صدور گواهینامه رانندگی در دست‌انداز تست‌های روانی

این افراد فارغ از این که مشمول چه معافیتی شده‌اند باید برای معاینه سلامت روانی به بیمارستان نیروی انتظامی در تهران و استان‌های بزرگ همچون اصفهان و تبریز مراجعه کنند. گاهی این پروسه ماه‌ها و حتی سال‌ها زمان می‌برد تا صحت و سلامت روانی فرد، برای گرفتن گواهینامه مورد تأیید قرار بگیرد. بعد از ۱۲ سال انتظار برای تصویب لایحه سلامت روان، نایب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس عنوان می‌کند این لایحه فقط یک پیشنهاد است و دارای پیچیدگی‌های بسیار که رسیدگی به آن نیازمند تحقیق و بررسی‌های تخصصی است و البته زمانبر خواهد بود.

بیمارستان امام سجاد (ع) نیروی انتظامی در خیابان بهار شمالی تهران یکی از بیمارستان‌هایی است که روزهای دوشنبه و چهارشنبه ساعت ۹ تا ۱۱ صبح جزو شلوغ‌ترین بیمارستان‌های پایتخت به حساب می‌آید که جوان‌های بیشماری از تهران، شهرهای حاشیه و حتی استان‌های دیگر برای تست سلامت روان مقابل این بیمارستان قدیمی صف می‌کشند.

صف‌های شلوغ در شورای پزشکی تنها درمانگاه اعصاب و روان ناجا

برای پیگیری مشکلات معافین از خدمت که حالا در صف دیگری برای دریافت گواهینامه زمان می‌گذرانند به خیابان بهار می‌روم. دقیقاً ساعت ۹ و ۳۰ دقیقه صبح به مقابل بیمارستان می‌رسم، نیازی نیست از کسی سؤال بپرسم، صف و رفت‌وآمدهای پسرهای جوان خودش گویای وضعیت است. حیاط کوچک بیمارستان و سالن درمانگاه اعصاب و روان شلوغ و پرتردد است، همه با هم حرف می‌زنند و صدا به صدا نمی‌رسد. جوان‌ها برای هم از معافیت‌شان می‌گویند. یکی زخم کهنه دستش را نشان می‌دهد که حالا برایش قوز بالا قوز شده. آن یکی برای جوان دیگر تعریف می‌کند ۲ سال پیش با موتور تصادف کرده و این زخم همان تصادف است و حالا به خاطر همین زخم قدیمی به او گواهینامه نمی‌دهند مگر این که روانپزشکان این بیمارستان به او گواهینامه صحت سلامت روان بدهند.

از جوانی که با برگه‌ای در این گرمای کلافه‌کننده خودش را باد می‌زند، درباره این صف شلوغ می‌پرسم. اسمش روزبه و ساکن پرند است و ۲۳ سال دارد. جوانی با قد متوسط با چهره‌ای از رد زخم‌های کهنه. او بدون گواهینامه پشت موتور می‌نشیند و با موتور کار می‌کند اگر شانس با او یار باشد و گیر مأموران پلیس راهنمایی و رانندگی نیفتد شاید روزی تا ۱۰۰ هزار تومان هم کاسب شود.

«اومدم برای گواهینامه موتور، معاینه چشم هم رفتم ولی پزشک گفت کارت معافیت داری باید بری کمیسیون بعد بیایی. ۱۵۰ هزار تومان هزینه‌اش شد. الان دو هفته است دارم میام و میرم هنوز هم خبری نشده.» روزبه از هزینه بالای تست سلامت روان گلایه می‌کند و ادامه می‌دهد: «همون دکتری که رفتم برای معاینه چشم می‌تونست از من ۴ تا سؤال بپرسه و دیگه منو نفرسته اینجا که این همه هزینه کنم.» جوان‌های زیادی آمده‌اند تا تست سلامت روان بدهند. گرفتن و تمدید گواهینامه رانندگی‌شان (برای کسانی که مشکل دارند) به نامه محرمانه ۳ روانپزشک بستگی دارد اگر جواب تست مثبت باشد خبری از گواهینامه رانندگی نخواهد بود اگر هم شانس بیاورند گواهینامه‌شان برای ۲ تا ۵ سال تمدید می‌شود یعنی بعد از ۵ سال دوباره باید همه این مراحل را پشت سر بگذارند و شرایط سلامت روان‌شان برای گرفتن گواهینامه احراز شود. برای خیلی از جوان‌ها روبه‌رو شدن با این ۳ روانپزشک شبیه به یک کابوس است، اگر هر رفتار خارج از عرفی از آنها سر بزند دریافت گواهینامه شان با مشکل مواجه می‌شود.

