شهر فرنگ سینمای ایران در سالگرد جهانی سینما

در چنین روزی در سال 1895 میلادی برادران لومیر سینمای متحرک را ابداع کردند و همه ساله این روز را کشورهای مختلف با عنوان سالگرد سینما جشن می‌گیرند. به همین مناسبت، به موزه سینما واقع در خیابان ولی‌عصر، بین میدان تجریش و چهارراه پارک‌وی رفتم تا هم مکانی را برای بازدید معرفی کنیم و هم سالگرد ساخت سینمای متحرک را گرامی بداریم.

از شکارگاه تا مدرسه و موزه
ساختمان موزه سینما که باغ فردوس نام دارد و هم اکنون نیز به همین نام معروف است، بنا به روایتی در زمان محمدشاه قاجار ساخته شد و متعلق به نظام‌الدوله بود که بعد از چند بار دست به دست چرخیدن و تبدیل شدن به مدرسه، در سال 1358 به عنوان مرکز آموزش فیلم‌سازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل شد. سال‌ها بعد از آن در سال 1373 به فکر ایجاد موزه سینما افتادند که باغ فردوس را برای این موزه مناسب دیدند.

در محوطه بیرونی موزه سینما، دو مجسمه از سهروردی و ابن هیثم قرار دارد. موزه سینما، ساختمانی در دو طبقه و شامل هفت تالار است. سبک ساختمان‌سازی موزه سینما، کلاه فرنگی است و وقتی که وارد محوطه باغ می‌شوید، می‌توانید از طریق پله‌هایی که از دو طرف ساختمان به سمت طبقه دوم می‌رود، وارد تالارهای موزه شوید. در طبقه دوم، 3 سالن وجود دارد و از داخل تالار سوم سینما به وسیله پله‌هایی مارپیچ می‌توانید به 4 تالار دیگر بروید.

ورودیه موزه سینما، تالار اول یا نمایشگاه آبی است که تاریخچه‌ای از سینمای ایران شامل پرده خوانی، شهر فرنگ، پوسترهای اولیه، پیشگامان و اسباب سینماتوگراف را به صورت تصویری روایت می‌کند.

پرده عاشورایی استاد همدانی، نقاش قهوه‌خانه‌ای، اولین تابلویی است که در ورود به سالن خودنمایی می‌کند. این تابلو در سال 1339 کشیده شده است. در کنار این تابلو، شهر فرنگ اهدایی سیما فیلم و شهرک غزالی که در فیلم حاجی واشنگتن در سال 61 به کار گرفته شده، قرار دارد.

در سوی دیگر سالن آبی، تصاویری از قدیمی‌ترین سند سینمایی ایران که صورت بخشی از اجناسی که مظفرالدین شاه از فرنگ خواسته یا دریافت کرده، قرار دارد که در کاخ گلستان نگهداری می‌شده و قدمت آن به تاریخ 22 بهمن 1278 بر می‌گردد.

همچنین حلقه‌های فیلم مصرف شده در دوران مظفری، قوطی‌های کوچک حاوی فیلم‌های 15 میلیمتری و قوطی‌های ضخیم دارای فیلم‌های 35 میلیمتری که فیلم‌ها به سال 1900 و حداکثر تا 1905 میلادی نسبت داده می‌شود، قرار دارد.

می‌دانید نخستین فیلم‌بردار ایرانی چه نام داشته است؟
میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی (1253- 1294) اولین فیلم‌بردار ایرانی است. او جزء پیشگامان سینمای ایران است که عکس او حتی به صورت تمبر هم درآمده است. تصاویری از نخستین فیلم میرزا ابراهیم خان نیز جزء عکس‌های ورودی است. در دیوار روبرویی، عکس‌هایی از پیشگامان سینمای ایران نیز قابل مشاهده است.

نخستین آگهی‌های سینمای ایران به همراه پوسترهای اولیه تاریخ سینمای ایران، مثل فیلم "آبی و رابی" و "دختر لر" در کنار عکس‌های پیشگامان دیده می‌شوند.

در بخشی دیگر از این سالن، لوازم شخصی، نوشته‌ها، عکس‌ها و برخی سندهای سه کارگردان قدیمی سینمای ایران؛ "آوانس اوگانیانس"، "عبدالحسین سپنتا" و "ابراهیم مرادی" در محفظه‌ای مخصوص نگهداری می‌شود.

در ابتدای راهروی انتهایی این سالن، 105 قطعه عکس از چند نسل بازیگران سینمای ایران به چشم می‌خورد؛ از عزت‌الله انتظامی و ایران دفتری گرفته تا باران کوثری و امین حیایی. در محفظه‌ای دیگر، دوربین‌ها و تصاویر فیلم‌های صامت سینمای جهان قرار گرفته و فیلم صامت قدیمی نیز در حال پخش است.

