ماجراجویی خطرناک در منطقه برای رسیدن به امپراطوری

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا؛ در تئاتر تراژدی که این روزها در خاورمیانه به روی صحنه رفته است، بازیگران بسیاری ایفای نقش می کنند و هر کدام هم اصرار دارند که ایفا کننده نقش اول این نمایشنامه باشند.  یکی از بازیگرانی که در عرصه منطقه نقش مخرب و ویرانگر ایفا می کند ترکیه است.

روزگاری این کشور "تنش صفر با همسایگان" را در سیاست خارجی سر لوحه خود قرار داده بود، اما هفته‌ها و روزهای اخیر سخنانی بر زبان مقام‌های ترکیه جاری شده که زنگ خطر را برای منطقه به صدا در آورده است.

خبری که از حاشیه به متن تبدیل شد!

یک سال پیش ورود ترکیه به خاک عراق تیتر یک رسانه های جهان شد، ارتش ترکیه با 150 نیرو، 25 تانک و تعدادی ماشین مین روب وارد "بعشیقه" شهری در نزدیکی موصل شد. ارتش ترکیه با بیان   اینکه از امنیت کشورش می خواهد دفاع کند وارد خاک عراق شد اما در همان ساعات اولیه با واکنش های زیادی همراه شد.

حیدر العبادی نخست وزیر عراق از مقامات ترکیه  خواست تا به نیروهای ارتش این کشور دستور دهند هرچه زودتر منطقه "بعشیقه" را ترک کنند؛ او معتقد بود این نیروها بدون اجازه دولت عراق  وارد این کشور شده‌اند که این مساله نقض حاکمیت کشورش است.

بعداز سخنان العبادی  وزارت خارجه عراق نیز در بیانیه‌ای این اقدام ترکیه را نوعی "نقض" خوانده و هرگونه عملیات نظامی بدون هماهنگی با دولت فدرال بغداد را محکوم کرد.

اما بهانه ترک ها برای ورود به خاک عراق چیزدیگری بود؛ یک مقام امنیتی ترکیه گفت: نیروهای کشورش برای ارائه خدمات آموزشی به نزدیکی موصل رفته‌اند و کشورهای عضو ائتلاف که علیه داعش عملیات انجام می‌دهند از این مساله آگاهند. پس از سخنان مقامات ترکیه، رویترز در گزارشی از مطلع بودن مقامات آمریکایی خبر داد و نوشت: آمریکا از اعزام نیروهای ترکیه به شمال عراق مطلع بوده، اما این اقدام ترکیه جزو فعالیت‌های ائتلاف تحت امر آمریکا نیست.

 دولت عراق که پاسخ روشنی از سوی ترک ها دریافت نکرد شکایتی را تنظیم و به شورای امنیت ارائه کرد، هاشم العلوی سفیر عراق درباره این شکایت گفت: دولت عراق شکایتی را علیه ترکیه به شورای امنیت ارائه کرده است و این شورا نیز نشستی را برای بررسی استقرار نیروهای ترکیه درعراق برگزار خواهد کرد.

هاشم العلوی با اشاره به تاکید عراق بر داشتن روابط حسن همجواری با همه کشورهای همسایه افزود: ما می خواهیم این مشکل از طریق سیاسی و دیپلماتیک حل و فصل شود.

عملیات آزاد سازی موصل، بهانه جدید ترک ها / نظامیان ترکیه خود را در پیک‌نیک فرض نکنند

سرانجام ترکیه زیر فشارها تصمیم گرفت بخشی از نیروهای خودش را از منطقه خارج کند. رفته رفته خروج کامل ارتش ترکیه  با درگیر شدن دولت عراق در جنگ با تروریست‌ها به دست فراموشی سپرده شد تا اینکه زمان عملیات آزادسازی موصل فرا رسید، مقامات ترک بر لزوم حضور و مشارکت نیروهای ترکیه در این عملیات اصرار  و بیش از 200 نیروی نظامی  خود را به شمال عراق فرستادند.

پیش از آنکه مقامات عراقی لب به گلایه بگشایند، ترک ها دست پیش را گرفتند؛ رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد: "کشورش در عملیات بازپس گیری موصل از داعش دخالت می‌کند و کسی نمی‌تواند کشورش را از شرکت در این عملیات منع کند".

حیدر العبادی نیز بعد از سخنان اردوغان واکنش نشان داد و گفت: ترکیه هیچ نقشی در عملیات نظامی علیه داعش ندارد اما ما نمی‌خواهیم که برخوردی با نیروهای ترکیه در شمال عراق به وجود بیاید. ما با حضور نیروهای ترکیه مخالفیم چرا که حضور آن‌ها موجب کارشکنی در تلاش‌های عراقی‌ها در جنگ علیه داعش شده است. پافشاری آنکارا بر ماندن این نیروها در شمال عراق "غیر قابل توجیه" است. نظامیان ترکیه خود را در پیک‌نیک فرض نکنند.

