پیامدهای سخنان تازه روحانی چیست؟

به گزارش گروه روی خط رسانه های خبرگزاری برنا؛ صادق زیباکلام، استاد دانشگاه، با این مقدمه در روزنامه ایران نوشت: «در سخنرانی حسن روحانی یک عبارت بیش از دیگر عبارت‌ها خودنمایی کرد و آن بیان این نکته به ترامپ بود که «جنگ با ایران مادر جنگ‌ها و صلح با ایران مادر صلح‌ها است». این عبارت بیش از آن که بخواهد از موضعی تهدید‌آمیز بیان شود، مؤید رویکرد صلح‌جوی ایران است. روحانی با بیان این جمله تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران برای صلح آماده است اما برای صلح قواعد، شرایط و الزاماتی دارد. به عبارت دیگر روحانی گفت ایران به دنبال جنگ و درگیری نیست و صلح را به جنگ ترجیح می‌دهد اما در عین حال این گونه نیست که انتظار داشته باشید وقتی ما را تحت فشار قرار می‌دهید، ما هم دست‌های خود را بالا ببریم و تسلیم شویم یا شرایط دفاع از خود را نداشته باشیم.

اتمام حجت روحانی با ترامپ و اشاره دوباره او به بستن تنگه هرمز در برابر تهدید به جلوگیری از فروش نفت ایران نیز دیگر وجه بارز سخنان روحانی بود. موضع‌گیری‌ای که تأثیرات داخلی و خارجی خاص خود را دارد.

در درون کشور چنان که شاهد بوده‌ایم شخصیت‌های اصولگرا و نیز فرماندهان نظامی از نوع موضع‌گیری روحانی استقبال کردند. در نتیجه از حیث ایجاد نوعی همگرایی داخلی این نوع موضع‌گیری مؤثر بود اما باید به وجه تأثیرات خارجی سخنان روحانی با قدری تأمل و ظرافت نگریست. رئیس‌جمهوری تلاش کرد با ترامپ اتمام حجت کند اما رویکرد او در این سخنرانی به گونه‌ای بود که چه بسا نگرانی‌هایی برای میانه‌روهای اروپا، به ویژه سران آلمان، فرانسه یا رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا ایجاد کند. مسلم است که امروز اروپا از مواضع ضد ایرانی ترامپ حمایت نمی­‌کند اما این امر به معنای همراهی تام و تمام آنان با هر نوع رویکرد از جمله رویکردهای واجد خصلت‌های تندروانه نیست.

این واقعیت مسلم و سخن درستی است که بگوییم «نمی‌شود ایران در محاصره اقتصادی و بحران باشد یا نتواند یک بشکه نفت صادر کند اما خلیج فارس و خاورمیانه در نهایت ثبات و امنیت باشد.» این خطاب روحانی به ترامپ نیز مسموع است که «شما نمی‌توانید هر جور که دلتان می‌خواهد با ایران رفتار کنید اما در عین حال انتظار داشته باشید در خاورمیانه آب از آب تکان نخورد.» اما بیان این سخنان منطقی همچنان نیازمند در نظر گرفتن ظرافت‌هایی است. این پیام باید به صورتی مخابره شود که کار را برای ترامپ سخت‌تر کند و دست او را برای تشدید فضای مخرب علیه ایران محدودتر کند. نه این که به نفع ترامپ باشد و بر لب‌های نتانیاهو یا پادشاه عربستان لبخند بنشاند، زیرا ایران در مسیر دشوار پیش روی خود، بیش از هر چیز باید تلاش کند از ریختن آب به آسیاب ترامپ خودداری کند. این «آب به آسیاب ترامپ نریختن» یعنی نه تنها به ترامپ اعلام کنیم ایران پرچم سفید بلند نکرده و برای کنار آمدن با تو التماس نمی‌کند، در عین حال به گونه‌ای عمل یا سخن نگوییم که موجب انبساط خاطر مخالفان ایران شود. از این رو از روحانی انتظار می‌رود هنگام بیان چنین سخنانی تلاش کند میان خرسند کردن اصولگرایان و جلب همراهی میانه‌روهای اروپا یا میان دوگانه تندروی و منافع ملی توازن برقرار کند.

البته روحانی این نکته را در سخنان خود و به طور ویژه در مورد کشورهای منطقه مد نظر داشت. او سعی کرد بر این نکته تأکید کند که سیاست ایران در قبال کشورهای منطقه، حتی کشورهایی که روابط خوبی با ایران ندارند، متفاوت از سیاست ایران با آمریکاست. او تأکید کرد که ایران خواهان بهبود روابط با امارات، بحرین و عربستان است. این سخن البته سخن جدیدی نیست و مدت‌هاست که از سوی او یا وزیر خارجه تکرار می‌شود. اگر چه رویکرد دولت مبنی بر «منطقه قوی، به جای قوی‌تر در منطقه» تاکنون عملی نشده است و چرایی آن را باید در همگن نبودن موضع‌گیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی که از سوی تریبون‌های مختلف از هر دو سو ابراز می‌شود جست‌و‌جو کرد.

فارغ از این چند نکته، روحانی در سخنان خود نشان داد که سیاست خارجی ایران درک و توانایی این را دارد که بتواند از شکاف‌های موجود در عرصه روابط بین‌الملل بهره بگیرد؛ چنان که او در سخنان خود تأکید کرد باید با وجود همه دشواری‌های پدید آمده در دوره ترامپ از فرصت‌های پدید آمده به واسطه او در کاخ سفید هم بهره بگیریم. این یعنی ایران می‌تواند با ادامه سیاست‌های معقول و معتدل خود وگسترش ارتباط با اروپا کار را برای آمریکا، نتانیاهو و سعودی‌ها برای منزوی کردن ایران دشوارتر کند و با حفظ موضع صلح‌جویانه خود جنگ را در صفحه شطرنج دیپلماسی به نفع خود تمام کند.»