اکوسیستم خلیج فارس در معرض جدی خطر نابودی/ ۱۲ گونه کوسه در آستانه انقراض

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ شکارچی رأس هرم غذایی کوسه ماهی‌ها هستند که هنگامی که به سن بلوغ می‌رسد، در بالای زنجیره غذایی قرار می‌گیرد و دیگر جانوران توانایی شکارش را نخواهند داشت. می‌توان انسان را شکارچی رأس هرم غذایی نهایی دانست چراکه تنها جانداری است که نه تنها توانایی شکار همه دیگر شکارچیان رأس هرم غذایی زمین را دارد که می‌تواند جانورانی را که از آن بهره می‌گیرد را به کلی نابود کند.

در سراسر جهان کوسه ماهی‌ها در معرض تهدید انقراض قرار دارند و کوسه‌های خلیج فارس و دریای عمان در تهدید جدی نابودی هستند. 32 گونه کوسه در خلیج فارس و دریای عمان در معرض تهدید و 12 گونه در لیست قرمز قرار دارند. صید بی‌رویه این گونه مهم در اکوسیستم آبی؛ سبب مرگ اکوسیستم خلیج فارس خواهد شد.

خبرنگار برنا در این رابطه به سراغ یکی از فعالان محیط زیست رفت تا از وضعیت کوسه ماهیان در معرض تهدید اطلاع کسب کند.

محمد کبادی، دکترای علوم ورزش و مدرس بین‌المللی غواصی از کنفدراسیون جهانی، در این خصوص گفت: کوسه ماهی‌ها در سراسر دنیا در معرض خطر انقراض هستند و به همین دلیل در لیست قرمز اتحادیه حفاظت از محیط زیست جای گرفته و تحت حفاظت قرار دارند. در خلیج فارس تقریبا 32 گونه کوسه ماهی شناسایی شده که آمار این گونه‌ها نیز متغییر است.

وی در خصوص علت متفاوت بودن آمار گونه‌های کوسه ماهی در خلیج فارس چنین توضیح داد: متغییر بودن این آمار از آنجاست که بعضی آمارها تنها خلیج فارس را در برگرفته و بعضی دیگر از آمارها دریای عمان را نیز مدنظر قرار داده که این آمار 32 گونه مجموع گونه‌های کوسه ماهی در خلیج فارس و دریای عمان است که متاسفانه 32گونه مذکور به شدت در معرض تهدید انقراض هستند.

این فعال محیط زیست در خصوص اینکه چرا بیان می‌شود حفاظت از کوسه ماهی‌ها برای خلیج فارس و اکوسیستم منطقه ارزشمند است چنین توضیح داد: کوسه ماهی‌ها از نظر اکوسیستم در بالای هرم غذایی قرار داشته و به عنوان ماهی‌های شکارچی محسوب می‌شوند. درحقیقت کوسه ماهی‌ها هرم غذایی را مدیریت کرده  و تعادل ایجاد می‌کنند. کوسه ماهی‌ها خیلی از گونه‌های ماهی را که مریض هستند و یا خاصیت تولید مثل در هرم را ندارند شکار می‌کنند و در حقیقت به نوعی رفتگران دریا نیز هستند. فراموش نکنید نقش کلیدی  کوسه ماهی‌ها؛ ایجاد تعادل و کنترل در هرم است. درجنوب کشور کلا کوسه‌ها را به نام کولی می‌شناسند یعنی نام سنتی کوسه در ایران کولی است. جالب است بدانید در دنیا یک نوع کوسه وجود دارد که به نام Whale shark می‌گویند؛ همین کوسه در ایران نام «کوسه کر» دارد؛  به‌خاطر اینکه با آن جثه درشت؛ عکس‌العمل‌های کندی نسبت اتفاقات و صداهایی که در اطرافش وجود دارد نشان می‌دهد. همین کولی کر جزو بزرگترین ماهیان دنیا محسوب می‌شود؛ بعضا طول این کوسه به 16 متر نیز می‌رسد . تغذیه این کولی کر موجودات ریز دریایی است و خطری برای انسان‌ها ندارد. این‌ها گفته شد تا بیان شود نه تنها در کشور ما که در همه کشورها، یکسری انگیزه برای صید وجود دارد.

وی درخصوص انگیزه‌های صید در جهان گفت: در قدیم تصور این بود که کوسه یک موجود شکارچی و آسیب‌رسان به انسان است. این در حالی است که میزان تلفاتی که مثلا یک زنبور یا اسب یا حیوانات دیگر به انسان وارد می‌کند خیلی بیشتر است. وقتی تحقیق می‌کنید به آنجا می‌رسید که کل کوسه‌های جهان شاید در طول یک‌سال به ده انسان صدمه بزنند ولی به واسطه جانداران دیگر، تعداد بیشتری انسان صدمه دیده و حتی کشته می‌شوند. حال چه انگیزه‌هایی از صید کوسه در ایران و جهان وجود دارد. آسیای شرقی بازار بسیار مناسبی برای صیادان کوسه دارد. انسان‌های آسیای شرقی مثلا معتقدند سوپ باله کوسه موجب افزایش عمر انسان می‌شود و یا  اعتقاد دارند که خوردن کوسه، انسان را برابر سرطان ایمن می‌کند. این تصورات، انگیزه‌ای می‌شوند تا صیادان برای این افراد کوسه شکار کنند و این افراد نیز کوسه‌ها را خریداری کنند و همین مسئله باعث رونق بازار کوسه در آسیای شرقی شده است. در قدیم نیز با شکار این کوسه کرها در ایران از روغن آنها برای ضد آب کردن قایق‌ها، لنج‌ها و شناورها استفاده می‌شد. یا با تصور اینکه گوشت مقوی و طبیعت گرمی دارد شکار می‌شد و مورد استفاده قرار گرفت. از روغن آن برای درمان روماتیسم بهره برده می‌شد. ولی تقریبا از سال 1993 سازمان محیط زیست، قانونی را تصویب کرده که براساس آن  شکار کوسه ماهی در خلیج فارس ممنوع شد و این قانون به شیلات و صیادان اعلام شده و حتی برای شکار هر کوسه جریمه ده‌ها میلیونی تعیین شده است.

