اعتماد به نفس به چه نحوی در میان نوجوانان شکل می‌گیرد؟/ نقش پدر و مادر در شکل گرفتن اعتماد به نفس فرزند چیست؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ اعتماد به نفس از دوران کودکی، توسط والدین و اطرافیان شکل می‌گیرد. به عنوان نمونه اگر کودکی در محیطی پر از ترس بزرگ شود، یاد می‌گیرد که بترسد یا اگر در محیط پر از تشویق بزرگ شود، به خوبی می آموزد که اعتماد کند. درواقع عزت نفس کودکان به نوع نگرش و رفتاری که دیگران نسبت به او دارند، برمی گردد و رفتارهایی مانند طرد، عدم محبت، عدم توجه، غفلت، جدی نگرفتن، توجه به نکات منفی، گوش ندادن، عدم احترام، تحقیر، تمسخر، سرزنش، تهدید، مقایسه، انتظار بیش از حد و بد رفتاری با کودک باعث کاهش عزت نفس او در همه مراحل رشد به ویژه دوران نوجوانی می شود. از طرف دیگر رفتارهایی چون پذیرش، احترام، محبت، توجه، جدی گرفتن، احساس تعلق، تشویق، حمایت، تحسین، احساس ایمنی و انتظارات مناسب، افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان را به همراه دارد.

فهمیه شریفی، روانشناس و پژوهشگر حوزه سلامت روان کودک و نوجوان، معتقد است اولین پله در ایجاد اعتماد به نفس، سخت ترین حرکت است اما امکان پذیر است و می‌گوید: نوجوانان باید آنچه را که هستند، بپذیرند و احساس خوبی نسبت به خودشان داشته باشند تا با رسیدن به اعتماد به نفس مطلوب به فرد بهتر و ایده‌آل‌تری تبدیل شوند. نوجوانی که اعتماد به نفس مناسبی ندارد، خود را در حدی نمی‌بیند که بتواند پیشرفت کند و خیلی زود سرخورده و گوشه‌گیر خواهد شد. درواقع اولین پله برای افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان این است که یاد بگیرند به خودشان احترام بگذارند و خود را دست کم نگیرند.

وی افزود: پذیرش محدودیت‌ها و توانمندی‌ها در کنار هم نکته‌ای است که نباید آن را نادیده گرفت چراکه هر فردی حداقل یک یا چند نقطه ضعف دارد اما مهم این است که نوجوان نقاط ضعف خود را بدون نگرانی و ناراحتی بپذیرد و از آنها احساس گناه و شرمساری نکند چراکه هیچ فردی نمی تواند انسانی کامل باشد. درواقع یک نوجوان موفق با آگاهی و پذیرش نقاط مثبت و ضعف خود احساس رضایت و خوشنودی می‌کند و اجازه نمی‌دهد تا محدودیت‌ها و نقاط ضعف جلوی موفقیت‌های او را بگیرد چراکه همواره درصدد برطرف کردن نقاط ضعف خود است.

این پژوهشگر در پاسخ به این سوال که نقش والدین در افزایش اعتماد به نفس نوجوانان به چه شیوه‌ای است، اظهار داشت: اگر فرزند نوجوانی دارید باید یاد بگیرید که انتظارات بیش از حدی از وی نداشته باشید. در عین حال، همواره توانایی‌ها و موفقیت‌های کوچک نوجوان باید مورد تشویق و تحسین خانواده قرار گیرد و از فعالیت‌های سازنده و عواطفش حمایت شود. البته این به آن معنا نیست که همه رفتارهای نادرست نوجوان را نادیده بگیرید تا دچار اعتماد به نفس کاذب شود بلکه باید با او به گفت‌وگو بنشینید و با تکیه بر منطق و خرد نکردن شخصیت فرزندتان، مشکلات را حل کنید و مراقب باشید اعتماد به نفسش تخریب نشود. از طرفی شما به عنوان والدین باید بدانید گوش کردن به حرف‌های نوجوان و تائید عقاید مثبت و کوچک نشمردن او در جمع، تاثیر بسزایی در افزایش اعتماد به نفس او دارد. کافی است یک بار امتحان کنید تا نتیجه بگیرید.

او در رابطه با این موضوع که از کجا باید متوجه شد که فرد نوجوان اعتماد به نفس مناسبی ندارد؟ بیان کرد:  نوجوانی که از اعتماد به نفس مطلوبی برخوردار است همواره مستقل عمل می کند، مسئولیت پذیر است و متکی به فرد خاصی نیست. یک نوجوان با اعتماد به نفس مطلوب از حضور در یک جمع غریبه و ناشناس احساس ترس نمی‌کند، گوشه‌گیر و پرخاشگر نیست و همیشه نسبت به پیشرفت‌هایش افتخار می‌کند و دامنه وسیعی از هیجان‌ها و احساسات را بروز می‌دهد. در عین حال، ناکامی را نیز به راحتی می‌پذیرد و خیلی راحت عقایدش را با منطق در جمع مطرح و از آن دفاع می‌کند. در مقابل، نوجوانی که اعتماد به نفس پایینی دارد همیشه توانمندی‌های خود را دست‌کم می‌گیرد، احساس درماندگی می‌کند و به آسانی تحت تاثیر دیگران قرار می‌گیرد. این نوجوان، دامنه محدودی از احساسات و عواطف را بروز می‌دهد و از موقعیت‌های جدید و تازه دوری می‌کند و همواره نقاط ضعف خود را می‌بیند و خودش را سرزنش می‌کند.

