حدود احکام در دنیای مجازی چگونه است؟

حجت الاسلام سید محمد حسن مخبر، محقق و پژوهشگر حوزه دین در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی برنا درباره رعایت اخلاق در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک اظهار داشت: بخشی از احکام در هر دو دنیای مجازی و واقعی باید رعایت شوند. به عنوان مثال روابط بین محرم و نامحرم تا حدودی در شرع مجاز است اما از حدی به بعد که درگیر هیجان‌های خاص می‌شود را اسلام حرام می‌داند و این حکم واحدی است. اما به نظر می‌رسد برخی مفاهیم در محیط مجازی از نظر بار مفهومی با محیط واقعی متفاوت است.

وی افزود: در محیط مجازی مفاهیم منتقل می‌شود و بار ارزشی رفتار باید با مفاهیم موجود در این زمینه در نظر گرفته شود، بنابراین این مسائل نیاز به تحقیق و کار میدانی دارد اما تاکنون در این زمینه کاری انجام نشده است. از این رو باید بار ارزشی مناسب مفاهیم در دنیای مجازی مشخص شود. 

محقق و پژوهشگر حوزه دین احکام روابط را در دنیای مجازی به سه بخش تقسیم کرد و توضیح داد: دسته اول روابطی است که در محیط مجازی و حقیقی مشترک هستند؛ حدود مشخص روابط زن و مرد. حدودی که هیجان‌های نامتعارف یا زمینه بروز آن را ایجاد می‌کنند و حرمت دارند.

وی تصریح کرد: احکام نگاه و نظر هم زیرگروه این حوزه است. برخی خانم‌ها ممکن است عکسی بگذارند که حجاب آن کامل نیست. حکم آن در دنیای واقعی و مجازی واحد است؛ حکم تصویر دارد. اگر او را بشناسند که حرام است، اگر هم نشناسند و مفسده بیاورد حرمت شرعی دارد.

حجت الاسلام مخبر دسته دوم را احکام اخلاقی رابطه دانست و ابراز داشت: از آنجایی که جنس اخلاق ثابت است در موضوعات مجازی و حقیقی متفاوت نیست و حکم یکی ثابت است.

وی دسته سوم را مسائل عرفی عنوان کرد و گفت: مسائل عرفی بار ارزشی مثبت و منفی دارد و بار ارزشی شرعی نیست. در واقع هنجارهای عرفی و اجتماعی است که نیاز به بررسی بیشتری دارد. باید دید که آیا موضوعاتی که در دنیای حقیقی می‌شناسیم در دنیای مجازی هم همان مفهوم را دارند یا نه! اگر بار آن در هر دو فضا یکسان است که حکم واحد است و اگر نه باید بررسی شود. تا زمانی که موضوع شناسی درستی صورت نگیرد حکم دقیقی نمی‌توان داد.

این محقق و پژوهشگر حوزه دین اظهار داشت: گاهی دیده می‌شود به نوعی سرایت احکام واقعی به دنیای مجازی داریم درحالی که یکی دنیای واقعی و یکی مجازی بوده و روابط هم مجازی است. جز بخشی از آن که مشترک است و عنوان شد.

وی تاکید کرد: معتقدم این حوزه نیاز به کار فقهی دارد. بسیاری از مسائل فقهی ما بازگشت به عرف دارد. ما در دنیای واقعی در زمینه‌های مسائل فقهی از نظر موضوع و تشخیص آن عرف را معیار می‌دانیم و فقهای ما قالبا به عرف مراجعه می‌کنند و نظر می‌دهند. لازم است تحقیقی برای عرف دنیای مجازی انجام داد و نمی‌توانیم چشم بسته حرف بزنیم.

حجت الاسلام مخبر اظهار داشت: یک فرد معتقد به احکام اسلامی لازم است حدود عمومی ارتباط با نامجرم را در فضای مجازی حفظ کند. حدود عمومی که خط قرمزهایی است که در دنیای مجازی و واقعی فرقی با هم ندارد. مابقی نیاز به شناخت عرف دارد.