آیا آمریکا می‌تواند به رغم خروج از برجام، مکانیسم ماشه را فعال کند؟

«کورش احمدی»، دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل آمریکا، در پاسخ به این سوال که آیا فشارهای آمریکا همانند گذشته می‌تواند سایر کشورها را مجبور به همراهی با آمریکا به ویژه در ارتباط با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران کند؟ به خبرنگار سیاسی برنا گفت: اکثریت کشورها تاکنون به لحاظ  سیاسی بر علیه خروج آمریکا از برجام و اعاده تحریم های یک جانبه آمریکا علیه ایران موضعگیری کرده و با آن مخالف بوده‌اند. مسئله این است که شرکت های خصوصی در این کشورها حتی در مواردی، شرکت های روسی و چینی برای مصون ماندن از تحریم‌های آمریکا و حفظ دسترسی به بازار آن کشور، ظاهرا خود را ناچار از تبعیت از تحریم های آمریکا علیه ایران مشاهده کرده و حتی همکاری اقتصادی با ایران را تعطیل کرده‌اند. در مورد تحریم تسلیحاتی هم باید صبر کرد و دید کار در شورای امنیت به کجا خواهد کشید. روسیه و چین قویا با پیش‌نویس قطعنامه مد نظر آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی مخالفت کرده‌اند. اگر مخالفت آنها پا برجا باشد، پیش نویس آمریکا وتو خواهد شد.

دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا به تنهایی می‌تواند مکانیسم ماشه را علیه ایران اجرا کند؟ ادامه داد: در واقع این مسئله به نوعی منطقه خاکستری است. بنابراین با قطعیت نمی‌توان گفت که آیا آمریکا می‌تواند به لحاظ حقوقی از مکانیسم ماشه استفاده کند یا خیر. چون طبق بندهای10، 11 و 12 قطعنامه 2231 ، اگر  یک کشور شرکت کننده در برجام به شورای امنیت اعلام کند که ایران، به صورت فاحش، برجام را نقض کرده، در آن صورت 6، 7 قطعنامه‌ شورای امنیت که در گذشته علیه ایران صادر شده بودند اما طبق قطعنامه 2231 لغو شده بودند، مجددا می توانند به صورت اتوماتیک پس از  30 روز باز ‌گردند. مطابق این بندها از یک رای گیری اولیه غیرموثر که بگذریم، رأی‌گیری نمی تواند مانع اعاده قطعنامه های پیشین شود و در نتیجه توسل به حق وتو ممکن نخواهد بود. 

کورش احمدی اضافه کرد: بنابر این تکلیف موضوع در صورتی که یکی از اعضای کنونی برجام مانند انگلیس یا فرانسه اعلام کنند که ایران  به صورت آشکار ، برجام را نقض کرده، کاملا روشن است.  اما سوال این است آمریکایی‌ که اعلام کرده از برجام خارج شده است آیا می‌تواند، مدعی نقض برجام از سوی ایران شده و مکانیسم بازگشت یا همان snapback mechanism را فعال کند.؟ 

او افزود: سفسطه حقوقی آمریکا در واقع این است که قطعنامه 2231 یک سند شورای امنیت بوده و قائم به خود است و مستقل از توافق برجام است و در این سند نام آمریکا نیز به عنوان عضو شرکت کننده در برجام قید شده، پس آمریکا هم می تواند اقدام کند و قطعنامه‌های پیشین را بازگرداند. اما در واقع و با توجه به سند رسمی منتشره از سوی رئیس جمهور آمریکا موسوم به Presidential Memorandum مورخ 8 می 2018 آمریکا به عضویتش در برجام خاتمه داده است. اما سوال بزرگ این است که این موضوع که به لحاظ حقوقی روشن است، در عمل هم می تواند منشاء اثر شود و مانع اقدام آمریکا در شورای امنیت شود و اگر پاسخ روشن است چگونه. آیا نفس ذکر نام آمریکا به عنوان شرکت کننده در برجام برای آمریکا راهگشا خواهد بود یا اینکه اعلام خروج از برجام هم باید ملاک قرار بگیرد؟ در اینجا به روح متون حقوقی مربوطه هم باید توجه شود و نه تنها به متن قطعنامه. سوال دیگر این است که اگر روسیه و چین و دیگران واقعا بخواهند جلوگیری کنند با این متنی در پیش رو داریم چگونه می‌توانند. اگر بگوییم آمریکا نمی‌تواند برای اعاده قطعنامه های پیشین اقدامی انجام دهد، سوال این خواهد بود که چه کشوری و چگونه می تواند در عمل مانع شود. در واقع ممکن است یک رئیس شورای امنیت همسو با آمریکا یک چکش بزند و بگوید همین است که هست و در نتیجه همه چیز تمام. اینها بحث‌های حقوقی مربوطه است و با قطعیت نمی‌توان گفت آمریکا می‌تواند حرفش را پیش ببرد یا نمی‌تواند. در مجموع این وضعیت، وضعیتی است که در تاریخ حقوق بین‌الملل مشابه آن را نداشته‌ایم.

این تحلیلگر ارشد مسائل بین المللی عنوان کرد:  بنابراین در قضیه «اسنپ بک» رأی کشورهای عضو شورای امنیت مطرح نیست. کشورهایی چون روسیه و چین در مورد  پیش نویس قطعنامه‌ آمریکا که برای تمدید یا ادامه تحریم تسلیحاتی ایران، تنظیم کرده و می‌خواهد به شورای امنیت بدهد می‌توانند رأی مخالف بدهند یا وتو کنند. اما در مورد  مکانیسم ماشه در قطعنامه 2231 اصلا رأی گیری در کار نیست که بخواهند وتو کنند یا رأی منفی بدهند. آمریکا هم در مقابل اعلام کرده که اگر قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران توسط چین یا روسیه یا هر دو وتو شود به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه خواهد رفت.