وابستگی به نفت و تدبیر دولت یازدهم

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، "اوپک" اعلام کرد در دوره  هشت سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، کشور از طریق صادرات نفت بیش از 578‌میلیارد‌دلار درآمد داشته است.  این یعنی در هشت سال احمدی‌نژاد درآمدهای نفتی نسبت به دوره قبل‌تر، یعنی سیدمحمد خاتمی 246‌درصد افزایش داشته است. این افزایش فوق‌العاده می‌توانست به یک فرصت تبدیل شود. اما متاسفانه با وجود درآمد بالای نفتی در هشت سال کشور  به علت مدیریت نا صحیح کشور در بدترین شرایط  اقتصادی قرار گرفت.   در دو دوره ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی کشور جنگ‌زده ایران را تنها با 123‌میلیارد‌دلار اداره کرد و دولت جنگ هم دفاع مقدس   و کشور را با 103‌میلیارد‌دلار اداره کرد.

کل درآمدهای نفتی ایران از سال 1360 تا سال 1392 برابر 1010/92 ‌میلیارد‌دلار بوده که درآمد هشت سال احمدی‌نژاد از این 31 سال، بیش از 57‌درصد بوده است. یعنی 57‌درصد درآمدهای نفتی کشوردر دو دولت احمدی‌نژاد تجمیع شده است.  کل درآمد‌های سه دولت قبلی روی هم برابر 432/59 ‌میلیارد‌دلار بوده، یعنی شش دولت موسوی، هاشمی و خاتمی روی هم تنها نزدیک به 75‌درصد دو دولت احمدی‌نژاد، درآمد‌های نفتی داشتند. 

دفاع مقدس و اداره کشور با کمترین صادرات نفت

هشت سال  دولت جنگ به طور میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران برابر 23/53‌دلار بود. قیمت نفت طی این سال‌ها بین 13 تا 33‌دلار گردش کرد. در واقع در این هشت سال اوضاع، سال به سال رو به بدترشدن پیش رفت. به طوری که در سال 1360، هر بشکه نفت ایران بیش از 33‌دلار، در سال 1361 هر بشکه بیش از 30‌دلار، در سال 62 هر بشکه نفت ایران بیش از 28‌دلار، در سال 63 هر بشکه نفت کشورمان نزدیک 27دلار، در سال 64 هر بشکه نفت ایران 26‌دلار فروخته شد.

از سال 1365 به این سو اوضاع وخیم‌تر شد، ناگهان قیمت هر بشکه نفت ایران به نصف، یعنی 13‌دلار رسید، در سال 1366 اوضاع کمی بهتر شد و هر بشکه نفت ایران نزدیک 17‌دلار شد، سال بعد یعنی در سال 1367 باز هم شاهد سقوط هستیم، قیمت هر بشکه نفت کشور به 13‌دلار می‌رسد. مجموع درآمد‌های نفت در دولت میرحسین موسوی برابر 102/72‌میلیارد‌دلار بود.

این درآمد حاصل فروش چهار‌میلیارد و 391‌میلیون و 680 بشکه نفت‌خام ایران است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در سال 1362 اتفاق افتاد که برابر 2045‌هزار بشکه در روز بود و کمترین آن در سال 1360 که برابر 791‌هزار بشکه در روز بود.

 دولت سازندگی و کاهش 28 درصدی قیمت نفت

دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با پایان جنگ و آغاز دوران سازندگی همراه بود. در دوران هاشمی قیمت نفت نزدیک به 28‌درصد نسبت به دوره قبل کاهش داشت، اما درآمدهای نفتی با رشد بیش از 20‌درصدی هم روبه‌رو بود. اگرچه طی این مدت زیرساخت‌های صنعت نفت ترمیم و صادرات نفت ایران بار دیگر جان گرفت، اما همچنان شاهد پایین بودن قیمت نفت هستیم. طی این دوره هاشمی کشور را با نفت 17‌دلاری اداره کرد. بالاترین قیمت نفت ایران طی این دوره در سال 1369 هر بشکه برابر با 21‌دلار و پایین‌ترین در سال 1373 هر بشکه برابر با 15‌دلار بود.

