استشمام بوی بهار در کوچه های شیراز پیش از نوروز/هفت میوه در سفره هفت سین
از یکی دو هفته پیش از نوروز شیرازیان به استقبال نوروز می روند و به طور کلی جنب و جوشی در میان مردم پدیدار می شود، بوی عید را می توانی بشنوی و این درست زمانی است که می توان بوی بهار را در کوچه های شیراز استشمام کرد.
به گزارش خبرگزاری برنا از فارس، خانه‌تکانی از مهمترین ارکان رفتن به استقبال نوروز است؛ رفت و روب و شست و شوی خانه و اثاثیه برای زدودن هرچه مایه آلودگی و پلشتی است .
شیرازی‌ها هم مانند دیگر مردمان ایران، در این ایام، شستنی‌ها را می‌شویند، قالی‌های خوش رنگ قشقایی را که هر کدام باغ گلی است، می‌تکانند و باز در خانه‌ای که رنگ و بوی تازه گرفته است و مملو از شمیم نرگس و مریم شده، می‌گسترانند .
خرید هم از اجزای برنامه‌های استقبال نوروز است؛ خرید خوراکی‌های مخصوص این ایام و البته پوشاکی نو؛ اگر والدین برای خود لباس نو خریداری نکنند قطعا برای فرزندان به خرید نوروز خواهند رفت .
سبز کردن سبزه هم، پیشوازی است برای نوروز؛ کاری که معمولان همزمان با ایام اسفند و از نیمه‌های این ماه آغاز می‌شود و با وسواسی خاص همراه است .
بانوان دانه‌هایی از حبوبات و غلات را انتخاب کرده و به امید سبز بودن زندگی، می‌کارند و پرورش می‌دهند تا در زمان تحویل سال، یکی از اجزای سفره هفت سین‌شان آماده باشد .
در شیراز رسم است که بعد از پاک‌کردن دانه‌هایی که قرار است کاشته شود، آنها را مشت مشت در ظرف آبی می‌ریزند .
مشت اول به سلامتی امام زمان «عج» در سینی یا ظرف مخصوص می‌ریزند. آن گاه در هر نوبت اسم یکی از افراد خانواده را به زبان می‌آورند. معمولا ابتدا از بچه‌ها شروع می‌شود. چند روزی که دانه‌ها در آب ماند و جوانه زد، دانه‌ها را هر جا خواستند، از پارج و سینی و دوری(بشقاب) گرفته تا دور کوزه و ... سبز می‌کنند.
در شیراز غیر از گندم، جو، عدس، ماشک (ماش)، ترتیزک (نوعی از شاهی)، خاکشیرهم سبز می‌کنند این سبزها را در سفره نوروزی می گذارند و آنها را نگه داشته و روز سیزده به در که به خارج شهر می‌روند، سبزها را دم آب روان می‌دهند.
چهارشنبه سوری یا جشن سوری
از جشن‌هایی است که تیره‌های هند و ایرانی یا هند و اروپایی گرامی می‌داشتند، جشن آتش بود. در ایران از جشن‌های آتش که به جا مانده، جشن سوری در پایان سال یا همان چهارشنبه سوری کنونی است و جشن سده.
آتش در دید ایرانیان پدیده روشنی، پاکی، شادابی، سازندگی، زندگی، تندرستی و در پایانه ِپدیده خداوند است. بیماری‌ها زشتی‌ها، بدی‌ها و همه گرفتاری‌ها در پهنه تاریکی جای دارند، از همین روست که اهریمن پدیده تاریکی و زشتی یا تیرگی و تاریکی پدیده و جلوگاه اهریمن است.
پس افروختن آتش، راه یافتن روشنی شناخت در دل و روح است که نشانه اهریمنی و غسل و نامبارکی را از میان برمی‌دارد، از این رو، جشن سوری پایان سال را به شب واپسین چهارشنبه سال بر می‌دارد، جابه جا کردند تا با پدید آمدن سال نو، خوش و خرم و شادکام گردند.
شیرازیان چهارشنبه آخر سال را چهارشنبه سوری می‌گویند و غروب سه‌شنبه هفت کپه یا سه کپه خار تهیه می‌کنند، آنها را آتش زده و از روی آتش می‌پرند.
پختن نان شیرین و سمنی
خانواده هایی که نذر داشته باشند قبل از عید نروز نان شیرین می پزند، در این روزها نان پزها از روستاها به شهر آمده و در اکثر کوچه های شیراز عطر خوش نان شیرین به مشام میرسد.
معمولا همسایگان یک کوچه جمع شده و بساط پختن نان را پهن می کنند.
سمنی (سمنو): شیرازی‌ها به سمنو، سمنی می‌گویند. پخت سمنی در شیراز تابع آئینی است و مردم این شهر، آن آئین را بسیار گرامی می‌دارند.
هفت میوه در سفره هفت سین
هفت سین: آئین زیبای نوروز با گذاشتن هفت سین و خوان نوروزی است شماره هفت یکی از گرامی ترین شمارها در کارهای ایزدی و حتی اهریمنی است تا جایی که بسیاری از محققین بر این باورند که این عدد شماره ای آسمانی است. چرا که هرگاه در نوشته های کهن برجای مانده، دقیق و تیزبین شویم این اندیشه به ذهنمان خطور می کند که شاید شماره هفت به راستی برتری والایی نسبت به سایر اعداد داشته است.
سین‌ها عبارت است از: سیب، سنجد، سبزه، سیر، سرکه، سمنو، سماق .
سبزه: انتخاب سبزه به خاطر این است که با زیبایی خاص خود آغاز بهار را اعلام می‌کند و بشارت خرمی و سبزی برای تمام سال می‌دهد.
سیر: گرسنگی را دور کرده و برای همیشه سیری را به همراه دارد.
