مجموعه چشمه علی، جاذبه گردشگری ۷ هزار ساله پایتخت

به گزارش برنا ؛ اگر ساکن پایتخت هستید و ترجیح می دهید تعطیلات آخر هفته را در تهران بگذرانید، خالی از لطف نیست اگر گشتی هم در شهر ری بزنید و از چشمه علی دیدن کنید. مجموعه چشمه علی جایی است که برج و باروی ری، در کنار سنگ نگاره ای از فتحعلی شاه قاجار و تپه ای باستانی قرار دارد. در این مجموعه چشمه ای نیز جریان دارد که هنوز هم بسیاری از زمین های کشاورزی اطراف را سیراب می کند. وجود این چشمه باعث شده است اینجا در زمره قدیمی ترین مکان هایی باشد که بشر در آن یافته است. اگرچه در این فصل چشمه کم آب است و لوله های آب آن درحالی که آب را به جلو می پاشند، چندان زیبا به نظر نمی رسند و گویی چندان همخوانی با این مجموعه تاریخی ندارند اما در این مجموعه آن قدر جاذبه تاریخی وجود دارد که شما را محسور خود کند. تنها کافی است چشم هایتان را ببندید و تاریخ محوطه را بدانید تا خودتان رادر قلمرو یکی از سرداران هخامنشی بیابید.

به گفته دبیر دوره ای دیده بان یادگاری های فرهنگی و طبیعی ایران روایت است که نام این چشمه در گذشته چشمه سورن بوده است چرا که این جا ملک شخصی سورن یکی از سرداران اشکانی بوده است.
رضا نیک پور درباره سنگ نگاره ای که تصویر فتحعلی شاه قاجار بر آن نقش بسته است نیز به برنا می گوید: روزگاری در اینجا تصویری ساسانی نقش بسته شده بود اما فتحعلی شاه قاجار آن را از بین می برد و دستور می دهد نقش خودش را براین سنگ نوشته حک کنند.

این سنگ نگاره زیبا در طول سال ها در معرض فرسایش و نابودی قرار گرفته است و باد و باران و عوامل طبیعی این فرسایش را تسریع می کنند، این در حالی است که به گفته رضا نیک پور با استفاده از یک سایه بان تا حدود زیادی می توان از این سنگ نگاره ارزشمند محافظت کرد.
در کنار این سنگ نگاره در دل سنگ ها یک صندلی وجود دارد، صندلی که برخی آن را به دوره هخامنشیان و برخی به دوران قاجار نسبت می دهند و مکان مناسبی برای استراحت در کنار چشمه ای که روزگاری پر آب بوده و اطرافش سرسبز است .


باروی خشتی ری
دیوار یا باروی خشتی قدیمی ری نیز در جوار این چشمه نخستین چیزی است که توجه هر گردشگری را جلب می کند دیواری که گروهی آن را به دوره اشکانیان و گروهی حتی به قبل از آن نسبت می دهند. این دیوار،دیواری دفاعی است که در دوره حکومت اشکانیان ساخته شده و دورتادور شهر را در بر می‌گرفته و هم‌اکنون تنها حدود سه کیلومتر از بقایای این دیوار که قسمتی از آن بر روی صخره چشمه علی واقع شده باقی مانده است. این دیوار در دوران ساسانی و دوران اسلامی نیز به طور کامل وجود داشته و به عنوان سپری محکم در مقابل تهاجم دشمن بوده، اما بیشترین آسیب بعد از حمله محمود غزنوی، پادشاهان مغول و حمله تیمورلنگ به آن وارد شده است.
در دل این دیوار که سال ها پیش مورد مرمت قرار گرفته است  حفره هایی قرار دارد که بخش های قدیمی آن را در معرض دید مردم قرار می دهد. سال هاست کار مرمت دیوار به دلیل کمبود بودجه نیمه کاره رها شده است. در پشت این بارو خانه های مسکونی را می توان دید که چسبیده به این مکان ارزشمند ساخته شده اند و هنوز هم دوستداران میراث فرهنگی امیدوار هستند این خانه ها خریداری شده و حریم این محوطه تاریخی مشخص شود.
نکته جالب درباره «چشمه علی» ردپای تاریخی اعصار مختلف در آن است. تاکنون آثاری از عهد پارت‌ها، ساسانیان و اعراب تا عهد تیموریان نیز در این محل به‌دست آمده است‌.

