ایران یک پشتوانه استراتژیک برای پاکستان در مقابل هند است/ پاکستان در کاهش تنش زدایی بین ایران و عربستان حائز اهمیت است

«نوذر شفیعی»، کارشناس روابط بینالملل و عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در مورد عوامل موثر بر سیاست خارجی کشورها با تاکید بر روابط میان ایران و پاکستان به خبرنگار سیاسی برنا گفت: وقتی که سیاست خارجی کشورها تعریف می شود دو عامل بر سیاست خارجی کشورها تاثیرگذار است، یکی عوامل ثابت و دیگری، عوامل متغیر است. منظور از عوامل ثابت، جغرافیا است یعنی نزدیکی جغرافیایی، پیشینه تاریخی مشترک و همچنین  وجوه گوناگونی از علائق اجتماعی و فرهنگی مشترک. این مولفه‌ها معمولا سه عاملی بوده که جزو عناصر تاثیرگذار بر سیاست خارجی کشورها هستند. بعضی عوامل هستند که جزو عناصر متغیر محسوب می‌شوند مثل دولت‌ها و رهبران که در پی دوره مشخصی تغییر پیدا می‌کنند یا مثل بعضی از عوامل خارجی که گاهی اوقات یا اثرات مثبت و سازنده بر روابط کشورها دارد یا اینکه اثرات مخرب بر روابط کشورها دارد. در نتیجه باید گفت اصولا عوامل ثابت، تاثیرگذاری بیشتری نسبت به عوامل متغیر دارند.

او در مورد روابط ایران و پاکستان نیز بیان کرد: روابط این دو کشور از قواعد فوق تبعیت می‌کند. ایران با پاکستان همسایه بوده و دارای پیشینه تاریخی مشترک است. همچنین از لحاظ علایق اجتماعی و فرهنگی به شدت به هم نزدیک هستند. این عوامل باعث می‌شود که هیچ گاه عوامل متغیر نتوانند رابطه ایران و پاکستان را از یک حد خاصی بیشتر تحت تاثیر قرار دهند. به همین دلیل گاهی اوقات، فراز و نشیب‌هایی در روابط ایران و پاکستان به وجود می‌آید که تصور می‌شود که این فراز و نشیب‌ها ممکن است به تیرگی جدی در روابط دو کشور منجر شود. اما همگان شاهدند که این اتفاق رخ نمی‌دهد. به عنوان مثال زمانی که دیپلمات‌های ایران در مزار شریف به شهادت رسیدند، تقریبا جامعه ایران، کشور پاکستان را مقصر اصلی این موضوع قلمداد کرد اما هیچ‌گاه آن موضوع منجر به قطع روابط دو کشور نشد. جالب اینکه پس از آن اتفاق، پاکستان دست به آزمایش‌های اتمی زد و ایران اولین کشوری بود که به پاکستان تبریک گفت و بمب اتمی پاکستان را بمب دنیای اسلام قلمداد کرد. در حالی که در آن زمان، بسیاری از کشورها، پاکستان را تحریم کردند.

شفیعی افزود:  در حادثه‌ای که اخیرا در مرز میرجاوه رخ داد تصور عمومی بر این بود که این حادثه منجر به قطع روابط دو کشور شود اما بلافاصله این رابطه ترمیم و بازسازی و مانع از آثار مخرب بر روابط دو کشور شد. پس از حادثه میرجاوه، همگان شاهد تنش‌های مرزی در روابط هند و پاکستان بودند. در آن زمان بود که پاکستان به این موضوع پی برد که ایران می‌تواند یک پشتوانه استراتژیک برای اسلام آباد باشد کما اینکه در رژیم گذشته ایران، نیز در صورت درگیری هند و پاکستان، ایران جانب پاکستان را می‌گرفت.

او ادامه داد: بنابراین این موارد نشان می‌دهد که پیوندهایی که بین دو کشور وجود دارد بسیار عمیق است. متاسفانه گاهی حوادث زودگذر ممکن است این پیوندها را تحت تاثیر قرار دهد. سفر عمران خان به تهران نشان داد پاکستان صرف نظر از نوع حکومت و سیاست در این کشور، ناچار است با ایران مناسبات خوبی داشته باشد و این مناسبات در حوزه فرهنگی بسیار خوب بوده اما در حوزه اقتصادی، متاسفانه ضعیف است. به نظر می‌رسد استعداد اقتصاد پاکستان و ایران بیشتر از این حد نیست. حداقل می‌توان به‌صورت خوشبینانه گفت ظرفیت‌های دو کشور هنوز شناخته شده نیست که بتوان سطح روابط را افزایش داد.

