‌حسن مجتبی(ع) است كه در قرن سوم هجری شهید شد. بقعه‌های امامزاده حمزه(ع)، برادر امام رضا(ع) و امامزاده طاهر(ع) از فرزندان امام‌سجاد(ع)، مقبره‌های برخی از شاهان قاجار و شماری از علما نیز در همین مجموعه قراردارد. قدمت این بنا به سال 848 هجری قمری می‌رسد.
گنبد بی‌بی شهربانو(س)؛ این گنبد مینایی كه به روایتی، محل آرامگاه مادر حضرت سجاد(ع) و دختر یزدگرد سوم ساسانی است، در دامنه جنوبی كوه ری معروف به كوه بی‌بی شهربانو واقع است. محوطه این گنبد 33متر طول و 22 متر عرض دارد كه با دیوار سنگی محصور شده است. گنبد بقعه از آثار دوره دیلمیان است.
آثار تاریخی پیش از اسلام درری شامل؛ تپه میل ـ آتشکده بهرام، چشمه علی، باروی ری و دژ رشکان آثار تاریخی پس از اسلام؛ بازار ری، کاروانسرای شاه‌عباسی(شهر ری، برج طغرل، قلعه طبرک، استودان گبرها، برج نقاره‌خانه، زندان‌هارون، گنبد امیر اینانج، کاروانسرای کنارگرد و قلعه گبری
اماکن مذهبی
شهر ری بیش از آنکه به دلیل آثار تاریخی و باستانی مشهور باشد، به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می‌شود. آرامگاه‌های متعددی از منسوبان به امامان شیعیان در شهر ری وجود دارد كه بجز آرامگاه حضرت عبدالعظیم(ع) مهمترین آرامگاه‌های شهر ری عبارتند از: آرامگاه ابن بابویه، آرامگاه امامزاده ابراهیم(ع)، آرامگاه امامزاده حمزه(ع)، آرامگاه امامزاده ابوالحسن(ع)، آرامگاه امامزاده ابوالقاسم(ع)، آرامگاه امامزاده اسماعیل(ع)، آرامگاه امامزاده ایوب و یوشع(ع)، آرامگاه امامزاده حسین(ع)، آرامگاه امامزاده رقیه(س)، آرامگاه امامزاده سه برادران، آرامگاه امامزاده شاهزاده ابراهیم و شاهزاده اسحق(ع)، آرامگاه امامزاده شاهزاده حسین(ع)، آرامگاه بی‌بی‌زبیده(س)، آرامگاه جوانمرد قصاب و آرامگاه سه دختران.
بازارها
بازار باب الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده‌است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده‌است.
دروازه‌ها
دروازه آهنین، باطان، که از آنجا به سوی عراق و بغداد می‌رفتند. دروازه بلیّان که این حدود جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده و از آنجا به قزوین می‌رفتند، دروازه جاروب بندان، باب الحراب دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب الصّین، باب الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می‌رفتند، باب المدینه یا در شهرستان، در دروازه هشام که از آنجا به قومس(سمنان) و خراسان می‌رفتند.
گورستان‌ها
به دلیل قدمت ری گورستان‌های قدیمی در شهر ری قرار دارد که مدفن بسیاری از مشاهیر تاریخی و مذهبی ایران است. گورستان ابن بابویه، گورستان امامزاده عبدالله(ع)، گورستان آرامگاه حضرت عبدالعظیم(ع)، گورستان بهشت زهرا(س) از این جمله هستند.
مشاهیر شهرری
محمدبن زکریای رازی، شیخ صدوق، شیخ ابوالفتح رازی، صوفی رازی، شیخ کلینی، شمس قیس رازی، بندار رازی، ابوحاتم رازی، بدیع الزمان فروزانفر، خجندی رازی از مشاهیر علمی، فرهنگی، حماسی و ادبی شهرری هستند.
صنایع و معادن
كارخانه‌های صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیروهای زیادی به خود جذب كرده و شامل گونه‌های زیر می‌شود: پالایشگاه بزرگ تهران، فرآورده‌های نفتی، چیتسازی، ریسندگی، بافندگی، توری‌سازی، خودرو و کامیون‌سازی، سیمان، صنایع غذایی، ابزارسازی، آجرپزی و شیشه‌سازی، مصنوعات نخی، پشمی، چرمی و سنگ‌های معدنی از جمله دیگر صنایع این شهرستان است. معادن فعال شهرستان ری عبارتند از: منگنز محمد‌آباد، سولفات دو سود فشافویه، كوارتزیت غنی‌آباد، سنگ آهک لپه زنگ، سنگ آهک دولت‌آباد، سنگ آهک صفائیه و چاه حمزه و سنگ آهک بی‌بی شهربانو(س).
کشاورزی و دامداری
شهرستان ری از نظر كشاورزی بسیار فعال است و 50درصد کشاورزی آن به روش صنعتی و بازمانده آن به روش نیمه صنعتی و سنتی انجام می‌گیرد. فرآورده‌های كشاورزی شامل؛ گندم، نباتات علوفه‌ای، پنبه، چغندر قند، ذرت و تربار است. از لحاظ باغداری، 2000 هكتار از زمین‌های شهرستان ری را تاكستان پوشانده و 2000 هكتار آن شامل سیب، گوجه، آلو، زردآلو و گلابی است. برای آبیاری زمین‌های زیر كشت و باغ‌ها از چاه‌های ژرف و نیمه ژرف و قنات‌ها استفاده می‌شود. دامداری و دام‌پروری در این شهرستان بسیار گسترده و فعال بوده و شامل: گاوداری، گوسفندداری و مرغ‌داری‌های صنعتی است.
ناهمواری‌ها
شهرستان ری در دشت واقع شده و کوه‌های آن ارتفاع زیادی ندارند. این کوه‌ها عبارتند از: کوه بی‌بی شهربانو(س)؛ این کوه در شرق شهر ری و متصل به آن است و ارتفاعش از سطح دریا 1535 متر است.
کوه آراد؛ این کوه در مرکز شهرستان ری حد فاصل بخش‌های کهریزک و فشافویه قرار گرفته است و ارتفاع آن 1428 متر است.
کوه مره؛ این کوه در جنوب غرب شهر ری و در جنوب شهر حسن‌آباد و رودشور قرار گرفته است. و ارتفاع آن 1503 متر است.
دامنه‌های شمالی کوه کور ابلاغ؛ کوه کورابلاغ یکی از کوه‌های ناحیه مرکزی ایران است که در محل تلاقی چهار شهرستان زرندیه، ساوه، ری و قم واقع است. قسمت عمده این کوه و دو ارتفاع باند آن 1915متر و 1940متر در شمال استان قم واقع است. جنوب غرب شهرستان ری به دامنه‌های شمالی این کوه ختم می‌شود و بخش شرقی کوه (گوی داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ری واقع است.
در سفر به این شهرستان می‌توانید از امكانات رفاهی و تفریحی این شهر نیز بهره‌مند شوید و ساعت خوشی را در اماكن زیارتی و سیاحتی آن سپری كنید.