نوروز جشن شکفتن و رویش/ جان دوباره طبیعت

به گزارش خبرگزاری برنا ازفارس،نوروز به معنی "روزِ نو" و "سال نو" به عنوان یکی از دیرینه‌ترین جشن‌های مردمان ایران‌زمین و کشورهای تاثیر پذیرفته از فرهنگ و تمدن ایرانی، شامل فرایند و مجموعه‌ای از آداب و سنت‌هاست که از نیمه‌های اسفند ماه آغاز می‌شود و تا نیمه‌ی فروردین ماه ادامه می‌یابد.

این فرایند به گونه‌ای شکل گرفته است تا آهسته آهسته، مفهوم تغییر برای نو شدن را در اندیشه‌ی انسان نهادینه کند و در پایان، خانه و کاشانه، روح و روان و زندگی را در جهان هستی به صورتی نو و بازآفرینی شده، رقم بزند.

جشن نوروز در فرهنگ ایرانی، با اسطوره‌های کم‌مانندی پیوند خورده است. خواستگاه دقیق نوروز مشخص نیست اما بر پایه برخی اسطوره‌های باستانی ایران، در دوران جمشید پیشدادی و بر اساس برخی دیگر از اسطوره‌ها در دوران کیومرث، پادشاهان اساطیری ایران زمین، جشن نوروز به عنوان جشن آغاز سال پدید آمد و از آیین‌های ایرانیان شد. در برخی از روایت‌ها نیز، زرتشت را بنیانگذار نوروز ذکر کرده‌اند اما در اوستا (دست کم در گاتاها) نامی از نوروز نیست.

حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه درباره پیدایش نوروز به دست جمشید این چنین سروده است:

چو خورشید تابان میان هوا                                       نشسته برو شاه فرمان‌رو

      جهان انجمن شد بر آن تخت او                                   شگفتی فرو مانده از بخت او

    به جمشید بر گوهر افشاندند                                      مران روز را روز نو خواندند

  سر سال نو هرمز فرودین                                          برآسوده از رنج روی زمین

            بزرگان به شادی بیاراستند                                        می و جام و رامشگران خواستند

            چنین جشن فرخ ازان روزگار                                      به ما ماند از آن خسروان یادگار

زمان جشن نوروز

زمان آغاز جشن نوروز در آغاز اعتدال بهاری است که لحظه آغازین برج حَمَل می‌باشد و در تقویم هجری خورشیدی در شروع نخستین روز از ماه فروردین (هرمز روز یا اورمزد روز) قرار می‌گیرد.

در کشورهای ایران و افغانستان که از گاهشماری هجری خورشیدی استفاده می‌شود، نوروز روز آغاز سال نو نیز هست و هم‌زمان با آن، مردم به جشن و شادی می‌پردازند اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز که گاهشماری میلادی متداول است، نوروز به عنوان آغاز سال نو به حساب نمی‌آید و به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود.

ثبت جهانی نوروز

در ۸ مهر ماه ۱۳۸۸ خورشیدی، جشن نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به عنوان میراث مشترک جهانی، توسط 7 کشور ایران، آذربایجان، ازبکستان، قرقیزستان، ترکیه پاکستان و هند به عنوان نخستین پرونده چند ملیتی یونسکو به ثبت جهانی رسید و در سال 1393 با پیوستن 5 کشور تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، عراق و ترکمنستان به این پرونده، گسترش یافت.

همچنین در همان سال قطعنامه نوروز به ابتکار نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد و با همکاری جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان آماده شد و به مجمع عمومی سازمان ملل ارایه شد، ضمن اینکه ۳ کشور هند، آلبانی و مقدونیه نیز در روز رای‌گیری به کشورهای تهیه‌کننده این قطعنامه پیوستند.

مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ماه ۱۳۸۸، روز 1 فروردین ماه برابر با ۲۱ ماه مارس را در چارچوب ماده‌ی 49 و تحت عنوان فرهنگ صلح به عنوان "روز جهانی نوروز"، با ریشه‌ی ایرانی به رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد و آن را به عنوان یک مناسبت بین المللی به رسمیت شناخت.