سنجد: به این خاطر است که نسنجیده کاری انجام ندهیم که سبب زیان جانی و مالی شود
سرکه: ترشرویی و عبوسی را دور کرده و به جای آن لبخند و شادی می آورد.
سیب: میوه‌ای است که سعادت و سلامتی همراه دارد.
سمنی (سمنو): به خاطر شادابی و تازگی مواد اولیه‌اش، خوراکی است بسیار مقوی و سالم.
سماق: دشمنان را از بین برده و زندگی را بر آنان تلخ و ناراحت می‌کند.
هفت میوه: هفت میوه که عبارت است از انار، انگور، پرتقال، نارنگی، لیمو شیرین، نارنج و سیب، از ملزومات سفره نوروز در شیراز محسوب می‌شود.
از مهمترین ملزومات سفره نوروز، قرآن و آئینه است. در شیراز معمولا تخم‌مرغی رنگ شده روز آینه قرار می‌دهند و معتقد هستند که با تحویل سال، تخم‌مرغ حرکت خواهد کرد.
کلوچه و مسقطی (شیرینی سنتی شیراز)، نان شیرین، بشقابی تخم مرغ پخته رنگی، تنگی که چند ماهی قرمز در آن شناور و شمع‌های رنگارنگ، از دیگر اجزای سفره هفت سین است.
مادر شمع‌ها را معمولا به تعداد افراد خانواده در سفره چیده و روشن می‌کند و هنگام خاموش کردن شمع‌ها، با دو برگ درخت نارنج شعله را خاموش می‌کنند .
وقت تحویل سال، اعضای خانواده با لباس‌های نو ( به اصطلاح باید طوق نو به گردن داشته باشند) گرداگرد سفره می‌نشینند و بزرگترین عضو خانواده دعای تحویل سال را بلند می‌خواند و دیگران تکرار می‌کنند .
هنگام تحویل سال سکه ای در دست می گیرند که تا پایان سال دستشان بی پول نشوند.
در شیراز هنگام تحویل سال حتما باید در خانه شیر روی آتش داشته باشد. بعضی هم شیر برنج درست می کنند که در روستاها بدان آش شیر می گویند.
صبح عید رسم است چهارگوشه خانه را کوبیده، می گویند:" هرچه بدر، سرش به سنگ".
بسیاری از مردم شیراز و فارس هنگام تحول سال یا بلافاصله بعد از آن به زیارت حرم مطهر احمدابن موسی‌الکاظم(ع) می‌شتابند تا زندگی آنان برکتی از وجود آن بزرگوار گیرد .
آداب مردم فارس بعد تحویل سال
عیدی دادن و عیدی گرفتن نزد شیرازیان مرسوم است. مخصوصا جوانانی که نامزد دارند و شب عید برای نامزدشان عیدی می فرستند، کسانی که دخترانشان را به خانه بخت فرستادند، عید اول برای آنها عیدی می فرستند.
درویشان چهل، پنجاه سال پیش از این، در ایام نوروز بیکار نمی‌نشستند. چادر سفیدی در خانه متمکنین نصب می‌کردند و اشعاری می‌خوانند و تا چیزی از صاحب خانه نمی‌گرفتند نمی‌رفتند.
وای بر احوال صاحب خانه‌ای که عیدی به آنان نمی‌داد. این جا بود که درویش در بوقش می‌دمید و در اصطلاح بوق صاحب خانه را می‌زد و این بوق صدای بدی داشت. البته کمتر صاحب خانه‌ای راضی می شد که بوقش را بزنند.
بود بر درب سرای اغنیا خیمه درویش و بوق منتشا
صبح عید بعضی به گورستان می‌روند. ضمن خواندن فاتحه بر سر قبر عزیرانشان به مستحقین صدقه می‌دهند، بعضی همراه خود گل و سبزه نوروزی برده و روی قبر می گذارند.
اگر عید نوروز مصادف با ایام عزاداری شد، شیرازی‌ها عید را مفصل نمی‌گیرند و بعضی به طور کل عید نمی گیرند.
خانواده‌هایی که عزادار باشند، بعضی عید اولشان باشد عید نمی‌گیرند و رسم است که صبح عید تمام اقوام و بستگان به دیدن خانواده عزادار می‌روند و به آنها سر سلامتی می‌دهند. معمولا در این مجلس از شیرینی خبری نیست و از مهمانان تنها با چای یا شربت و در سالهای اخیر با میوه (پرتقال، نارنگی، سیب) پذیرایی می‌کنند.
بعد از تحویل سال شیرازی‌ها به دید و بازدید هم می‌روند. این کار را اول از بزرگترها شروع می‌کنند بعد نوبت به بقیه می رسد.
عیدی گرفت لوطی‌ها (مطرب‌های دوره گرد) صبح عید نوروز لوطی‌ها به دیدن ثروتمندان می‌روند عید را تبریک گفته شروع به نواختن آهنگ‌های شیرین شیرازی می‌کردند و در پایان به جان صاحب خانه دعا کرده و سلامت و خیر و برکت برایشان آرزو می‌کردند.
سازهای مورد استفاده لوطی‌ها، کمانچه همراه با تار و ضرب، دایره (دف) و دایره زنگی بود.
امروزه دیگر خبری از این گروه نیست اما هستند افرادی که با عنوان عمو نوروز یا حاجی فیروز، در خیابان‌ها می‌گردند و با لباسی قرمز رنگ دایره زنگی و ضرب و تار می‌زنند و با خواندن اشعاری، عیدی می‌ستانند.
گردآوری: نغمه هنردار
Ahmad Reza Madah
رونمایی از پوستر جایزه کتاب سال فارس در شیراز
نظر شما
اخبار برگزیده
پرونده ویژه
