قتلِ قنوات

به گزارش برنا از اراک ، میانگین بارندگی کشور ایران در حدود 250 میلیمتر است که این میانگین یک سوم میانگین جهانی و نیمی از میانگین قاره آسیا می باشد. این مسئله نشان می دهد که کشور ایران از دیرباز با مسئله خشکسالی و کمبود بارش روبرو بوده و ایرانیان از گذشته های دور با این موضوع دست و پنجه نرم می کردند. نمونه شاخص این ادعا، ابداع فن آوری کاریز یا قنات توسط گذشتگان ایرانیان بوده است. ایرانیان با چنین فن آوری توانسته بودند به بهترین نحو با پدیده خشکسالی روبرو شوند. اما متأسفانه از سال 1334 به بعد با ورود فن آوری حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق از یک سو و عدم توجه به ظرفیت آبخوان ها از سویی دیگر و همچنین عدم رعایت حریم قنوات آسیب هایی به این میراث گرانبهای گذشتگان وارد شده است. به همین منظور برنا در گزارشی به بررسی وضعیت قنات های شهرستان اراک و خشکیده شدن آنها پرداخته است.

132 قنات از 20 سال پیش تاکنون خشک شده است

سید علیرضا قائم مقامی رئیس اداره فنی و زیربنایی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان اراک گفت: در شهرستان اراک تا 20 سال گذشته 302 قنات داشتیم که ظرفیت آبدهی آنها در سال 196 میلیون مترمکعب بوده است. اما متأسفانه در حال حاضر این تعداد قنات به علت خشکیده شدن به 170 قنات کاهش پیدا کرده و ظرفیت آبدهی آنها نیز در حال حاضر 53 میلیون متر مکعب در سال است. در حال حاضر از 20 سال گذشته تاکنون متأسفانه 132 قنات خشک شده است.

قائم مقامی افزود: برای نگهداری، احیاء، مرمت و همچنین حفظ آبدهی 57 کیلومتر از قنوات فعال شهرستان اراک، به 85 میلیارد ریال اعتبار نیاز است و همچنین به جهت تکمیل شبکه های انتقال زیردست قنوات شامل احداث و بهسازی کانال های آبیاری عمومی و انتقال آب با لوله، به 220 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.

وی ادامه داد: قنواتی که در مناطق و محدوده های شهری قرار دارند، در خطر ساخت و ساز می باشند. از تعداد 170 قنات فعال در شهرستان اراک حدود 25 درصد آنها در خطر ساخت و سازهای شهری و روستایی قرار دارند. زمانی که قنوات در محدوده مناطق شهری قرار می گیرند، شهرداری ها مجوزهای مربوطه را صادر می کنند و در این راستا انتظار می رود که سایر دستگاه ها مانند دهیاری ها، بخشداری ها و شهرداری ها بر روی این مسئله حساسیت ویژه ای داشته باشند.

برای حفظ آب قنوات لایروبی انجام می شود

محمد شمسی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اراک نیز در پاسخ به این سوال که برای حفظ قنوات چه اقدامی انجام می شود، گفت: برای حفظ آب قنوات و افزایش میزان استحصال آب قنوات، اقداماتی مانند لایروبی قنوات انجام می شود که این لایروبی ها نیز شامل کَوَن گذاری، میله گذاری می باشد. همچنین در رابطه با بهره وری آب قنوات نیز اقداماتی مانند ایجاد کانال، لوله گذاری، جدول گذاری و مباحث ترویجی نسبت به اصلاح الگوی کشت، یکپارچه سازی اراضی و آبیاری های کم فشار و پرفشار اجرایی می شود.