نخست وزیر عراق حضور نیروهای خارجی در خاک عراق را خط قرمز خوانده و یادآور شد: قطعا برخوردی که با تروریست ها داشته ایم با شما هم خواهیم داشت.

همچنین «هادی العامری» رییس بسیج مردمی عراق  و از فرماندهان الحشد الشعبی در انتقاد از اظهارات مقامات ترکیه گفت: «نیروهای امنیتی با هر نیروی خارجی که بخواهد خودش را وارد عملیات موصل کند به مثابه تروریست‌های داعش برخورد خواهند کرد و موصل را فقط نیروهای عراقی باید آزاد کنند»

نماینده آیت‌الله سیستانی در کربلا و خطیب جمعه این شهر نیز از همه کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای همجوار عراق خواست ضمن احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی عراق، تنها با موافقت دولت فدرال و از راه‌های قانونی نیروهای نظامی خود را به این کشور اعزام کنند.

"بنعلی یلدیریم" نخست وزیر ترکیه  با ادعای اینکه نظامیان ترکیه به دعوت دولت عراق و برای آموزش نظامیان عراقی به این کشور آمده‌اند گفت:  سربازان ما به وظیفه شان عمل و با داعش مبارزه می‌کنند. این مبارزه را تنها ما در سوریه و عراق انجام نمی‌دهیم و همه کشورها، سازمان ملل متحد و ائتلاف بین‌المللی انجام می‌دهند. آمریکا، روسیه و 60 کشور در مبارزه مشترک شرکت دارند. کارشناسان و سربازان کشورهایی که ارتباط فیزیکی و باطنی با عراق دارند، یا ندارند در آنجا مشغول به فعالیت هستند و این فعالیتها را به نام انسانیت ادامه می‌دهند. به همین دلیل اظهارات مقامات بغداد در این زمینه را خطرناک و تحریک آمیز می‌دانم. سربازان ما امروز به آنجا نرفته‌اند، مدتهاست که در آن جا هستند.

وزارت خارجه آمریکا نیز در واکنش به اعلام آمادگی ترکیه برای شرکت مستقیم در عملیات آزادسازی موصل و حضور نیروهای این کشور در شمال عراق اعلام کرد عملیات موصل به رهبری عراقی‌ها انجام می‌شود و همسایگان این کشور باید به حاکمیت و یکپارچگی خاک عراق احترام بگذارند.

اما به راستی ترکیه در عراق به دنبال چیست؟

ترکیه به پشتوانه رابطه قوی با آمریکا، اسرائیل، اروپا و ناتو و زیرساخت‌های اقتصادی، خود را شایسته ایفای نقش مقتدرانه در منطقه می‌بیند. این کشور با عضویت در ناتو پا را فراتر از گلیم خود دراز کرده و در قطر و سومالی به دنبال تاسیس پایگاه نظامی است. اگر ترکیه تا پیش از بحرانی شدن رابطه‌اش با روسیه بر سر سرنگونی جنگنده روس و کودتای پس از آن بهشت توریست‌های خارجی بود اما اکنون این کشور در بدترین شرایط امنیتی و در زمره کشورهای ناامن قرار گرفته است.

پس از کودتای نافرجام اخیر طعم قدرت به مذاق سلطان خوش آمده است. اردوغان خود را وارث سلاطین عثمانی می‌داند و به دنبال کشورگشایی در منطقه است. ترکیه ظاهرا بر این باور است که نظم سایکس- پیکو(موافقت‌نامه سایکس-پیکو توافقی سری میان بریتانیای کبیر و فرانسه بود که در ماه مه ۱۹۱۶ در خلال جنگ جهانی اول و با رضایت روسیه برای تقسیم امپراتوری عثمانی منعقد شد. این توافق‌نامه به تقسیم سوریه، عراق، لبنان و فلسطین میان فرانسه و بریتانیا منجر شد. این مناطق قبل از آن تحت کنترل ترک‌های عثمانی بودند.این توافق‌نامه نامش را از سرمارک  سایکس  بریتانیایی و فرانسوا رژرپیکوی  فرانسوی گرفته است) قرار است به هم بخورد و نظم جدیدی جانشین آن شود. بر همین اساس، مقام‌های ترکیه به فریب دریافت سهم حلب و موصل حاضر شده‌اند حتی سخن از امکان شروع جنگ سوم جهانی به میان آورند.