کبادی با بیان اینکه برخلاف تصاویری که فیلم‌های هالیوودی برای ما ایجاد می‌کنند حیوانات درنده‌ای نیستند ادامه داد: تنها  4 یا 5 گونه کوسه حالت تهاجمی دارند. با توجه به اینکه در خلیج فارس گونه تهاجمی کوسه وجود ندارد.

شیلات برای حفاظت از کوسه‌ها چه می‌کند؟

محمد کبادی در خصوص اینکه با تصویب قانون منع شکار کوسه‌ها در خلیج فارس و دریای عمان، شیلات برای حفاظت این گونه‌های دریایی چه تدابیری اندیشیده است بیان داشت: شیلات با ایجاد کارگاه‌های محیط زیستی که در جوامع محلی برگزار می‌کند صیادان را توجیه می‌کند که کوسه‌ها را شکار نکنند. صیادان موظف هستند در صورت گرفتار شدن کوسه در تور و فضای صید، آنها را رها کنند و به دریا باز گردانند ولی بخاطر استقبالی که در بازارهای آسیای شرقی از خرید کوسه صورت می‌گیرد انگیزه رهاسازی کوسه‌ها از سوی قاچاقچیان ماهی و صیادانی که کار غیر قانونی می‌کنند کمتر است. شیلات دستور العمل ممنوعیت صید کوسه را صادر کرده و تمام تلاش نظارتی خود را نیز انجام می‌دهد ولی متاسفانه صیادان باز به عمل خلاف خود مخفیانه ادامه می‌دهد.

وی با بیان اینکه با کاهش تراکم کوسه‌ها در خلیج فارس و صید بی رویه ای که در این منطقه وجود دارد به شدت اکوسیستم منطقه در خطر است و دچار چالش جدی خواهد شد ادامه داد: مهمترین تهدیدی که نسبت به کوسه‌ها وجود دارد صید و شکار است و مسئله دیگری که کوسه‌های خلیج فارس را در معرض انقراض قرار داده است، آلودگی آب خلیج فارس است. آبی که از مراکز شهری و صنعتی به سمت خلیج فارس سرریز می‌شود رسوبات، مواد سمی و آلاینده را وارد آب می کند. ماهی‌های کوچک، این مواد سمی و آلاینده را جزو برنامه غذایی خود مصرف می‌کنند. ماهی‌های بزرگتر، ماهی‌های کوچک را به عنوان غذا می‌خورند؛ به ترتیب در این چرخه غذایی ماهی‌های بزرگتر، ماهی‌های کوچک تر را مصرف می‌کنند و در نهایت وقتی ماهی‌های بزرگتر، خوراک کوسه می‌شوند آلاینده‌ها و رسوبات و مواد سمی بیشتری وارد بدن کوسه‌ها می‌شود و خون و گوشت کوسه را مسموم می‌کنند و در بدن کوسه تجمیع پیدا می‌کنند. به‌طور مثال جیوه از مواد سرطان‌زاست و به شدت در تمام جهان در حال تحت تاثیر قرار دادن گونه‌های آبی است. وقتی کوسه ماهی‌های کوچکتر را می‌خورد جیوه وارد بدن او شده و تجیمع پیدا می‌کند که برای مصرف کنندگان گوشت کوسه نیز بسیار خطرناک است و به جای مفید بودن، مضرر است.

کبادی با گفتن این مطلب که گوشت کوسه را در فروشگاه‌های عمومی نمی‌بینیم و این نشان از قاچاق بودن آن است افزود: ولی در جوامع محلی و دیدگاه‌های سنتی که در کشور رایج است، گوشت کوسه را بخاطر فواید درمانی و خوراکی که بر آن باور دارند خریداری و مصرف می‌کنند.

وی در مورد اینکه از صید بی‌رویه کوسه چه کسانی سود می‌برند گفت: می‌توان گفت به خاطر قیمت کوسه و جنبه اقتصادی که دارد، صیادان بعد از گرفتار شدن کوسه در فضای صیدشان آن را آزادسازی نمی‌کنند. وقتی کوسه در تورشان می‌افتد آن را جزو درآمد و سودشان محسوب می‌کنند و این انگیزه بالایی برای صید کوسه است.

این فعال محیط زیستی در پایان با بیان این که با صید بی‌رویه کوسه‌ها و انقراض آنها اکوسیستم خلیج فارس در معرض نابودی قرار گرفته است افزود: کوسه‌ها در چرخه اکوسیستم خلیج فارس جزو با ارزش‌ترین‌ها هستند. در حال حاضر 12 گونه کوسه‌های خلیج فارس در معرض انقراض جدی قرار دارند. جمعیت کوسه در خلیج فارس به شدت کاهش یافته و این یک خطر جدی است که جدی گرفته نمی‌شود.