تپه باستانی و تاریخ خاموش ایران زمین
تپه باستانی در روبروی چشمه قرار دارد، تپه ای با 7هزار سال قدمت. تپه ای باستانی که امروز روی آن چمن کاری شده است و چراغ هایی نصب شده تا روشنایی بخش شب ها باشند این در حالی است که این جا پر از محل هایی است که می توان این چراغ ها را نصب کرد و به گفته متخصصان وجود این چمن ها و آبیاری آن ها می تواند به آن چه سال هاست در دل این تپه مدفون مانده است،آسیب بزند. به آثار و بقایی که می تواند پرده از اسرار دوره ای از تاریخ ایران بردارد.

نخستین کاوش های باستانشناسی در سال های 1313 تا 1315 و در زمان رضاخان توسط اریک اشمیت در این محل انجام شد که حاصل آن کشف سفال هایی با قدمتی بیش از 5 هزار سال یعنی دوره کوچ اقوام آریایی به فلات ایران بود. به گفته نیک پور تپه باستانی که در محوطه چشمه علی قرار دارد از نظر ارزش و اعتبار تاریخی با تپه سیلک قابل مقایسه است با این حال متاسفانه نمونه های کمی از آثار به دست آمده از این تپه در موزه ملی ایران وجود دارد و بیشتر این آثار همزمان با جنگ جهانی دوم به خارج از کشور منتقل شده اند. 
از نظر دبیر دوره ای دیده بان یادگاری های فرهنگی و طبیعی ایران سفال های چشمه علی آنقدر شاخص هستند که در دنیا با عنوان چشمه علی شناخته می شوند و چشمه علی نامی شناخته شده برای افراد علاقمند به تاریخ و باستانشناسی است.
وجود همین پیشینه و اهمیت تاریخی باعث شده است این تپه همواره مورد توجه حفاران غیر مجاز و افرادی باشد که سودای کشف گنج را در سر دارند و در گوشه و کنار این محوطه و تپه باستانی می توان رد پای حضور و حفاری این افراد را مشاهده کرد هرچند به گفته افراد متخصص در این تپه هیچ شی ارزشمندی از نظر مادی یافت نمی شود و از گنج خبری نیست بلکه آن چه هست سفال است، سفال هایی که اگرچه برای جویندگان گنج بی ارزش هستند اما هزاران راز تاریخی را در خود نهفته دارند که در این حفاری های غیر مجاز از بین می روند. متاسفانه این تپه تاریخی و محوطه های اطراف آن به رغم پتانسیل عظیم تاریخی بدون کاوش رها شده اند. در حالی که با کاوش این محوطه به طور حتم می توان پرده از اسرار تاریخی بسیاری برداشت.

تنها اطلاعات قابل استفاده از حفریات تپه چشمه علی-که توسط دمرگان، دایت، اشمیت انجام شد- گزارش بسیار کوتاهی است که در بولتن موزه دانشگاه فیلادلفیا چاپ شده است. بنابراین گزارش ها، هیات ری در حفریات باستان شناختی روی تپه چشمه علی به آثاری از دوره های اسلامی، ساسانی و اشکانی و نیز آثاری متعلق به عصر آهن برخورد کرد. لایه های زیرین به آثار پیش از تاریخی از اواخر دوران نوسنگی تا آغاز عصر فلز تعلق داشته است و هم اکنون بخش عمده آثار به دست آمده از حفریات چشمه علی همراه با صدها برگ کاتالوگ عکس، نقشه و طرح سفال در بایگانی موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو و موزه دانشگاه پنسیلوانیا نگهداری می شود!