به‌طور متوسط طی این دوره 2256‌هزار بشکه در روز نفت صادر شده است. در سال 1370 ایران روزانه 2460‌هزار بشکه نفت صادر کرد و کمترین میزان صادرات نیز در سال 1368 بود که صادرات نفت ایران روزانه برابر با 1823‌هزار بشکه بود.

قیمت هر بشکه نفت ایران طی این هشت سال از 1368 تا 1376 به‌ترتیب: 16/04، 20/64، 17/34، 17/77، 15/06، 14/84، 16/17، 19/03 دلار بوده است. همچنین صادرات روزانه نفت ایران نیز طی این سال‌ها برابر: 1823، 2224، 2460، 2397، 2184، 2220، 2290، 2441‌هزار بشکه در روز بوده است. درآمد نفتی کل دوران هاشمی برابر با 123‌میلیاردو 60میلیون‌دلار بوده است.

دولت اصلاحات و افزایش 67 درصدی درآمد نفتی  

کل درآمد نفتی دوران سیدمحمد خاتمی در سال 1376 تا 1384 برابر، 206/27 ‌میلیارد‌دلار است که نسبت به دوران هاشمی‌رفسنجانی از افزایش 67‌درصدی خبر می‌دهد. همچنین میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران در این دوره برابر با 22/76دلار بوده که نشان‌دهنده افزایش 33‌درصدی قیمت نفت ایران در این دوره نسبت به دوره قبل است. 

طی این دوره ایران به‌طور میانگین روزانه 2280هزار بشکه نفت صادر کرده است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در دوران خاتمی مربوط به سال 1383 برابر با 2548‌هزار بشکه در روز و کمترین آن مربوط به سال 1381 برابر با 2021‌هزار بشکه در روز است. اما در مورد قیمت نفت ایران، اینجا ما عقبگردی بزرگ و تاریخی داریم.

در سال 1377 قیمت هر بشکه نفت ایران به 11/97 ‌دلار رسیده، که خود طی ادوار مورد بررسی در اینجا بی‌سابقه است. قیمت هر بشکه نفت ایران طی سال‌های 1376 تا 1384 به‌ترتیب برابر: 18/24، 11/97، 17/25، 26/75، 22/9، 23/52، 26/89 و 34/6 دلار برای هر بشکه بوده است. همچنین میانگین صادرات روزانه نفت ایران طی همین مدت به ترتیب عبارت است از: 2342، 2300، 2079، 2345، 2208، 2021، 2396، 2548هزار بشکه در روز.

نفت 110 دلاری و فرصت هایی که از دست رفت

اما دوران خاص محمود احمدی‌نژاد؛ این خاص نه از جهت سیاسی-اجتماعی-بین‌المللی، که البته در همه اینها هم این دولت خاص بوده، بلکه از نظر صادرات نفت و درآمدهای نفتی. همین اول مشخص کنیم که بانک مرکزی در دولت محمود احمدی‌نژاد از سال 1387 به بعد، یعنی سال پایانی دولت اولش، دیگر آمار دقیقی در مورد صادرات نفت ارایه نداد.

این آمارها و اعداد هم از اوپک استخراج شدند. در سال 1384، درآمد نفتی سال اول احمدی‌نژاد برابر 53/83 ‌میلیارد‌دلار بود که زیاد با سال 83 فرق نکرد.  اما از سال 1385 شانس از هر طرف به سمت دولت نهم هجوم آورد، درآمد نفتی ایران ناگهان به 62/01 ‌میلیارد‌دلار رسید، در سال 1386 درآمد نفت ایران برابر 81/6 ‌میلیارد‌دلار و در سال 1387 این درآمد برابر 81/9 ‌میلیارد‌دلار ثبت شد.  در سال 1388 کاهش درآمدهای نفتی دیده می‌شود طوری‌که طی این سال درآمد دولت برابر 62میلیارد‌دلار بود اما در سال 1389 درآمدهای نفتی بار دیگر با رشد به 74میلیارد‌دلار رسید تا به سال 1390 رسیدیم. 