این کارشناس روابط بین‌الملل بیان کرد: در حوزه ژئوپلتیک به ویژه اینکه وقتی بحث هند مطرح شود، رابطه ایران با پاکستان نزدیک می‌شود اما وقتی بحث افغانستان مطرح می‌شود نزدیکی بین دو کشور کم می‌شود همچنین زمانی که بحث کشورهای عربی جنوب خلیج فارس مطرح می‌شود رابطه ایران با پاکستان از هم دور می‌شود. خوشبختانه در حوزه افغانستان، کارهای مشترکی برای استقرار صلح در افغانستان صورت گرفته است که می‌تواند دیدگاه های ایران و پاکستان را به یکدیگر نزدیک کند، حتی در حوزه ژئواستراتژیک که هر دو کشور با تهدید آمریکا مواجه‌اند. ایران چهل سال است که با تهدید آمریکا مواجه است اما پاکستان پس از پایان جنگ سرد، به تدریج اهمیت خود را در سیاست خارجی آمریکا از دست داد. به گونه‌ای که از یک متحد مهم در دوره جنگ سرد و یک متحد غیرناتوی آمریکا در دوره پس از جنگ سرد، اکنون به یک کشور حامی تروریسم در سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده است. کشوری که از تروریسم حمایت کند یقینا از نگاه آمریکایی‌ها باید تحت تحریم و تحت فشارهای سیاسی قرار گیرد وحتی اگر لازم شد با آن برخورد نظامی شود.

او اظهار کرد: بنابراین این مسئله می‌تواند پاکستان و ایران را به یکدیگر نزدیک کند. در مجموع سفر عمران خان به ایران، با توجه به این مقطع زمانی که همه تصورات بر این بود که روابط دو کشور ممکن است رو به سردی گراییده باشد،  نشان داد روابط ایران و پاکستان همچنان گرم بوده و از اهمیت‌های بسیاری برخوردار است.

نوذر شفیعی در مورد مطرح شدن بحث عربستان سعودی میان ایران و پاکستان در این دیدار نیز تصریح کرد: واقعیت این است که رهبران کشورها وقتی که با یکدیگر دیدار می‌کنند درباره بسیاری از مسائل گفتگو می‌کنند. عمان و پاکستان، دو کشوری بودند که تاکنون واسطه ایران با رقبا یا دشمنان ایران بودند. عمان در روابط ایران و آمریکا، پاکستان در روابط ایران و عربستان تلاش کرده‌اند به نقش آفرینی بپردازند. اگر این تلاش‌ها به نتیجه‌ای برسد، می‌تواند در کاهش تشنج زدایی در منطقه، نقش موثری را ایفا کند. به عبارت دیگر پاکستان به این دلیل که هم با ایران و هم عربستان دوست است حداقل برای حل مسئله خود باید تلاش کند که رابطه ایران و عربستان بهبود پیدا کند زیرا پاکستان در معذوریت است. البته پاکستان می‌تواند این  سیاست را در پیش گیرد که رابطه‌اش با عربستان به زیان هیچ کشور ثالثی نیست و رابطه آن با ایران نیز به زیان هیچ کشور ثالث دیگری نیست. لذا بدین گونه می‌تواند از خود رفع مسئولیت کند.

این کارشناس روابط بین‌الملل ادامه داد: بنابراین تمایل به حل مسائل در بین کشورهای دوست بیش از تمایل به تضاد و تنش است. پاکستان می‌تواند چنین نقش‌هایی را داشته باشد. اگر بخواهیم از یک بعد سلبی به موضوع نگاه کنیم عربستان بی میل نیست که بین ایران و پاکستان جدایی بیاندازد به ویژه این موضوع را در بخشی از جامعه پاکستان که دارای گرایش وهابی و سلفی و تحت کمک مالی عربستان هستند، می‌توان پذیرفت که سعی می‌کنند روابط تهران- اسلام آباد را منفی جلوه دهند. گاهی اوقات سیاستمداران پاکستان به ویژه در بدنه ارتش تحت تاثیر این ملاحظات قرار می‌گیرند. جامعه پاکستان جامعه‌ای فقیر است که تحت تاثیر کمک‌های مالی می‌تواند در سیاست خارجی خود تغییر جهت دهد. بحثی که در روابط ایران و پاکستان وجود دارد این است که پاکستان آزاد بوده تا با کشورهای مختلف ارتباط داشته باشد اما این ارتباط نباید بر امنیت ملی ایران تاثیر منفی داشته باشد. این حقی است که همه کشورها برای خود قائل هستند. برای مثال ایران می‌تواند با هر کشور دیگری از جمله هندوستان که دشمن دیرینه پاکستان است، رابطه داشته باشد اما روابط ایران و هند نباید بر امنیت ملی تاثیرگذار باشد. ایران نگران این نیست که بین پاکستان و عربستان رابطه وجود دارد، ایران نگران این مسئله است که مبادا مخل امنیت ملی کشورمان باشد. احتمالا در جریان سفر عمران خان به تهران ممکن است چنین موضوعاتی در لایه‌های مختلف مطرح شود.