رضا، پسر جوانی که اهل خیابان پیروزی تهران است ۱۹ سال دارد. ریش‌هایش را بلند کرده. روی بازویش جای زخمی شبیه به چاقوخوردگی است. او هم مثل روزبه با مشکل گرفتن گواهینامه روبه‌روست. او از صف طولانی و میزان بالای مراجعه به این بیمارستان عصبانی و کلافه است: «من دوشنبه اینجا اومدم کارم طول کشید دکترهاش فقط دوشنبه و چهارشنبه هستند. از ۶ صبح اومدم نوبت بگیرم اما پذیرش نبود، ساعت ۹ تازه پذیرش‌شون شروع شد. باز خوبه من و امثال من بچه تهرون هستیم و زیاد با رفت و آمد به این نقطه از شهر مشکل نداریم ولی خیلی‌ها که از شهرهای دیگه میان باید چیکار کنن؟ پول رفت و آمدشون رو فاکتور بگیرم، گاهی نوبت بهشون نمی‌رسه و مجبورن یکی دو شب دیگه بمونن.»

حامد که از کرج آمده و گوشه حیاط بیمارستان ایستاده زخم روی بازویش را زیر آستین لباسش پنهان کرده. از او علت مراجعه‌اش را می‌پرسم. آستینش را بالا می‌زند و تتوهای دستش پیدا می‌شود، اشکالی نامفهوم که با رنگ‌های قرمز و آبی و سبز روی بدنش جا انداخته است. او اما به جز تتو یک زخم عمیق و تازه هم روی دستش دارد: «خانم نگاه کنید الان زخمم قرمزه انگار که تازه‌ست ولی برای هفت، هشت ماه پیشه. دکتر گفت زخمت چون قرمزه یعنی تازه زدی. خانم کار من رنگ کاری مبله سر اینکه سه چهاربار بیام تهران، صاحبکارم می‌خواست اخراجم کنه. من هم مثل بقیه گیر گرفتن گواهینامه هستم. تا به الان با ثبت‌نام و اینا ۱ میلیون و ۲۰۰ هزینه کردم اگه کمیسیون پزشکی نبود با ۷۰۰ تومن گواهینامه می‌گرفتم، البته اگه از دست این دکترها قسر در برم.»

از حامد می‌پرسم چه سؤالاتی در آزمون سلامت روان از آنها پرسیده می‌شود؟ پاسخ می‌دهد: «اسم تست «ام‌ ام پی آر» است. ۹۴ سؤال با بله و خیره. مثلاً می‌پرسند «صبح که از خواب بلند می‌شوی چه احساسی داری؟ از چه رنگی خوشت می‌آید؟ به مردم شک داری؟ صبح که از خواب پا می‌شوی فکر می‌کنی مردم به تو بدی خواهند کرد؟ این آزمون روانشناسی توسط یک روانشناس گرفته میشه بعد از اون سه روانپزشک که طبقه بالای همین ساختمون نشستن، ماها رو معاینه می‌کنن.»

حامد و روزبه و… ساختمان کناری را نشانم می‌دهند و می‌گویند خانوم بیا برو ببین داخل چه خبر است. در این ساختمان که برای این جماعت خان آخر است روانپزشکان حضور دارند که نظریه نهایی را می‌دهند. برای رفتن به این ساختمان باید حواسم جمع باشد، اگر بفهمند خبرنگارم نمی‌گذارند گزارشم را کامل کنم. پیش از وارد شدن یکی از جوان‌ها می‌گوید که مراقب نگهبان‌ها باشم چراکه صف طولانی در این گرمای کلافه‌کننده اعصاب همه را خرد کرده و مدام درگیری می‌شود و اگر دست‌تان رو شود برخورد بدی می‌کنند.

موافقت برای گرفتن گواهینامه با نظر هیأت ۳ نفره روانپزشکان

داخل ساختمان جا برای نفس کشیدن هم نیست. جوان‌ها کلافه و کم‌حوصله شده‌اند. منتظرند اسم‌شان خوانده شود و بروند پیش روانپزشک. طبق قانون کسانی که از خدمت معاف شده‌اند اخذ گواهینامه‌شان مشروط به تأییدیه سلامت روان‌شان است یعنی برای اینکه گواهینامه صادر یا تمدید شود باید به شورای پزشکی درمانگاه اعصاب و روان بیمارستان امام سجاد (ع) مراجعه کنند و بعد از پشت سر گذاشتن صف‌های طولانی ابتدا به یک آزمون ۹۴ سؤالی پاسخ دهند و بعد چه پاسخ آزمون روان‌شان مثبت باشد و چه منفی مرحله بعدی ارجاع به سه روانپزشک است که آنها هم کار معاینات بدنی را انجام می‌دهند.

