روان آب هایی که به باد می رود

درست مثل بهار سال جاری که بارش ها در حد کم سابقه ای مناسب و مطلوب بود اما تأثیری در انباشت و ذخیره روان آب ها نداشت و به عنوان مثال در خراسان رضوی امسال هم شاهد خروج روان آب ها در حد و مقیاس بسیار زیاد به سوی ترکمنستان بودیم.

دشت تشنه مشهد که بین دو رشته کوه بینالود و هزار مسجد قرار دارد از سال ها قبل با مشکل بی تدبیری، بی برنامگی، نبود بودجه و اعتبار یا هر مسئله دیگری رو به رو است و مسئولان نتوانسته اند برای هدر رفت آب¬ های مرزی کاری بکنند و متأسفانه هنوز پروتکل مشخصی نیز برای مهار آب های مرزی نیز به امضا نرسیده و کشور همسایه (ترکمنستان) در تلاش برای قانونی کردن حق آبه خود از آب های مرزی شمال شرق ایران است. اما در تجربه ای معکوس، ما در سال ها قبل این حق آبه را برای آب های مرزی که از افغانستان خارج می شد رسمی نکردیم تا آنها اقدام به تأسیس سد سلما کنند و سر ما از آب های مرزی این کشور بی کلاه بماند!

متأسفانه در زمینه آب های موجود در استان نیز نقطه قابل اتکا و محکمی وجود ندارد. سد شوریجه که قرار است یکی از تأمین کننده های آب استان و به ویژه مشهد باشد، پیشرفتی 10 درصدی داشته و در ساختار تزریق بودجه نیز روند مناسبی را طی نمی کند.

در حالی که مشهد همچنان با بحران آب و مشکلاتش دست و پنجه نرم می کند و کشاورزی استان روزهای چندان خوبی را طی نمی کند، سیاست انتقال آب از دریای عمان نیز که فعلا در حال مزه مزه شدن و گمانه زنی است، نمی تواند حداقل تا 5 سال آینده گرهی از کمبود آب کشاورزی و شرب استان و مشهد بگشاید؛ تازه اگر این تصمیم در هزار توی بودجه و اعتبارات نماند. نتیجه اینکه می رسیم به مهمترین مسئله ممکن که همان هدایت و مدیریت روان آب های مرزی است. آنگونه که برآوردهای اولیه نشان می دهد، انتقال آب از دریای عمان، بدون احتساب تورم های فزاینده که ممکن است دامنگیر این پروژه (همانند بسیاری از پروژه های عمرانی دیگر) شود، حداقل هزار میلیارد تومان هزینه نیاز دارد.

سال های سال است که نزولات آسمانی در شهرستان های کلات، قوچان، فریمان و حتی مشهد، وارد کشف رود می شود و بدون توقف از نقطه مرزی ایران خارج و در دشت کویری ترکمنستان ذخیره می شود. متأسفانه در منتها الیه خروجی سرخس نیز برای روان آب های مرزی چاره ای اندیشیده نشده است. تنها در سال جاری و طبق آمارهای رسمی، بارندگی هایی که راهی کشف رود شده، 80 میلیون متر مکعب آب وارد این رودخانه کرده و در مجموع سالانه بیش از 200 میلیون متر مکعب آب از طریق روان آب ها از استان خارج می شود. شوربختانه اینجاست که ترکمن ها در مناطقی که با خراسان شمالی هم مرز هستند نیز چاه های آب زیادی ایجاد می کنند تا سفرهای آبی مشترک میان مرزهای ما و خود را خالی کنند و ما همچنان میان اگر و اماهای بودجه ای و مدیریتی مانده ایم و دو جانبه در حال ضرر و زیان از سوی کشور همسایه هستیم و اینها همه در حالی است که همسایه شمالی با حجم بارندگی های بسیار خوبی مواجه است و با 5 میلیون نفر جمعیت، نیاز چندانی به روان آب های ما ندارد! قول و قرار مسئولان را هم اگر بخواهیم مرور کنیم این است که 35 سد در حال ساخت داریم. اینکه چندین سال زمان و چقدر اعتبار نیاز است تا این پروژه ها به سرانجام برسد، خدا می داند.

همه این بی تدبیری ها در حالی است که برای سد دوستی که روزگاری قرار بود تأمین کننده اصلی آب مشهد باشد، باید هر روز دست به دامن دستگاه دیپلماسی شویم تا برداشت آب کشور همسایه (افغانستان) از این سد به حدی باشد که مجالی برای استفاده ما هم از این آب فراهم سازد.

مهدی عسکری

روزنامه نگار