شمارش معکوس در برنامه هسته‌ای ایران آغاز شد/ واقعیت بتون ریزی در اراک چه بود؟/ مجتمع آب سنگین خنداب، کابوس این روزهای مخالفان

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ ایران مطابق با بند‌های ۲۶، ۳۶ و ۳۷ برجام به سراغ کاهش تعهدات هسته‌ای خود که پس از امضای برجام به آن متعهد شده بود، رفت. این تصمیم زمانی اتفاق افتاد که ایران پس از خروج ایالات متحده از برجام و با «حفظ خویشتنداری» در طول یک‌سال گذشته، سرانجام تصمیم به کاهش تعهدات برجامی خود گرفت.

البته این تصمیم دور از تصور نبود زیرا مقامات ایرانی در مواجهه با توافق هسته‌ای با دو گزینه روبرو بودند، 1- خروج کامل از برجام 2- کاهش سطح تعهدات برجامی.

در نهایت روز 18 اردیبهشت ماه، دکتر «حسن روحانی»، رئیس جمهور، در نامه‌ای به سران باقی مانده در برجام اعلام کرد ایران از بخشی از تعهدات برجامی خود را کاهش خواهد داد. البته این تصمیم جمهوری اسلامی ایران همزمان توسط «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه کشورمان، به «فدریکا موگرینی»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ابلاغ شد. ایران در این نامه به‌صراحت اعلام کرد دیگر به سقف 300 کیلوگرم برای ذخیره‌سازی اورانیوم و 130 تن برای مازاد آب سنگین متعهد نخواهد بود. مرحله دوم که در صورت عدم وفای به عهد1+4 تا پایان 60 روز نخست، از روز 61 وارد فاز اجرا می‌شود، نیز عدم رعایت سقف 3/67 برای غنی‌سازی و همچنین رآکتور اراک را شامل خواهد شد. وزیر امور خارجه نیز در جمع خبرنگاران در اصفهان و در حاشیه نشست با همتای ترک خود اعلام کرد «مرحله دوم اجرای کاهش تعهدات برجامی 16 تیرماه خواهد بود.»

پس از اعلام رسمی شورای عالی امنیت ملی، کاهش تعهدات برجامی توسط سازمان انرژی اتمی به ریاست «علی اکبر صالحی» سرعت چشم‌گیری به خود گرفته که به‌نوعی واکنش جامعه جهانی را در پی داشته و نکته‌ای است که از چشم اصحاب رسانه در دو بازدید اخیر دور نماند.   

روند سرعت اجرایی شدن گام نخست ایران، در بازدید خبرنگاران از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی‌روشن (نطنز) و مجتمع آب سنگین خنداب در بازه‌های زمانی کمتر از 30 روز کاملا مشهود بود. بازدید خبرنگاران از نطنز که قلب غنی‌سازی ایران نام گرفته، نشان از پویایی برنامه‌ هسته‌ای ایران دارد و زنگ خطر به پایان رسیدن توافق هسته ای که جزو نگرانی جامعه جهانی و اتحادیه اروپا بوده، را به صدا درآورده است. همچنین بازدید خبرنگاران از مجتمع آب سنگین خنداب خط بطلانی بود بر روند افزایشی توید آب سنگین، فروش آب سنگین و همچنین خودکفایی در تولید اکسیژن 18 و دوتره. بازدید از بخش تولید داروهای دوتره و همچنین بخش تولید اکسیژن ۱۸ که جهت تشخیص تومورهای سرطانی و تعیین میزان پیشرفت بیماری، تشخیص بیماری‌های مغزی نظیر صرع و آلزایمر و تشخیص بیماری‌های قلبی کاربرد دارد، نشان از پیشرفت چشم‌انگیز هسته‌ای دارد.

***

روز دوشنبه ۲۷ خرداد ماه حدود 70 نفر از مدیران، سردبیران و خبرنگاران رسانه‌های داخلی از تاسیسات آب سنگین اراک (خنداب) در 70 کیلومتری شهر اراک بازدید کردند. این بازدید به منظور آخرین اقدامات سازمان انرژی اتمی در راستای اجرای بیانیه ۱۸ اردیبهشت ماه سال جاری، شورای عالی امنیت ملی انجام شد.

رسانه های داخلی صبح روز دوشنبه راهی خنداب شدند و در ساعت 11 برنامه با استقبال مسئولین سازمان انرژی اتمی رسما آغاز شد. برنامه فشرده در تاسیسات آب سنگین اراک با تجدید میثاق با شهدای گمنام و با حضور «بهروز کمالوندی»، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، آغاز شد و بلافاصله خبرنگاران در نشست خبری سخنگوی سازمان انرژی اتمی حضور یافتند.

شوک برجامی کمالوندی

پس از حضور خبرنگاران در سالن کنفرانس، «بهروز کمالوندی» نشست خبری خود را رسما با یک خبر مهم آغاز کرد که به نوعی در کوتاه ترین زمان به بمب خبری، در رسانه های داخلی و خارجی تبدیل شد. کمالوندی گفت: «ظرف ده روز آینده ظرفیت غنی سازی اورانیوم خود را تا چهار برابر افزایش می دهیم و از سقف 300 کیلوگرم فراتر خواهیم رفت. همچنین دیگر به سقف 130 تن تعیین شده برای حفظ  ذخایر آب سنگین پایبند نخواهیم بود، به تولید آب سنگین خود ادامه می دهیم و آن را به مصارف داخلی پزشکی و صنعتی خود می رسانیم و اگر کسی خریدار آب سنگین بود بر اساس نیاز بازار و بعد از رفع نیاز داخلی اقدام به فروش آن خواهیم کرد.»

