«بازگشت به نوفل لو شاتو» و تاکید بر امر«پرسشگری»

به گزارش گروه خبر خبرگزاری برنا، متن یادداشت حسین نقاشی به شرح زیر است:

ز تندباد حوادث نمی‌توان دیدن

در این چمن که گلی بوده است یا سمنی

(حافظ)

تند باد حوادث و وقایع چهل سال گذشته در پی پیروزی انقلاب و فراز و فرودهای آن در این چهار دهه بخشی موثری از بانیان و حامیان این انقلاب ملی و مردمی و ضد استبدادی و استعماری را به تامل در چرایی و چگونگی انقلاب و سیر وقایع و تحولات آن وا داشته است. برخی از این "بانیان" و "حامیان" در همان دهه نخستین پس از انقلاب و برخی از اوایل دهه هفتاد درباره دچار چرایی و پرسش از چگونگی ها شدند. گروه اخیر که در ادبیات دهه اول انقلاب عمدتا با عنوان "چپ اسلامی" شناخته میشدند در قالب حلقه هایی مطبوعاتی چون روزنامه سلام(بهمن1369)، دوهفته نامه عصرما(مهر1373) دست به "بازاندیشی" در قالب تحلیل های انتقادی درباره سیاست و اقتصادی و فرهنگ و ... زدند. در کنار این دو ماهنامه "کیان" (1370) که رویکردی تئوریک و مولد و موضّع اندیشه های جریان "روشنفکری دینی" بود، به بازاندیشی ای در نظرگاه های و بنیان های معرفت دینی دست زد.

اهمیت "کیان" نسبت به آن دو دیگر در این بود که انقلاب سال 57 خاستگاهی دینی داشت و رهبران و قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه آن منبعث از فقه شیعی بودند و در یک کلام انقلابی با نام و رنگ دین، نظامی با همین رنگ و بو را تاسیس کرده بود. حالا " کیان" بعنوان محملی تئوریک و سلام و عصرما بعنوان جریده هایی انتقادی نسبت به وضع موجود، در حال "بازاندیشی" در یافته هایی شدند که در ساحت رسمی و حکومتی غیر قابل خدشه و بازیابی قلمداد میشدند.

این تحولات و بازاندشی ها در بخشی از بانیان و حامیان انقلاب اسلامی 57 چه از روی پیاده شدند و کنار گذاشته شدن از عرصه قدرت رسمی بوده باشد یا تاملات و دیدن برخی نارسایی ها و کج کارکردهای سیستم سیاسی، جریانی را در ایران شکل داد که رفته رفته در میانه دهه هفتاد شمسی با شعارهایی چون جامعه مدنی، اصلاحات سیاسی، عدالت و دموکراسی و "ایران برای همه ایرانیان" در تکاپوی بازسازی گفتمانی و بازگشت به سرچشمه های شدند که به گمان شان نظام برآمده از انقلاب شکوهمند اسلامی 57 از آن دور شده بود.

در واقع تندباد حوادث دهه اول انقلاب،از حرکت هایی که تمامیت ارضی و یکپارچگی کشور را در چهارگوشه کشورهدف قرار داده بود، تا آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و وقایع خرداد شصت و تندتر شدن دور خشونت و ترور و حذف فیزیکی و...موجبات یکدست سازی قدرت و بسته شدن فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و عدم امکان تحقق بخشی از آرمانهای دموکراتیک و آزادی خواهانه انقلاب اسلامی 57 را ایجاد کرد.

حالا جریانی که از حلقه های یاد شده تجهیز شده بود، به دنبال "بازاندیشی" و بازسازی گفتمانی مبتی بر فهمی دموکراسی خواهانه و عدالت جویانه از انقلاب اسلامی بود، تحت عنوان "اصلاحات" و با برند سیاسی "اصلاح طلبان" برخاسته بودند و به تعبیر نگارنده به دنبال احیای "گفتمان نوفل لو شاتو" بودند.