این سال در تاریخ صنعت نفت ایران فوق‌العاده است، طی سال 90، درآمدهای نفتی دولت به 113میلیارد‌دلار می‌رسد، افزایشی که خیلی زود به کاهش تبدیل می‌شود.  در سال گذشته یعنی 1391، درآمدهای نفتی ایران با بیش از 50‌درصد کاهش به 50میلیارد‌دلار می‌رسد، یعنی جایی عقب‌تر از سال 83!  افزایش درآمدهای نفتی دولت‌های نهم و دهم را نمی‌توان به پای تحولات صنعت نفت گذاشت، در واقع قیمت جهانی نفت و تحولات بین‌المللی، این پول را به دولت رساندند. نگاهی به میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران طی این سال‌ها پاسخ ما را خواهد داد. 

ما در سال 1384 هر بشکه نفت را به قیمت 50/66 دلار فروختیم، یعنی قیمت هر بشکه نفت ایران بیش از 46‌درصد افزایش داشته، اما صادرات و تولید ما تنها دو‌درصد نسبت به سال 83 افزایش داشته است.  در سال 85 نیز نسبت به سال 84 با افزایش قیمت بیش از 20‌درصدی قیمت نفت ایران مواجه هستیم، نفت هر بشکه 60‌دلاری در حالی صادر شد که تولید و صادرات ایران بیش از شش‌درصد هم نسبت به سال گذشته کاهش و به دوهزارو433‌هزار بشکه در روز رسیده بود. در سال 86 پس از کاهش بیش از شش‌درصدی تولید روزانه، با افزایش نزدیک به دو‌درصدی تولید، صادرات نفت ایران به دوهزارو480‌ بشکه در روز می‌رسد و همزمان قیمت نفت ایران هم با بیش از 13‌درصد افزایش نسبت به سال قبل به 69/3 ‌دلار در هر بشکه می‌رسد. 

در سال 1387 شاهد کاهش 17درصدی تولید نفت هستیم به‌طوری‌که تولید روزانه نفت ایران به دوهزارو56‌هزار بشکه در روز می‌رسد و از دیگر سو، با افزایش نزدیک به 37درصدی قیمت نفت روبه‌رو هستیم. در این سال قیمت هر بشکه نفت ایران به 94/66 ‌دلار می‌رسد، رقمی که می‌توانست یک فرصت طلایی برای کشور باشد.

در سال 1388 که قیمت نفت ایران با بیش از 35‌درصد کاهش به 61/25 ‌دلار در هر بشکه رسید، تولید با 7‌درصد افزایش به صادرات روزانه دوهزار202‌بشکه ارتقا یافت! وقتی در سال 1389 نیز قیمت هر بشکه نفت ایران به 76‌دلار رسیده بود و بیش از 24‌درصد نسبت به سال قبل رشد داشت، تولید و صادرات نفت ایران تنها نزدیک به سه‌درصد افزایش داشت.

در سال 1390 شاهد نفت هر بشکه 110دلار هستیم و در سال 1391 هر بشکه نفت ایران 107‌دلار معامله شده، میزان تولید و صادرات نفت طی این دو سال از سوی مراجع ذی‌ربط اعلام نشده، اما آمارهای اوپک حکایت از درآمد نفتی به ترتیب: 113 و 50‌میلیارد‌دلاری در این دو سال دارد. 

یعنی درآمد نفت ایران در سال 90 قیمت هر بشکه نفت 44‌درصد رشد داشته که نسبت به سال قبل نزدیک 56‌درصد و در سال 91 که قیمت هر بشکه نفت ایران نزدیک سه‌درصد کاهش داشته، نزدیک 56‌درصد کاهش داشته است.  در نبود آمارهای رسمی از میزان تولید و صادرات نفت ایران، کنار هم گذاشتن کاهش قیمت سه‌درصدی و کاهش درآمدهای 56‌درصدی تنها یک نکته را نشان می‌دهد، تولید ایران از کاهش قیمت نفت ایران کاهش بیشتری داشته است.