دوربین‌های فیلمبرداری قدیمی که وزن آنها زیاد به نظر می‌آید در گوشه‌ای دیگر از سالن خودنمایی می‌کنند و در کنار آن‌ها، تجهیزات و ابزار فیلم‌سازی استودیوی فیلمبرداری بدیع که متعلق به محسن بدیع است به چشم می‌خورد. دستگاه ضبط ریل، دستگاه کوتینگ فیلم 35 میلیمتری، باند صدا، دستگاه اپتیک صدای فیلم 16 میلیمتری و نخستین دستگاه چاپ دست‌ساز در ایران از جمله این تجهیزات است.

در کنار این تجهیزات، در مسیر ورود به تالار میانی، دو بخش به نام "یادگاری‌ها" و "اهل فن" وجود دارد. در بخش یادگاری‌ها، تصاویر عکس‌های قدیمی از پشت صحنه‌های فیلم‌ها به چشم می‌خورد که در میان آنها تصاویری از هوشنگ بهشتی، عزت الله مقبلی، ناصر ملک مطیعی، محمد متوسلانی و ... قرار دارد. در بخش اهل فن نیز تصاویر کارگردانان، تدوینگرها و تهیه‌کننده‌های قدیمی سینما دیده می‌شوند.

تالار دوم یا سالن میانی، عرصه سینما را در سال‌های 1330 تا 1380 نشان می‌دهد. در این سالن، تصاویر صحنه و پشت صحنه فیلم‌ها، پرتره کارگردانان، فیلم‌برداران، چهره‌پردازان، طراحان صحنه و لباس مشاهده می‌شوند. همچنین نمونه‌هایی از اکساسوار و طراحی‌های صحنه و لباس سینمای ایران به نمایش گذاشته شده است. مشاهده غرفه‌های اختصاصی عزت‌الله انتظامی، علی حاتمی، سهراب شهید ثالث، ساموئل خاچیکیان، ولی‌الله خاکدان، رخشان بنی اعتماد، پوران درخشنده، ابوالفضل جلیلی، کیومرث پور احمد، رسول صدر عاملی و... در این بخش امکان پذیر است.

در ابتدای ورود به این سالن، با مجسمه‌هایی از علی حاتمی و عزت‌الله انتظامی روبرو می‌شوید که شباهت بسیاری به این هنرمندان دارند.

تالار سوم، نمایشگاهی از جوایز و حضور بین‌المللی دست اندرکاران سینمای ایران است. همچنین در این سالن با نخستین مجلات و کتاب‌های سینمایی و تصاویر منتقدان سینمای ایران آشنا خواهید شد.

از پله‌های مارپیچ این سالن که پایین می‌روم، با سه سالن دیگر مواجه می‌شوم؛ در سمت راست انتهای پله‌ها، تالار چهارم به نام سینمای جنگ و دفاع مقدس، در سالن روبروی پله‌ها مدلی از سینماتوگراف قدیمی (که با فشار دادن دکمه‌ای، فیلمی قدیمی به نمایش در می‌آید) و سالن سمت چپی، تالار کودکان و نوجوانان است.

در سالن سینمای دفاع مقدس، بر روی تابلویی بزرگ عکس‌های کوچکی از فیلم‌های دفاع مقدسی به چشم می‌خورد. معرفی کارگردانان و عوامل اصلی سینمای دفاع مقدس و غرفه اختصاصی شهید آوینی پایه‌گذار فیلم‌های مستند روایت فتح به همراه مجسمه‌ای از رسول ملاقلی پور نیز در این سالن مشاهده می‌شود.

در تالار کودکان و نوجوانان، تصاویر بازیگران و دست اندرکاران سینمای کودک و نوجوان، عروسک‌های فیلم های مورد اقبال فیلم‌های سینمایی چون کلاه قرمزی، گلنار، دربدرها، شهر موش ها و ... دیده می‌شود. در همین تالار، سالنی دیگر به نام تالار صدا، دوبله و موسیقی قرار دارد که تجهیزات و ابزار قدیمی صدابرداری و تعدادی از نخستین صفحات تولیدی موسیقی فیلم ها به همراه معرفی صدابرداران، آهنگسازان و صداپیشگان سینمای ایران به نمایش درآمده است.

برای رسیدن به هفتمین تالار موزه سینما یا سالن "ارامنه و سینمای ایران"، باید باز هم پله‌ها را پایین‌تر بروید. در پایین‌ترین طبقه ساختمان موزه، قسمت هنرمندان سینمایی ارمنی موجود است که تصاویر بازیگران، کارگردانان و عوامل پشت صحنه ای ارمنی به نمایش درآمده است.

موزه سینمای ایران، دو سینمای فردوس و سینماتوگراف دارد که طبق روال عادی اکران فیلم‌های سینمایی، فیلم‌ها را اکران می‌کند. سینما فردوس در طبقه اول ساختمان موزه با ظرفیت 121 صندلی و سینماتوگراف، جدا از ساختمان موزه با ظرفیتی حدود 90 صندلی، در حال اکران فیلم‌های روز هستند.

بازدید از موزه سینما همه روزه به جزء دوشنبه‌ها، از 9 صبح تا 5 بعدازظهر و روزهای تعطیل از 2 تا 5 بعدازظهر است. ورودی موزه سینما، دو هزار تومان و مجوز عکس‌برداری از فضای داخلی موزه 3 هزار تومان است.



***