"گفتمان نوفل شاتو" که در واقع مجموعه مواضع و سخنان رهبر فقید انقلاب اسلامی، امام خمینی است که در نوفل لو شاتو فرانسه در پاسخ به انبوه خبرنگاران حاضر در انجا درباره ماهیت انقلاب و آینده نظام برخاسته از آن است. مجموعه مواضعی که از انقلاب و چشم انداز آینده آن، نوید «اما جمهوری به همان معنایی که همه جا جمهوری است، اینکه ما جمهوری اسلامی می گوییم برای این است که هم شرایط منتخب و هم احکامی که در ایران جاری شده، اینها بر اسلام متکی است، لکن انتخاب با ملت است؛ طرز جمهوری هم همان جمهوری است که همه جا هست»،«جامعه آینده ما، جامعه آزادى خواهد بود و همه نهادهاى فشار و اختناق و همچنین استثمار از میان خواهد رفت»،«عزل مقامات جمهوری اسلامی به دست مردم است. برخلاف نظام سلطنتی، مقامات مادام العمر نیست، طول مسؤولیت هر یک از مقامات محدود و موقت است. یعنی مقامات ادواری است، هر چند سال عوض می شود. اگر هم هر مقامی یکی از شرایطش را از دست داد، ساقط می شود،«با قیام انقلابی ملت، شاه خواهد رفت و حکومت و دموکراسی و جمهوری اسلامی برقرار می‌شود. و در این جمهوری، یک مجلس ملی مرکب از منتخبین واقعی مردم، امور مملکت را اداره خواهند کرد.حقوق مردم خصوصا اقلیت های مذهبی محترم بوده و رعایت‌خواهد شد... نه به کسی ظلم می‌کنیم و نه زیر بار ظلم می‌رویم...» و سخنانی از این دست را میداد و رهبر انقلاب را مقام بیان و تببین ماهیت انقلاب و نظام برآمده از آن در برابر مردم ایران و جهانیان قرار میداد.

امری که یکی از نکات کلیدی سخنان علی شکوری راد، دبیرکل حزب اتحاد ملت ایران اسلامی در چهارمین کنگره این حزب بود. او در بخشی از سخنانش گفت: «اکنون وجه تمایز بارز اصلاح طلبان با دیگر حامیان نظام، باور به پاسخ های بنیادین حضرت امام به پرسش های خبرنگاران در آن دوره است که آن دیگران ترجیح می دهند آن ها را نادیده بگیرند یا پاسخ هایی از سر اضطرار بدانند»

زند موجی بر آن کشتی که تخته تخته بشکافد

که هر تخته فروریزد ز گردش‌های گوناگون

(مولوی)

تحولات زمانه و پا به عرصه نهادن نسلی نو که خاطره ولاجرم درک خاصی از دهه اول انقلاب و سالهای پس از آن، اعم از فروبستگی ها و گشایش ها، شهادت ها و رشادت ها و حذف ها و خانه نشاندن ها و سایر فرازها و فرودهای آن ندارند، امری شایع است. نسلی که بیش از حتی دهه شصتی ها که اکنون عمدتا در دهه چهارم زندگی خود هستند، با برخی مفاهیم و مفاخر تاریخی و سیاسی و فرهنگی خود بیگانه شده اند و البته تبلیغات یک سو و جانبه دارانه رسانه های عمومی و حکومتی نیز دراین کم دانی موثر بوده است. در واقع نسل پس از بانیان و حامیان انقلاب اسلامی در پی نا بسامانی های موجود و حرکت کند اصلاحات سیاسی و اقتصادی و...در کشور دچار سوالات بنیادین و مطالبات متکثری شده اند که پاسخ به برخی از آنها ریشه در بی توجهی به امر "پرسش گری" در پیش از این دارد.

چنانکه این مهم در سخنان دبیرکل حزب اتحاد ملت ایرران اسلامی چنین نمود یافته است:

«پس از انقلاب، پرسشگری های برخاسته از ذهن نقادِ جامعه کمتر و کمتر شد و مجال گفتگو میان اندیشه های متنوع سیاسی-اجتماعی تنگ تر و تنگ تر. پرسشگری از ماهیت انقلاب، جای خود را به تقدیس آن داد...انقلاب با پرسشگری درباره چرایی حکومت شا بر مردم آغاز شد و به ثمر رسید، ولی خیلی زود به مرحله ای رسید که علت موجده خود را از دست داد و پرسشگری به محاق رفت. پرسشگری اولین قربانی انفجار بمب ها و غرش مسلسل ها بود.»

در واقع "امتناع امر پرسشگری" در سالهای ابتدایی انقلاب که عواملی متنوع در حکومت و مخالفانش داشت، موجب شد که در ساحت های مختلف انباشتی از پرسش های بدون پاسخ و مطالبات تحقق نیافته در طول زمان بر هم پشته شود. حالا با نسلی مواجه ایم که در زمینه های مختلف از سبک متفاوت زندگی و پوشش تا فهم متفاوت از جهان و جهانبینی را داراست. پرسش هایی که همچون امواج شکننده دریا به کشتی و کشتیبانان فرو می آید و در عصر اینستاگرام و توییتر و تلگرام و...دلسوزان را به تامل و بازاندیشی و حتی "تجدیدنظر" در برخی برساخته های به ظاهر غیر قابل تغییر، وا میدارد.