 دولت تدبیر و افزایش صادرت غیر  نفتی  و افزایش تولید نفت

با وجود کاهش درآمدهای نفتی دولت روحانی نسبت به دولت سابق اما در بخش صادرات غیرنفتی در پنج ماهه نخست کاری دولت یازدهم، این میزان نسبت به سال‌های 88 تا 91 افزایش داشته است. در دوران فعالیت دولت دهم به صورت میانگین ماهانه دو میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشتیم که این رقم در پنج ماهه نخست فعالیت دولت یازدهم یعنی از مرداد تا آذرماه پارسال به بیش از 2/2 میلیارد دلار رسید. طبق آخرین آمارهای بانک مرکزی در چهارماهه نخست سال 92 ایران بیش از 3/9 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشتیم که این میزان در پنج ماهه مرداد تا پایان آذر ماه همان سال  به 5/20 میلیارد دلار رسید. افزایش 2/11 میلیارد دلاری درآمدهای ناشی از صادرات غیرنفتی در این پنج ماه حاکی از درآمد ماهانه میانگین 2/2 دلاری از صادرات غیرنفتی است که البته بخشی از این درآمدها برای بخش خصوصی است.

 با این حال دولت روحانی  توانست تولید نفت را از 2 میلیون و 700 هزار بشکه به 4 میلیون و 122 هزار بشکه  در روز افزایش دهد افزایش حجم صادرات غیر نفتی هم از 10/4   به 13/4 میلیارد دلار از دست آورد های دولت روحانی است . در سال 95 صادرات نفت خام کشور کمتر از 6 ماه پس از برجام بیش از دو برابر شد. تولید گاز از میدان مشترک پارس جنوبی تا پایان سال 95 بیش از 100 میلیون متر مکعب در روز افزایش می‌یابد. از سوی دیگر ظرفیت نصب شده تولید محصولات پتروشیمی کشور از مرز 61 تن  در سال گذشت و سالانه بیش از 15 میلیارد دلار محصولات پتروشیمی به بازارهای جهانی صادر می‌شود. آنچه که عملکرد نفتی دولت روحانی را از دولت پیش از خود که بالاترین سهم در آمد نفتی در ادوار گذشته  را دارا بوده متمایز می‌کند  به جز موارد نام برده شده این است که روزانه 24 میلیون لیتر بنزین یورو 4 در هشت کلانشهر کشور توزیع می‌شود  و چهار شهر دیگر بزودی زیر پوشش عرضه بنزین یورو 4 قرار می‌گیرند،  بنزینی که در دولت قبل با اکتان نا منساب در اختیار مردم قرار می‌گرفت  و سبب مشکلات محیط زیستی و آلودگی هوا و ضررهای غیر قابل جبران به کشور شده بود. حالا با تدبیر دولت یازدهم وضعیتی مناسب دارد .  از سوی دیگر با نصب 6 سکوی تولید گاز از پارس جنوبی در خلیج فارس رکورد نصب ابرسازه های دریایی در سال 1395 شکسته خواهد شد.

خوشبختانه  در حال حاضر 98 درصد شهرها و 67 درصد روستاهای کشور از نعمت گاز طبیعی برخوردارند این در حالیست که به واسطه مشکلات گرمایشی برای روستاها و شهرها پیش از این دچار مشکلات فراوانی بوده ایم.

آن طور که مسوولان نفتی کشور اعلام کرده اند امسال برداشت نفت خام از میدان‌های مشترک غرب کارون از مرز 300 هزار بشکه عبور خواهد کرد و این یعنی با وجود اینکه وزیر می‌گوید وزارت نفت را در حالتی  بدتر از تصورش تحویل گرفته است اما با تدبیر درست اکنون شاهد شکوفایی و رونق این صنعت  مهم هستیم.

دولت یازدهم با تدبیر توانست صادرات نفت را به میزان قبل از تحریم بازگرداند و کاهش شدید قیمت نفت را تقریبا با صادرات و بازپس گیری بازار نفت جبران کند، همچنین با سرعت بخشیدن به تکمیل پروژه های پارس جنوبی سهم ایران را در استخراج از منابع مشترک افزایش داده است.

اما مهم ترین کار دولت یازدهم کمتر کردن وابستگی بودجه کشور به نفت است که این برنامه آسیب های کاهش قیمت نفت را به حداقل رساند و در میان کشورهای خاورمیانه تنها کشوری بود آسیب ندید و همین امر باعث تمجید بانک جهانی از ایران هم شد.