آئین مردم مشهد در نخستین ساعات تغییر سال

شمارش معکوس روزهای سال که شروع می‌شود، مردم خود را برای برگزاری بسیاری از آئین‌های خاص ایرانی آماده می کنند. آئین‌هایی که برخی چون خانه تکانی با اختلافی کم در همه نقاط کشور برگزار می‌شود و برخی خاص و ویژه یک قوم یا استان یا شهر و حتی یک روستاست و نمونه آن در نقطه‌ای دیگر از کشور دیده نمی‌شود و برهمین اساس به عنوان یک میراث ناملموس فرهنگی از آن یاد می‌شود.

مشهد هم از آن جمله شهرهایی است که آئین ویژه خود کم ندارد. آئین‌هایی که اغلب حول محور وجود مضجع شریف رضوی در این شهر می‌گردد و یا در محدوده حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود و یا ارتباطی تنگاتنگ با وجود مضجع حضرت ثامن (ع) در این شهر دارد.

نحوه تحویل سال نو یکی از این آئین‌های خاص مشهدی‌ها محسوب می‌شود زیرا هر چند اغلب مردم ایران به هنگام تحویل سال در منزل خود یا پدر و مادر خود حضور دارند تا این تغییر وضعیت را در جمعی خصوصی تجربه کنند، آئین گذر از این لحظات برای مشهدی‌ها بسیار عمومی اجرا می‌شود. اغلب مردان مشهدی لحظات تحویل سال نو را در مجموعه حرم مطهر رضوی می‌گذرانند و بعد از خواندن دعای تحویل سال و دادن سلامی از دور یا نزدیک به حضرت ثامن (ع) راهی خانه می‌شوند تا به همسر و فرزندان خود در پای سفره هفت سین بپیوندند. البته در اجرای این رسم معمولا پسران بالغ خانواده هم پدر را همراهی می‌کنند و یا همراه او به حرم مطهر می‌روند و یا خود به حرم می‌روند تا پدر به منزل پانگذاشته به خانه باز نمی‌گردند و این یعنی اولین ورود به منزل اعضای مذکر خانواده پس از تحویل سال نو، بر اساس سن و پس از پدر سومین آئین مشهدی آغاز سال نو است. سومین از این لحاظ که در این بین آئین دیگری هم وجود دارد. آئینی که بر اساس آن مردان خانواده پس از بازگشت از حرم مطهر رضوی اقدام به خرید نان یا سبزی تازه می‌کنند تا نخستین وررودشان به منزل در سال جدید با برکت باشد به این امید که تا پایان سال زندگی شان با برکت ادامه پیدا کند.

البته این سه آئین تنها آئین‌هایی نیست که در نخستین روز سال در مشهد و در ارتباط با حرم مطهر رضوی برگزار می شود. درست در خود لحظه تحویل سال دو آیین دیگر هم در این شهر و اگر بخواهم بهتر بگویم در خود حرم مطهر رضوی برگزار می شود که یکی از این دو آئین خود بیان کننده تغییر سال است.

بر اساس سنتی کهن درست در لحظه تغییر سال نو چراغ‌های حرم مطهر خاموش و با آغاز سال جدید روشن می شوند. این آئین از آن زمان که هنوز نیروی برق شناخته نشده بود و رادیو و تلویزیونی نبود، در حرم مطهر رضوی اجرا می‌شود. در قدیم در یک زمان چراغ‌های پی سوز و سپس نفتی حرم مطهر خاموش می‌شد و با روشن شدن آنها مردم در تمام شهر از تغییر سال مطلع می‌شدند و اکنون نیز برق‌های هسته مرکزی حرم برای لحظاتی قطه و وصل می‌شود و بدین گونه آنان که داخل رواق‌ها و صحن‌های حرم مطهر هستند از تغییر سال مطلع می‌شوند و با صلوات و شادباش گفتن آنان سایر مردمی که در اطراف حرم مطهر جمع شده‌اند، هم از تغییر سال آگاهی پیدا می‌کنند.

اما آخرین رسم مرتب با حرم مطهر رضوی در اولین دقایق تغییر سال، آئین عیدی گرفتن از حضرت ثامن (ع) است. براساس رسمی کهن مردم مشهد در یک هفته پایانی سال هرگاه به حرم مطهر رضوی مشرف می‌شوند، سکه‌های داخل جیب خود را در حوض‌های حرم مطهر تخلیه می‌کنند تا پس از تحویل سال مردم به عنوان عیدی حضرت ثامن (ع) برداشته و برکت جیب‌شان تا پایان سال باشد. این آئین در سال‌های گذشته در صحن کهنه یا انقلاب بیشتر اجرا می‌شد اما در سال‌های اخیر و با تغییر ساختار ظاهری این صحن و حذف حوض‌های چهارگانه آن بیشتر در صحن نو یا آزادی به اجرا گذاشته می‌شود.

و سرانجام اینکه اگر بزرگی از مردم مشهد در حرم مطهر رضوی دفن است، صرف نظر از اینکه روز پنجشنبه آخر سال بدان سر زده یا نزده‌اند به شرط اینکه در دقایق آغازین سال در رواق ها و صحنین حرم مطهر باشند، به زیارت وی رفته و با خواندن فاتحه‌ای روح وی را در نخستین روز سال شاد می‌کنند.