این روانشناس با اشاره به رابطه میان خجالت و اعتماد به نفس در نوجوانان یادآور شد: بروز هرگونه اضطراب و نگرانی موقع قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی و گروه‌های فامیلی، تعریف مناسبی برای واژه خجالت کشیدن است و بروز این حس در نوجوانان به دوران کودکی آنها باز می‌گردد. کودکی که در مقابل پرسش‌های دیگران، پاسخی نمی‌دهد، تمایلی به شرکت در فعالیت های گروهی مهدکودک ندارد یا به مکان‌هایی مانند زمین بازی مدرسه نمی‌رود مگر اینکه از طرف یکی از والدین یا دوستان نزدیک مورد حمایت قرار بگیرد، در نوجوانی نیز با حس کم رویی و خجالت مواجه خواهد شد. البته بسیاری از کودکان در بعضی از موقعیت‌ها مانند مهدکودک یا پیش دبستانی خجالتی هستند. در این بین نباید فراموش کرد یک شخصیت درون گرا، خود به تنهایی مشکلی به وجود نمی‌آورد اما زمانی یک رفتار خجالتی می‌تواند آزار دهنده باشد که او را از داشتن دوست، شرکت در بازی و دیگر فرصت‌های یادگیری دور می‌کند که این موضوع خود می‌تواند مشکل ساز باشد و از یک کودک خجالتی، یک نوجوان خجالتی و با اعتماد به نفس پائین بسازد.

شریفی در خصوص این مبحث که خجالتی بودن می‌تواند ژنتیکی باشد، تصریح کرد: بررسی‌های محققان دانشگاه هاروارد روی ۵۵۰ نوزاد نشان می‌دهد که میل به کم رویی ممکن است ژنتیکی باشد اما محیطی که کودک در آن رشد می‌کند نیز تاثیر شگرفی در خجالتی یا اجتماعی شدن یک نوجوان دارد. در واقع میل به کم رویی یا خجالتی بودن با توجه به شرایط خانه نظیر بی ثباتی در تربیت فرزند، اختلافات خانوادگی، انتقاد تند و اقتدار خواهر و برادر بیشتر خواهد شد. البته والدینی که فرزندان خود را باور دارند و همواره از آنها حمایت می کنند، باعث می شوند تا نوجوان در تعاملات اجتماعی و خانوادگی خود راحت تر برخورد کند، اعتماد به نفسش تقویت شود و به یک نوجوان خجالتی تبدیل نشود. در عوض، دست انداختن و مسخره کردن کودک، بیان کردن نقاط ضعف، اشتباهات، عقاید و احساسات شخصی او در جمع، تاکید بر خجالتی بودن نوجوان و تحمیل ارتباطات اجتماعی چاره ساز نخواهد بود و کمکی به رفع این مشکل در دوران نوجوانی او نخواهد کرد.

وی در خصوص خصلت های افراد خجالتی گفت: نباید فراموش کرد افراد خجالتی از نظر فیزیولوژیک خصوصیاتی دارند که در اعمال و رفتار آنها ظاهر می شود و تشدید ضربان قلب، سرخ شدن چهره، اختلالات تنفسی، تغییرات صدایی هنگام صحبت و... از جمله این عوامل است. در این میان برخی از رفتارهای اضطرابی، بیشتر در نوجوانان دیده می شود. مخفی کردن خود از اطرافیان و آشنایان و فرار کردن از جمع، به لکنت افتادن، مضطرب و دستپاچه بودن، با انگشتان خود بازی کردن، با لباس خود ور رفتن، از این پا به آن پا شدن، سر را خم کردن و عدم برقراری ارتباط بصری مستمر و طبیعی با دیگران، خودتوجهی بیش از حد، ضعف اعتماد به نفس، عدم برخورداری از ابتکار عمل و خلاقیت های ذهنی از جمله این رفتارها در میان نوجوانان است و اگر این مشکل در دوران نوجوانی حل نشود ممکن است فرد تا پایان عمرش خجالتی باقی بماند.

ایت پژوهشگر در پاسخ به این سوال که چطور می توان خجالتی بودن را از نوجوان دور کرد، اظهار داشت: روش های مفید و متعددی وجود دارد تا والدین بتوانند مانع از خجالتی شدن نوجوان شان شوند یا به فرزندشان کمک کنند تا از فردی خجالتی به فردی با اعتماد به نفس بالا تبدیل شود. باید به عنوان والدین نوجوان، یاد بگیرید تا از فرزند خود در محیط های نا آشنا حمایت کنید ، تنهایش نگذارید و اجازه بدهید قبل از شرکت کردن در جمع آن را به دقت بررسی کند . حتی می توانید نمایش های خانوادگی ترتیب دهید و گفتن و انجام دادن کارهایی که برای کودک یا نوجوان شما سخت به نظر می رسد را با او تمرین کنید اما فعالیت هایی را مشخص کنید که فرزند شما از عهده آن بر می آید . در عین حال باید به بچه ها کمک کنید تا کارهایی را در زمانی که افراد خانواده یا دوستان دور هم هستند، انجام دهند. به عنوان نمونه کودک یا نوجوان شما می تواند در حضور میهمانان وسایل میز شام را بچیند تا به اصطلاح خجالت اش بریزد.

این روانشناس در پایان خاطرنشان کرد: از طرفی باید اجازه بدهید فرزندتان برخی مشکلات و مسائلش را خودش حل کند حتی اگر به سختی آن را انجام دهد. در این بین باید اطمینان خود را به توانایی فرزندتان برای رویارویی با مشکلات و پیدا کردن راه حل مناسب نشان دهید تا با اعتماد به نفس لازم، به بهترین نتیجه ممکن برسد.