پس از اعلام این خبر، ایران دومین شوک برجامی خود را پس از کاهش تعهدات برجامی به جامعه جهانی و طرف اروپایی وارد کرد. این اظهارات نشان داد که ایران در کاهش تعهدات برجامی خود جدی است.

آخرین وضعیت مجتمع تولید آب سنگین خنداب

مجتمع آب سنگین اراک مشتمل بر دو بخش تاسیسات آب سنگین (شرکت مصباح انرژی) و رآکتور آب سنگین (شرکت مسنا) است. این مجتمع در 75 کیلومتری شمال غرب اراک و 5 کیلومتری شهر خنداب واقع شده و این روزها به کابوس بسیاری از منتقدان فعالیت‌های هسته‌ای ایران تبدیل و چشم ها به سیم خاردارهای این مجتمع دوخته شده است.

طراحی و ساخت راکتور تحقیقاتی آب سنگین خنداب

پروژه طراحی و ساخت راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی آب سنگین در سال ۱۳۷۸ پس از اتمام بررسی های لازم در خصوص اهداف پروژه در دو بخش انتخاب محل اجرای پروژه و طراحی مفهومی راکتور آغاز شد. در همین راستا طراحی مفهومی پروژه با هدف تعیین مشخصه های اصلی راکتور تحقیقاتی شروع شد. این فعالیت که براساس اهداف تعیین شده صورت می گرفت، در دی ماه همان سال به پایان رسیده و طی جلسات مشترک کارشناسی متعدد مفاهیم اولیه، مبانی طراحی و مشخصه های راکتور نهایی شد و عملیات احداث راکتور تحقیقاتی آب سنگین از سال 1383 در سایتی به مساحت 135 هکتار و در مجاورت مجتمع تاسیاست تولید آب سنگین در خنداب آغاز شد. در سال 1395 باز طراحی آن توسط شرکت «مسنا» آغاز شد. در تاریخ 95/02/18 فعالیت پروژه رسما آغاز شد و نسخه اولیه طراحی مفهومی در تاریخ 95/03/07 در 20 فصل تهیه شد. فاز پایه بازطراحی از ابتدای تیرماه 95 آغاز و طبق برنامه پس از 9 ماه (پایان اسفند95) 430 مدرک در این فاز تهیه شد. برای استفاده از دانش فنی، تجارب بین المللی و ایمنی بالاتر و صحه گذاری بر طراحی بومی، در حداقل زمان ممکن تصمیم بر استفاده از مشاوره متخصین کشور چین گرفته شد و یک شرکت چینی مدرک طراحی مفهومی را بررسی و تایید کرد. طراحی تفصیلی پروژه نیز با بیش از 3618 مدرک از ابتدای مردادماه 1397 آغاز شده و ظرف 3 به پایان خواهد رسید.

الزامات برجام در بازطراحی و ساخت راکتور تحقیقاتی آب سنگین عبارتند از: تولید پلوتونیوم حداقل باشد، قدرت راکتور از ۲۰ مگاوات بالاتر نباشد، کالندریای موجود باید برداشته شود، غنای سوخت می‌تواند تا ۳.۶۷ درصد باشد، وزن سوخت به شکل  uo۲  حدود 350 کیلوگرم باشد، خنک کننده و کند کننده باید آب سنگین باشد، تعبیه یک کانال مرکزی با فلاکس ۲ در ۱۰ به توان ۱۴ برای تست سوخت، وجود 78 مجتع سوخت در قلب.

کمالوندی نیز در این سفر درباره آخرین وضعیت این راکتور در جمع خبرنگاران در خنداب گفت: «علیرغم فشارهای آمریکا همکاری‌های خوبی صورت گرفته است. ما طراحی می‌کنیم و تأیید طراحی‌ها توسط آن‌ها صورت می‌گیرد. در حال حاضر در این زمینه بحث تأمین تجهیزات مطرح است. این تجهیزات باید توسط کشورهای اروپایی تأمین شود و این محک خوبی برای آن‌ها است.»

آب سنگین جهت درمان و پیشگیری از سرطان و در حوزه‌های مختلف از جمله زیست‌شناسی، پزشکی و فیزیک کاربرد دارد. همچنین از آن به عنوان مادهٔ خنک ‌کننده برای نیروگاه‌های هسته‌ای و تولید رادیودارو استفاده می‌شود. ظرفیت تولید این مجتمع در ابتدا ۱۴ الی ۱۶ تن در سال طراحی شده بود که با اعمال بهینه‌سازی و در نظر گرفتن تمهیداتی در طراحی و بدون اضافه نمودن تجهیزات جدید ظرفیت فعلی تولید در مجتمع به ۲۰ تن در سال افزایش یافته است.

ماجرای بتون ریزی در اراک

اما یکی از جنجالی‌ترین موضوعات بعد از دستیابی به برجام، روایتی بود که برخی از منتقدین دو سال قبل مطرح کردند؛ اینکه جمهوری اسلامی ایران مجبور است در نتیجه تعهدات برجامی خود قلب رآکتور اراک را خارج کرده و جای آن را با سیمان پر کند، حتی در تکمیل این ادعا تصاویری منتشر شد که بعدها معلوم شد جعلی و فتوشاپ بوده است. این خبر در اولین حضور خبرنگاران در شهریور سال 96 تکذیب شد و این بار هم در چشم اصحاب رسانه این موضوع بار دیگر تکذیب شد.