ایمن‌شدن کامل مقابل تأثیرات فضای‌مجازی بیهوده‌ است/ محتوای فضای مجازی علامت سوال بزرگ فرهنگ اصیل ایرانی/ بی‌سوادی رسانه‌ای در جیب خانواده ایرانی

ساناز خادمی، استاد جامعه شناسی دانشگاه علوم و تحقیقات  و تحلیل‌گر سواد رسانه‌ای،  در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، گفت: یکی از ویژگی‌های شبکه‌های مجازی این است که در هر زمان و مکانی در صورتی که دسترسی را داشته باشید می‌توانید از اطلاعات آن بهره بگیرید، در حالی که صدا و سیما یا رسانه‌های مکتوب این قابلیت را ندارند و منوط به شرایط خاص خود هستند. باید این نکته را مدنظر داشته باشید که گاهی ممکن است اطلاعات منتشره از سوی شبکه‌های مجازی خلاف واقع بوده باشد. به طور مثال اگرچه در تلگرام شاهد سرعت بالای اطلاع‌رسانی هستیم اما برخی اخبار و اطلاعات و صحت آن چندان مورد تأیید نیست و با تردید باید به آن نگاه کرد. آنچه به ما بسیار کمک می‌کند سواد رسانه‌ای است. بعبارتی اگر سواد رسانه‌ای جامعه گسترش پیدا کند امکان اینکه در تشخیص صحت مطالب بهتر قدم برداریم بیشتر است و می‌توانیم از عملکرد شبکه‌های مجازی بهره ببریم.

چگونه در فضای مجازی محتوا تولید کنیم؟

خادمی در پاسخ به اینکه چگونه می‌شود در فضای مجازی محتوای مناسب تولید کرد افزود: در بخش تولید محتوا آن هم  در فضای مجازی باید به نقش افراد اهمیت داده شود. اینکه حتی در مبحث تولید محتوا هم منتظر باشیم دولت وارد عمل شود، درست نیست. همین که افراد مختلف اعم از بازیگران و هنرمندان و اساتید دانشگاه تجربیات خودشان را بی چشم داشت در فضای مجازی منتشر می کنند در وافع بهترین منبع برای تولید محتوا محسوب میشوند . 

خادمی تصریح کرد : در حال حاضر  رسانه های مجازی از اجزای مهم زندگی افراد شناخته می شوند به طوری که متولدین دهه 80 و 90 حضور در این فضا را حق مسلم خود می دانند. بنابراین بیشتر وقت خود را  در فضای مجازی می گذرانند، نکته اینجاست که با این روند اگر سبک زندگی خودمان را با زندگی جدید هماهنگ نکنیم مشکلات زیادی پیش رو داریم.

 این استاد  دانشگاه با بیان اینکه نهضت تولید محتوا باید به دنبال حل کردن مشکلات در فضای مجازی باشد ادامه داد: برای تولید محتوا باید همه مردم مفاهیم اولیه در این حوزه را بدانند و در سطح بندی دیگری نخبگان و نویسندگان شناسایی شوند تا افراد نخبه و علاقمند، سایر مهارت های تخصصی این عرصه را بیاموزند. 

مخاطب نقش اول فضای مجازی 

وی درباره نقش مهم مخاطب در فضای مجازی گفت: باید توجه داشته باشیم در فضای مجازی مخاطب حرف اول را می‌زند، بنابراین برای جذب باید آن را به درستی شناخت، تکنیک‌های اقناع آن را آموخت تا جریان سازی در این فضا صورت گیرد.

خادمی با بیان اینکه وقتی می‌خواهیم برای مخاطب تولید محتوا کنیم لازمه اش شناخت مخاطب است، افزود: تا زمانی که به مخاطب ایمان نیاوریم و بخشی از مطالباتش را حل نکنیم، مطالبات حل نشده به فضای مجازی سرازیر می‌شود و تبدیل به فحش و سیاه‌نمایی می‌شود و اینجاست که هر کسی که بیشتر تندروی کند جذاب‌تر می شود.

وی گفت: باید تفاوت سلیقه مخاطبان به رسمیت شناخته شود در حال حاضر ما در کشور نهادی نداریم که مخاطب را بشناسد و دغدغه آن را داشته باشد که متناسب با این شناخت برنامه محتوا دار بسازد.

خادمی تاکید کرد: تولید محتوا برای مخاطب پیچیده است بنابراین تصمیم گیران نیز باید نیازهای مخاطب را مدنظر قرار دهند، این وظیفه همه نیست که بجنگنند ولی منطقی است که همه به سواد رسانه‌ای که همان سپر است مهجز شوند و عده ای هم بروند تولید محتوا کنند. باید مطمئن باشیم کسی که تولید می‌کند مصرف هم بلد است. 

تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی بر شکل گیری افکار عمومی 

این استاد دانشگاه و جامعه شناس ادامه داد: تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر مخاطبین یا موجب ایجاد رضایت است که منجر به حُب و بُغض مخاطب می شود و یا موجب ایجاد اقناع می‌شود که شک و یقین مخاطب را به همراه دارد. هرچه وابستگی افراد به این شبکه‌ها بیشتر باشد، تاثیرگذاری این شبکه‌ها بر زندگی واقعی و شکل‌گیری افکار عمومی بیشتر می‌شود.

خادمی گفت: ببینید فضای مجاری اقیانوسی به عمق یک بند انگشت است که هر ثانیه در حال گسترده شدن است. مخاطب امروز به تولیدات زیادی دسترسی دارد و اگر تولیدی مطابق ذائقه‌اش نباشد آن را مصرف نمی‌کند. ولی ما برای تولید محتوا و سواد رسانه‌ای زمان، بودجه و انرژی زیادی را می‌گذاریم و هیچ توجهی به رد پای دیجیتال یا ذائقه مخاطب نداریم چون عملا  قواعد ساده بازی را رعایت نمی‌کنیم.

وی گفت: عصر حاضر عصر سرگرمی سازی است برای تولید محتوا باید تفاوت افکار را به رسمیت بشناسیم در غیر اینصورت موفق نمی شویم. در فضای مجازی سواد رسانه‌ای حکم گواهینامه است که باید آن را داشته باشیم که به راحتی به جامعه ضربه نزنیم.

خوب و بد  سلبریتی‌های فضای مجازی 

خادمی در پاسخ به این سوال که چگونه افراد ناشناس در فضای مجازی تبدیل به ستاره‌های پر طرفدار می‌شوند و دنبال کنندگان زیادی دارند گفت: بخشی از این را می‌شود جزو مزایا دانست، به دلیل اینکه شبکه‌های اجتماعی این امکان را داده‌اند که انحصار تولید و توزیع محتوا شکسته بشود. قبلاً پیش از حضور رسانه‌های اجتماعی تولید و توزیع محتوا عمدتاً در اختیار رسانه‌های همگانی بود که آنها دروازه‌بانی‌ها و معیارهای خاص خودشان را در تولید و انتشار داشتند. اگر همه اَشکال تولید کالای هنری را ما به مثابه یک رسانه بگیریم، در واقع آنها محتوای تولید فرهنگی و هنری را کنترل می‌کردند.

الان با حضور رسانه‌های اجتماعی و اصولاً ایجاد فضای مجازی در اینترنت، این امکان پیش آمده که این انحصار بشکند. برای همین شما اگر قبلاً مثلاً می‌خواستید وارد عالم موسیقی بشوید، غیر از اینکه باید تولید می‌کردید، می‌بایست توزیع‌کننده‌ای می‌بود و حاضر می‌شد برای شما صفحه گرامافون تولید کند، در دوره‌ای کاست برای شما بزند، در یک دوره‌ای برای شما سی دی بزند و این، حجم عظیمی از امکانات مالی می‌خواست اینکه شما را بپذیرد که چنین امکانات مالی بگذارید.

وی افزود: به دلیل حضور شبکه‌های اجتماعی، تقریباً میزان سرمایه‌ای که برای توزیع کالاهای فرهنگی و هنری وجود دارد، بسیار نازل شده و از این طریق آدم‌ها می‌توانند حضور بیشتری داشته باشند، بنابراین آن انحصار شکسته، برای همین هم هست شما ستاره‌های متعددی مثلاً در حوزه موسیقی، در حوزه نمایش، می‌توانید ببینید که با آن دوران گذشته و پیش از شبکه‌های اجتماعی، که تعداد آدم‌ها محدود بود و ستاره‌ها مشخص بودند، فرق دارد.

این جامعه‌شناس ادامه داد: این ستاره‌ها جاهای زیادی هستند که شما حتی نمی‌بینیدشان، به دلیل همان خصلت شبکه‌ای فضای رسانه‌های اجتماعی. یعنی شما با یک گروهی از آدم‌ها سر و کار دارید که چندصدهزارنفر ممکن است دنبالش کنند و شما چون در آن شبکه نیستید نمی‌شناسیدشان. بنابراین، به نظر من این یک خصوصیت مثبت است که بالقوه امکان داده انحصار تولید و توزیع محتوا شکسته شود. ولی از یک منظر دیگر هم خطر ناک است این افراد ستاره به اصطلاح اموزش ندیده اند امکانم دارد هر محتوای خطرناکی را در اختیار دنبال کننده گانشان قرار بدهند اینجاست که لزوم آموزش سواد رسانه ای مشخص میشود . فرد آموزش دیده ایده مورد نیازش را دریافت می کند و صفحه مورد نظرش را می بندد. 

خادمی گفت: در بحث آموزش سواد رسانه باید از سمن‌ها کمک بگیریم مخاطب برای مخاطب محتوا تولید کند. گروه‌های همسان و همسال برای هم آستین بالا بزنند و دولت و نهاد های تصمیم گبیرنده نقش مدیریت را داشته باشند./ 2