در چه مواقعی دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود؟/ در زمان‌هایی که قتل منتسب به کسی نیست دیه به چه شکل پرداخت می‌شود؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ قانون مجازات اسلامی برای دیه دو تعریف بیان کرده است، بر اساس ماده ۱۵ «دیه، مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است» و در ماده ۲۹۴ اینگونه بیان شده که «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده می‌شود.»

در مواردی معدود دیه فرد متوفی از صندوق دیه بیت‌المال پرداخت می‌شود. در این رابطه به‌سراغ یک حقوقدان رفتیم.

پریسا محمدی، وکیل دادگستری، در خصوص مواردی که منجر به پرداخت دیه از صندوق دیه بیت‌المال می شود، گفت: بر اساس ماده ۵۸ قانون مجازت اسلامی هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه فردی شود، در مورد ضرر مادی در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است، در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود. همچنین هرگاه در اثر خطای قاضی، در حکم و یا تشخیص موضوع و یا تطبق حکم بر موضوع، ‌شخص بی‌گناهی محکوم به مرگ شده و متحمل خسارت بدنی شود دیه قتل یا جراحت از بیت‌المال است، خطای قاضی به این علت که قاضی شرایط قضاوت را ندارد و یا خلاف کتاب و سنت حکم کرده است.

محمدی ادامه داد: در مواردی که لوث علیه شخصی محقق شده باشد، ولی اولیاءدم حاضر به قسامه نشوند، در صورتی که متهم و اقربای او قسامه را اجرا کنند، قصاص از متهم ساقط شده و بیت‌المال،‌ دیه مقتول را خواهد پرداخت. (لوث اماره‌ای است که، ظن غالب به صدق مدعی دارد. مانند اینکه  یک نفر چاقویی خونی داشته باشد و بر بالای سر مقتولی دستگیر گردد. یا مقتولی را در خانه کسی یا درمحله گروهی پیدا کنند، به شرط آنکه عداوتی ما بین آنها وجود باشد و گرنه لوث نیست.)

این حقوقدان با اشاره به این موضوع که در مواردی که هیچ‌یک از مدعی و مدعی‌علیه بینه ندارند و مدعی هم حاضر به قسم یاد کردن نیست و قسم را متوجه مدعی‌علیه کرده است، اظهار داشت: با قسم خوردن مدعی‌علیه، دعوی پایان می‌پذیرد و در این صورت دیه مقتول باید از بیت‌المال پرداخت شود.

این وکیل دادگستری یادآور شد: هرگاه شخص یا اشخاصی در اثر ازدحام کشته شوند و یا جسد مقتولی در خیابان و اماکن عمومی پیدا شود و نتوان این قتل را به کسی منتسب کرد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود. فرقی نمی‌کند متوفی به واسطه قتل عمد کشته شده باشد یا قتل غیرعمد مانند قتل ناشی از بی‌احتیاطی در امر رانندگی. پس اگر جسد فردی در اتوبان و یا جاده پیدا شود و پس از بررسی به دست آید که آن شخص در تصادف کشته شده و تلاش مراجع انتظامی و قضایی نیز برای شناسایی مقصر بی‌نتیجه بماند در این حالت ورثه این شخص دیه او را از دولت دریافت می‌کنند.

محمدی در پاسخ به این سوال که دیه مقتولی که بر اثر سقوط غیر ارادی شخصی دیگر کشته شده است، به چه شکلی پرداخت خواهد شد؟ عنوان کرد: در مواردی که عبور عابر پیاده ممنوع است اگر عابر عبور کند و راننده‌ای که با سرعت مجاز و مطمئنه در حرکت باشد و وسیله نقلیه او نقص فنی نداشته باشد راننده مسئولیتی در مورد دیه نخواهد داشت. اما درخصوص اینکه جسد شخصی در خیابان پیدا شود و برای قاضی دلیلی بر وقوع قتل او از سوی شخصی یا اشخاصی نباشد دادگاه باید دیه او را از بیت‌المال بدهد.

او افزود: درصورتی که شخصی فوت کند و صدمه غیر عمد باشد اگر شخص مصدوم مجهول‌الهویه باشد و اولیای دم شناسایی نشود دادستان به نمایندگی از اولیای‌دم تقاضای تعقیب و دادسرا رسیدگی می‌کند و دادگاه هم حکم صادر می‌کند و پرونده برای اجرا ارسال می‌گردد وقتی محکوم علیه دیه را پرداخت کرد، دیه به حساب بیت‌المال (که یک حساب سپرده مخصوص است) واریز می‌شود تا زمان شناسایی اولیاء دم در این حساب می‌ماند و بعد از شناسایی اولیاء دم و ارائه گواهی انحصار وراثت دیه به آنها پرداخت می‌شود. درصورتی که محکوم علیه دیه را پرداخت نکرد دادستان می‌تواند تقاضای اعمال ماده ۶۹۶ ق.م.ا یا ماده ۲ را بکند.

محمدی در خصوص زمانی‌هایی که متهم و عامل مرگ شخص متوفی شناسایی نمی‌شود تا دیه را پرداخت کند، اظهار داشت: حادثه‌ای مانند تصادف اگر رخ بدهد و منجر به فوت غیرعمدی شود و شخص متوفی و اولیای دم نیز شناسایی شوند ولی شخص متهم شناسایی نشود، در این زمان دادیار رسیدگی می‌کند و درصورتی که مشخص شد که مقصر حادثه قابل شناسایی نیست بنابراین از دادگاه درخواست می‌کند که طبق ماده ۲۵۵ ق.م.ا دیه از بیت‌المال پرداخت شود. در این صورت وقتی پرونده به اجرای احکام آمد وقت نظارت تعیین می‌شود و اولیای دم با ارسال اخطاریه به عنوان شاکی دعوت می‌شوند و همانند مدارکی که بیمه برای پرداخت دیه می‌خواهد صندوق بیت‌المال هم آنها را درخواست می‌کند و گواهی انحصار وراثت را هم درخواست می‌کند که به صندوق بیت‌المال معرفی می‌شوند در این صورت صندوق بیت‌المال، اولیای دم را به بیمه مرکزی معرفی می‌کند که بخش از دیه را بیمه مرکزی پرداخت می‌کند و بعد از آن اولیای دم باقیمانده دیه را از صندوق بیت‌المال دریافت می‌کنند.