در اطلاعیه دفتر روابط عمومی مجمع عمومی سازمان ملل آمده‌است که امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در ایران، افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای آسیای میانه و قفقاز، در منطقه بالکان، حوزه دریای سیاه و خاورمیانه، آغاز فصل بهار را با سنت باستانی عید نوروز که تاکیدی است بر زندگی در هماهنگی و تعادل با طبیعت، جشن می‌گیرند.

در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد، توصیف شده‌است.

جشن جهانی نوروز و کشورهای ناحیه نوروز

پس از آن که با همت ایران و با یک همکاری بین‌المللی بی‌نظیر، نوروز در سازمان یونسکو و سپس در تقویم سازمان ملل متحد ثبت شد، این جشن به صورت جهانی و با شرکت روسای جمهور و رهبران کشورهای عضو ناحیه تمدنی نوروز، هر سال برگزار شده است.

جشن نوروز از سال 1389 و در نخستین و دومین سال به میزبانی ایران و در سال‌های بعد به ترتیب به میزبانی کشورهای تاجیکستان، ترکمنستان و افغانستان به صورت جهانی برگزار شده است.

نوروز را در بیشتر کشورهای خاورمیانه، آسیای میانه و قفقاز، شبه قاره هند و منطقه بالکان از جمله در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، پاکستان و کردستان عراق جشن می‌گیرند.

نوروز در زمان هخامنشیان

کوروش دوم (کوروش بزرگ) بنیان‌گذار سلسله هخامنشی، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد و در زمان داریوش بزرگ، مراسم نوروز به احتمال زیاد در تخت جمشید با شکوه و بزرگی برگزار می‌شده است.

نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان

در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می‌شده است. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند روز (دست کم شش روز) طول می‌کشید و به دو دوره‌ی نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه، پنج روز بود و از یکم تا پنجم فروردین ماه گرامی داشته می‌شد و روز ششم فروردین (خرداد روز)، ویژه جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه بود.

در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه‌ای از مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه‌وران و اشراف) به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان آن‌ها گوش می‌داد و برای حل مشکلات آن‌ها دستور صادر می‌کرد. روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و تنها نزدیکان شاه به حضور وی می‌آمدند.

در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در دوازده ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را می‌کاشتند و تا روز 16 فروردین جمع نمی‌کردند. هر گیاهی که بارورتر می‌شد، در آن سال محصول بهتری می‏داد. در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب می‌پاشیدند.

نوروز پس از اسلام

از امام صادق (ع) درباره نوروز روایت شده است که: " در آغاز فروردین آدم آفریده شد و آن روز فرخنده‌ای است برای طلب حاجت‌ها و برآورده شدن آرزوها و دیدار پادشاهان و کسب دانش و زناشویی و مسافرت و داد و ستد. در آن روز خجسته، بیماران بهبودی می‌یابند و نوزادان به آسانی زاده می‌شوند و روزی‌ها فراوان می‌گردد.

در نوروز خوب شستشو کنید و خود را پاک نگه دارید و بهترین جامه‌ها را بپوشید و بوهای خوش به کار برید و سپاس خدای را به جا آرید. زیرا در آن روز پیامبر اسلام در غدیر خم برای ولایت علی (ع) از مردم بیعت گرفت و هم در آن روز علی بر مردم شهرمان چیره گشت. (السماء و العالم، چاپ سنگی بی‌تاریخ)

از برگزاری نوروز در زمان حکومت اموی اطلاع دقیفی وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد خلفای عباسی از جشن نوروز به بهانه پذیرش هدایای مردم، استقبال می‌کرده‌اند. اما از دوره سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی و شکوه بیشتری برگزار ‌شده است.

در دوره حکومت سلجوقیان، سلطان جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی دستور داد ستاره شناسان ایرانی از جمله حکیم عمر خیام نیشابوری برای اصلاح نظام گاهشمار ایرانی گرد هم بیایند.

بر اساس این گاهشمار (تقویم) که به تقویم جلالی نیز معروف است، برای آن که نوروز در روز آغاز بهار ثابت بماند، مقرر شد که هر چهار سال یک‌بار تعداد روزهای سال را به‌جای ۳۶۵ روز، ۳۶۶ روز در نظر بگیرند و آن سال را کبیسه بنامند.

این گاهشماری از سال ۳۹۲ هجری اجرا می‌شود. نوروز در دوران صفویه نیز با شکوه و در شهر اصفهان و دیگر نقاط ایران برپا می‌شده است.