رسول، جوان ۲۶ ساله‌ای است که چند مدتی است برای گرفتن گواهینامه از شهرستان شاهرود به درمانگاه اعصاب و روان می‌آید: «پشت کمرم تتو دارم گفتند که باید تست سلامت روان بدهم شاید فکر می‌کنند مریضم. قطعاً دلیلش این می‌تونه باشه. همین تتو رو ممکنه بچه‌های خودشون هم داشته باشن.»

شاهین کارمند شرکت توزیع و پخش موبایل است. ۲۹ ساله با قدی بلند و صورتی استخوانی که چند سال پیش به‌دلیل مشکلات روحی و روانی معافیت گرفته است. می‌گوید: «خانم برای خیلی چیزها ما رو اذیت می‌کنن. شغل دولتی به ما نمیدن به‌خاطر معافیت. بدبختی این هست که پشت کارت معافیت نمی‌نویسن برای چه چیزی معاف شدیم با بند و تبصره توضیح میدن. بیشتر هم برای اعصاب و روان است. ۹۰ درصد این‌هایی که اعصاب و روانی‌اند الکی خودشونو زدن به افسردگی». آقای نقی‌پور پدر یکی از مراجعه‌کنندگان که از این وضعیت گلایه‌مند است، عنوان می‌کند: «خانم من به شما یک چیزی بگویم اگر گواهینامه را از این جوانان بگیرید یعنی دنیا دیگه مال اینها نیست. جوون‌ها وقتی سوار موتور و ماشین میشن یعنی زندگی مال اونهاست. جوانی که پشت موتور میشینه یعنی زندگی برایش بهتر میشه، اون هم با این وضعیت اقتصادی. جوانی که مشکل سلامت روان داره مدام می‌شنوه که این کارو نکن اون کارو نکن خب نمیشه این‌جوری زندگی کرد؛ مشکل‌شون بیشتر میشه.» او ادامه می‌دهد: «اون روز توی اخبار می‌خوندم که رئیس پلیس کشور گفته نزدیک به ۷ میلیون نفر از موتورسوارها در کل کشور گواهینامه ندارند مطمئن باشید چند درصدشون از همین جوون‌هایی هستن که معافیت پزشکی دارن و بهشون گواهینامه نمیدن. حاضرم شرط ببندم نصف آدم‌هایی که اومدن با ماشین و موتور اومدن و گواهینامه هم ندارن.»

جوانی به‌نام امیر می‌پرد وسط حرف‌مان و با خنده می‌گوید: «مثالش خود من. چند ساله پشت ماشین و موتور می‌شینم اون هم بدون گواهینامه، نه اینکه نخواستم گواهینامه بگیرم بلکه خیلی تلاش کردم ولی به این راحتی‌ها نمیشه. اگه نتونم گواهینامه صحت سلامت و روان بگیرم باز هم سوار ماشین و موتور می‌شم. نهایتش اگه خدای ناکرده کسی رو هم زیر بگیرم یا اتفاقی بیفته خسارت میدم.»

گفت‌وگوی چند ساعته من با جوان‌هایی که برای گرفتن مجوز صحت سلامت و روان به بیمارستان امام سجاد (ع) آمده‌اند نشان می‌دهد آنها نه تنها از این وضعیت گلایه‌مندند بلکه عنوان می‌کنند برای شرکت کردن در فعالیت‌های اجتماعی و مدنی با مشکل روبه‌رو هستند. این جوان‌ها از روند رسیدگی به پرونده‌شان ناراحتند و امیدوارند لایحه حمایت از بیماران سلامت و روان از سوی مجلس تأیید شود تا مشکلات‌شان کم و کم‌تر شود.

این لایحه یک پیشنهاد است

از محمدحسین قربانی، نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره مطرح شدن لایحه حمایت از بیماران سلامت و روان پرس و جو می‌کنم. وی با عنوان اینکه لایحه‌ای که از سوی وزارت بهداشت و درمان به مجلس ارائه شده صرفاً یک پیشنهاد و درخواست است، می‌گوید: «برای بررسی این لایحه هنوز هیچ پیش‌نویسی تهیه نشده است و نیازمند مطالعه، تحقیق و بررسی‌های تخصصی از سوی دولت و کمیسیون تخصصی مجلس و سایر دستگاه‌ها و حتی کارشناسان است.