در مارس 2011 وقتی اردوغان به بغداد سفر کرد چنان مورد استقبال مردم و رهبران سیاسی و دینی عراق قرار گرفت که گویی او نخست‌وزیر عراق است که از استانی وارد بغداد شده است. هزاران نفر از مردم عراق جمع شده و پلاکاردهای حاکی از استقبال در دستان مردم در اهتزاز بود. 5 سال بعد یعنی در سال 2016 هیچ نشانی از آن استقبال نیست. این قهرمان سابق اکنون به منفورترین چهره در عراق تبدیل شده است. مقتدی صدر و حامیانش که روزگاری به استقبال از اردوغان رفته بود این روزها فریاد «اشغالگر برو بیرون» در برابر سفارت ترکیه سر می‌دهند.

اردوغان گفته بود: "مصمم هستیم در عملیات موصل حضور داشته باشیم، اگر نیروهای ائتلاف ترکیه را نمی‌خواهند طرح B را اجرا می‌کنیم. اگر آن را نخواهند طرح C را در دست داریم."به دنبال آن سخنانی بر زبان آورد که گویی اکنون او در قامت سلطان و کشورش در جامه امپراتوری عثمانی قرار دارد. اردوغان عملیات موصل را عملیاتی فرقه‌گرایانه می‌بیند.

بر همین اساس، او معتقد است نیروهای حشد شعبی (شیعی) در موصل حضور دارند. او مدعی است حضور شیعیان در موصل یعنی راه افتادن جوی خون. رئیس‌جمهوری ترکیه بر این باور است که کشورش ناجی ترکمن‌ها و اهل سنت است. او با طرح‌های B و C می‌خواهد یا جای پای خود را در موصل سفت کند تا بتواند کردها را مهار کند یا می‌خواهد منطقه حائل را در کنار مرزهای خود برقرار کند تا امکان مانور بیشتری در عراق و البته در سوریه داشته باشد.

اگر موج گسترده آوارگان وجود داشته باشد، ترکیه می‌تواند به مداخله خود مشروعیت دهد. بحث‌هایی مطرح است مبنی بر اینکه اردوغان می‌خواهد منطقه حائل را تا عمق 10 کیلومتری عراق شکل دهد درست شبیه به همان کاری که از جرابلس تا الرای در سوریه انجام داد. با این حال، ایجاد این منطقه حائل بدون رضایت ایران، عراق، اقلیم کردستان و آمریکا دشوار است. او می‌گوید: «آنچه در سوریه انجام دادیم را در عراق انجام خواهیم داد.»

گویا اردوغان دچار خطای محاسبه شده است عراق، سوریه نیست. در سوریه اقتدار دولت مرکزی به سختی از دمشق آن‌سوتر می‌رود.

در سوریه چند بازیگر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حضور دارند، این کشور اکنون به صحنه نزاع و رقابت قدرت‌ها تبدیل شده است. در عراق وضعیت، تفاوتی اساسی با سوریه دارد. اگرچه وزیر دفاع آمریکا اعلام کرد که ترکیه باید در نابودی داعش از موصل نقش داشته باشد؛ اما افزود تصمیم نهایی بر عهده دولت عراق است که دولت عراق هم به شدت با حضور نیروهای ترکیه مخالف است و آنها را در کسوت اشغالگر می‌نگرد.

برخی کارشناسان به درستی بر این باورند که «از دید آنکارا، سقوط صدام برای ترکیه فاجعه بود. ترکیه در انتقام از تغییر معادلات قدرت در عراق به نفع شیعیان و ایران، سوریه را به آتش کشید. ترکیه با ایجاد داعش و جنگ نیابتی سعی کرد با تجزیه عراق و سوریه اقلیم تحت نفوذ خود را ایجاد کند. تبدیل جنگ نیابتی به جنگ مستقیم مهم‌ترین تحول و تفاوت آشکار سیاست قبل و بعد از کودتای ترکیه در ارتباط با سوریه و عراق است.

ترکیه اکنون سیاست یک بام و دوهوا در پیش گرفته است، از یک‌سو، وزیر خارجه این کشور در فردای کودتا از وزیر خارجه ایران به گرمی استقبال می‌کند و در روزی دیگر در کنار وزیر خارجه عربستان می‌نشیند و جزایر ایرانی را متعلق به امارات می‌داند و به ایران و شیعیان می‌تازد.

آیا ترکیه به‌دنبال تجزیه عراق و سوریه است یا بوهایی در این باره استشمام کرده است؟ آیا توازن قدرت را به نفع ایران در حال تغییر می‌بیند؟ آیا مرزهای سایکس – پیکو در حال تغییر است؟ زمان پاسخ ما را خواهد داد.