قنات تعادل طبیعت را حفظ می‌کند

محمد عسگری سرپرست معاونت خدمات شهری شهرداری اراک نیز دراین باره  گفت: قنات سازه‌ای است که تعادل را در طبیعت حفظ می‌کند و در شرایط بی آبی و خشکسالی می تواند منبع تأمین آب باشد، اما با توجه به کمبود آب، ترمیم و لایروبی این قنوات ضروری است. شهرداری با استناد به بند 2 ماده 55 قانون شهرداری ها وظیفه دارد لایروبی و نگهداری مسیر قنواتی را که در سطح شهر و معابر هستند، انجام دهد، اما مالکیت قنات ها با شهرداری نیست و شهرداری از آب آنها بهره نمی برد. از سویی دیگر با توجه به نیاز آبی فضای سبز شهر اراک و کمبود آب، شهرداری می تواند از این قنوات در راستای حفظ و گسترش فضاهای سبز استفاده نماید. این امر در صورتی است که حق استفاده و استحصال آب قنوات از سوی آب منطقه ای به شهرداری واگذار شود. موضوع اینجاست که مالکین قنات ها اقدامی جهت بازسازی قنوات انجام نمی دهند.

عسگری افزود: امروزه بازسازی و مقاوم سازی کامل مسیر قنوات شامل میله و کوره قنات به ازای هر یک متر حدود 5 میلیون ریال هزینه دارد. با توجه به افزایش قیمت ها، لایروبی و ترمیم و بازسازی قنوات حدود 100 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که لازم است استانداری در این راستا به شهرداری کمک رسانی کند. تمام قنوات شهر در مناطقی نیاز به لایروبی و ترمیم  دارند که این امر مستلزم اختصاص بودجه از سوی استانداری است، زیرا بودجه فعلی پاسخگوی ترمیم و لایروبی تمامی قنوات سطح شهر نیست. بودجه ای به شهرداری ها جهت ترمیم قنوات تخصیص نمی دهند و شهرداری از بودجه های مصوب شورای شهر هزینه می کند. از سال 1390 تاکنون بیش از 30 میلیارد ریال اعتبار برای قنوات سطح شهر اراک هزینه شده است.

وی ادامه داد: با توجه به نوع خاک در شهر اراک خطری قنات ها را تهدید نمی کند و با نظارت معاونت خدمات شهری شهرداری اراک به طور کامل از این قنوات حراست می شود. در همین راستا شهرداری در حال تدوین دستورالعملی برای حفظ و حراست قنوات می باشد که پس از تکمیل شدن و تأیید توسط شورای شهر اراک به مرحله اجرا خواهد رسید. اقدامات صورت گرفته برای قنات های شهر اراک توسط شهرداری بسیار گسترده است و با این اقدامات میزان دبی آن در سال های اخیر افزایش یافته است. شهرداری اراک امسال نیز همانند سال های گذشته جهت لایروبی و ترمیم قنوات سطح شهر بودجه اختصاص داده است و هم اکنون در حال اجرا می باشد.

4 قنات در محدوده شهری قرار دارند

مهدی صالحی نظام آبادی کارشناس خدمات شهری شهرداری اراک گفت: در سطح شهر اراک حدود 6 قنات موجود است که از این تعداد، 4 قنات سپهداری، وزیری، چقا و ناصری فعال هستند و 2 قنات دیگر شامل قنوات خان حاکم و آبده خشک شده اند، اما مجراهای زیرزمینی این 2 قنات هنوز دایر هستند. بعد از الحاق سنجان و کرهرود حدود 10 قنات دیگر به شهر اراک اضافه شد که همگی فعال هستند و در حال حاضر برای آبیاری باغات و زمین های مزروعی مناطق سنجان و کرهرود مورد استفاده قرار می گیرد. در کل حدود 15 کیلومتر قنات فعال در شهر اراک در جریان است که با احتساب قنوات فعال سنجان و کرهرود این میزان به بیش از 30 کیلومتر می رسد و حدود 10 کیلومتر نیز در باغات کرهرود و سنجان جاری می باشد.

صالحی افزود: 4 رشته قنات سپهداری، وزیری، چقا و ناصری در محدوده شهری قرار دارند و چنانچه ساخت و سازی در مسیر این قنوات صورت پذیرد باید بازسازی و ترمیم مسیر در دستور کار قرار گیرد. در حال حاضر هر ملکی در حریم قنات های سطح شهر اراک باشد، به معاونت خدمات شهری معرفی می شود و به جهت جلوگیری از آسیب به مسیر قنات و همچنین ساختمان جدیدالاحداث، مالک ساختمان موظف به بازسازی و مقاوم سازی مسیر قنات است.