عملیاتی شدن این لایحه بسیار پیچیده است و پروتکل آن هنوز آماده نشده است. خوشبختانه وزارت بهداشت برای تلطیف فضا و حمایت از بیماران اعصاب و روان وارد عمل شده ولی این کار باید بسیار دقیق و با حساسیت پیگیری شود چراکه اگر نتوانیم سلامت روح و روان افراد را کنترل کنیم بخصوص در برخی از مشاغل مهم و حساس، دچار چالش خواهیم شد.» وی در پاسخ به این سؤال که چه مدت زمان برای تصویب این لایحه نیاز است، عنوان کرد که با توجه به تخصصی بودن این لایحه دست کم یک سال زمان برای بررسی و تصویب و اجرا نیاز است البته در خوشبینانه‌ترین حالت.

گواهینامه مشروط برای ۲ سال

تتو شاید مقوله جدایی از خودزنی و چاقوخوردگی باشد. تتو چند سالی است بین جوانان به مد تبدیل شده ولی پلیس می‌گوید این افراد هم باید در تست سلامت روان برای گرفتن گواهینامه شرکت کنند.

سرهنگ عین‌الله جهانی، معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهنمایی و رانندگی کشور در مورد اینکه تتو چه ارتباطی با گواهینامه رانندگی دارد، عنوان می‌کند: «مراجعه به پزشک معتمد برای بررسی سلامت و صلاحیت جسمی مورد نیاز برای رانندگی یکی از مراحل اخذ یا تمدید گواهینامه است و کسانی که برای معاینه پزشکی گواهینامه رانندگی به پزشک معتمد پلیس راهور می‌روند چنانچه روی بدنشان آثار مشهودی از تتو یا آثاری از جای زخم و بریدگی مشکوک به خودزنی یا درگیری داشته باشند، به کمیسیون پزشکی ناجا ارجاع داده می‌شوند.»

معاینات رانندگی در بین افراد جامعه به معاینه چشم‌پزشکی معروف است، ولی پزشک معتمد ناجا برای متقاضیان گواهینامه غیراز معاینه چشم، معاینه شنوایی، معاینات حرکتی و اندامی و... را هم انجام می‌دهد تا صلاحیت آنها برای رانندگی تأیید شود.

او به «ایران» می‌گوید: برخی از متقاضیان گواهینامه رانندگی دچار مشکلات و بیماری‌هایی هستند و اگر پزشک معتمد هنگام معاینه به علائمی از وجود این مشکلات پی ببرد یا حدس بزند که چنین مشکلی وجود دارد فرد را برای بررسی بیشتر و تخصصی‌تر به کمیسیون پزشکی ارجاع می‌دهد، چون رانندگی کردن این افراد ممکن است برای خودشان و دیگران خطراتی داشته باشد؛ بنابراین پلیس راهور ناجا می‌خواهد این افراد گواهینامه دریافت نکنند یا اینکه اگر پیش از این گواهینامه داشته‌اند، تمدید نشود.

اما نکته‌ای که برای متقاضیان گواهینامه تبدیل به کابوس شده این است که اگر برای روانپزشکان معتمد و متخصصان کمیسیون پزشکی ثابت شود فرد خودزنی کرده یا دارای مشکلات روحی و روانی است یا تتوهایی که انجام داده به‌دلیل مشکلات روانی است، بسته به نوع و شدت بیماری برای بیمار یا گواهینامه مشروط برای دو سال صادر یا تمدید می‌شود و اگر هم مشکلات حادی داشته باشد از داشتن گواهینامه منع می‌شود.

یکی از روانپزشکانی که با بهداری پلیس در زمینه تشخیص بیماری‌های روانی همکاری می‌کند و می‌خواهد اسمی از او در این گزارش برده نشود درباره تتو چنین می‌گوید: «ما معمولاً کسی را به خاطر این که روی بدنش تتو دارد از گرفتن گواهینامه محروم نمی‌کنیم. خیلی از این تتوها مد هستند و جوان‌ها برای علاقه‌مندی به این مد دست به چنین کاری می‌زنند و ما هم بررسی می‌کنیم، اگر تتو و خال جنبه خشن یا تصاویر جنسی یا نوشته‌های تحریک‌آمیز و توهین و... باشد حتماً از این افراد تست می‌گیریم تا سلامت روان او برای ما آشکار شود. رانندگی نیازمند داشتن سلامت روح و روان است.»