چرا تلویزیون به کمک تئاتر نمی‌آید؟

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، با اوج‌گیری دوباره شیوع ویروس کرونا در کشور احتمال تعطیلی دوباره تماشاخانه‌ها وجود دارد و البته در صورت ادامه فعالیت این مراکز به نظر نمی‌رسد که نمایش‌های در حال اجرا بتوانند به درآمدزایی فکر کنند چراکه در این شرایط ترس ابتلا به کرونا همچنان وجود دارد و مانعی است بر استقبال مخاطبان از نمایش‌های در حال اجرا.

در این بین گزینه‌های اندکی برای نجات و احیای هنر نمایش در کشور وجود دارد که قطعاً یکی از این گزینه‌ها می‌تواند پخش دوباره تله‌تئاترها از تلویزیون باشد. تلویزیون می‌تواند با حمایت از گروه‌های اجرایی به ضبط نمایش‌ها کمک کند و با پخش تله‌تئاترهای ضبط شده علاوه بر مهیا شدن شرایط برای امرار معاش اهالی تئاتر فرهنگ دیدن نمایش‌های تئاتر را نیز در کشور ترویج دهد اما به نظر می‌رسد در رسیدن به این هدف مشکلات بسیاری وجود دارد و از همه مهم‌تر سیاست‌های تلویزیون است که شاید مانعی بزرگ و جدی بر سر راه باشد.

در دهه‌های گذشته تلویزیون با پخش تله‌تئاترهای مختلف از هنر نمایش و تئاتر حمایت کرد اما دقیقاً مشخص نیست چرا در سیاست‌های جدید این رسانه امروز پخش تله‌تئاتر هیچ جایی ندارد.

در گفت‌وگو با چند تن از اهالی تئاتر این موضوع را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید:

مسعود دلخواه: تلویزیون در شبکه‌های مختلف می‌تواند دقایقی به پخش تله‌تئاتر اختصاص دهد

مسعود دلخواه، کارگردان و بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: برای زنده ماندن حرفه تئاتر در همه جای دنیا راهکارهای مختلفی پیش‌بینی شده و اهالی تئاتر پیشنهاداتی به دولت‌ها ارائه داده‌اند که بعضاً موفق بوده و در حال اجراست. به عنوان مثال در کشور انگلیس یک صندوق حمایت از تئاتری‌ها تأسیس شده که کمپانی‌های بسیاری از جمله خود دولت به این صندوق پول واریز می‌کنند.

دلخواه در ادامه گفت: دولت انگلیس بودجه‌ای متناسب و قابل توجه را برای حمایت از اهالی تئاتر در نظر گرفته تا در این وضعیت اسفبار بتوانند امرار معاش کنند. در بسیاری از کشورها از جمله کشور خودمان شاهد اوج‌گیری موج دوم بیماری کرونا هستیم و طبیعی است که اهالی تئاتر با وجود خطرهایی که احساس می‌شود برای فرار از بیکاری و امرار معاش به فعالیت دوباره فکر کنند چرا که منبع درآمد خود را از دست داده‌اند و معمولاً کاری جز این بلد نیستند. این تصمیم قابل درک است اما همه می‌دانیم که میزان تماشاگر و در آمد به حداقل رسیده و تئاترها در شرایط ویژه‌ای روی صحنه می‌روند به طوری که حتی در این شرایط ویژه مثلاً برای 50 درصد از سالن که خالی است بودجه‌ای در نظر گرفته نشده است.

او افزود: مردم نگران سلامتی خود هستند و اهالی تئاتر هم جان خود را در خطر قرار داده تا بتوانند به حرفه‌شان برای امرار معاش ادامه دهند. بیکاری برای اهالی هنر تنها به لحاظ مالی آسیب‌زننده نیست بلکه به لحاظ روانی نیز هنرمندان در زمان بیکاری افسرده می‌شوند و آسیب‌ می‌بینند. کرونا موجب شکوفایی هنرهای فردی و نابودی هنرهای جمعی شده و برای احیای این هنرها از جمله تئاتر باید به دنبال راه‌حل‌های موجود رفت.

این کارگردان در ادامه گفت: یکی از راه‌حل‌های موجود حمایت تلویزیون است. تلویزیون شبکه‌های متعدد بسیاری دارد و هر کدام از این شبکه‌ها می‌توانند دقایقی از کنداکتور روزانه خود را به تئاتر اختصاص دهند. به هر حال صداوسیما بخشی از رشد فرهنگی جامعه را بر عهده دارد و باید به تئاتر به عنوان یک کار فرهنگی و هنری توجه داشته باشد. رادیو هم می‌تواند در این بین به کمک هنر نمایش بیاید. تلویزیون با پخش تله‌تئاترها قطعاً بسیار کمک‌کننده است اما نمی‌توان آن را کافی دانست.

بازیگر فیلم سینمایی «روز بلوا» اظهار داشت: متأسفانه تلویزیون محدودیت‌های بسیاری دارد و می‌بینیم هر اثری که از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفته مورد تأیید این رسانه نیست. تلویزیون معتقد است آثاری که از این رسانه پخش می‌شوند مخاطب میلیونی دارند و باید ممیزی بیشتری برای آن‌ها در نظر گرفت اما این شرایط برای پخش در فضای مجازی نیز وجود دارد و باید برای پخش تله‌تئاترها در اینترنت هم باید مجوزی جداگانه گرفت. همین وضعیت باعث شده تا کار سخت‌تر شود و امید تئاتری‌ها به این گزینه‌ها به حداقل برسد. تلویزیون سعی دارد شرایط خود را تحمیل کند و این تحمیل سخت‌گیری‌هایی دارد که باعث می‌شود تا اصل موضوع که حمایت از تئاتر است فراموش می‌شود و اهالی تئاتر با مشکل جدید ممیزی مجدد روبرو می‌شوند.

دلخواه تصریح کرد: نباید جلوی هیچ فعالیت تئاتری گرفته شود و باید از راه‌های ممکن برای حمایت و دفاع از تئاتر استفاده کرد و باید در راستای رسیدن به این هدف گروه‌های تئاتری که بیشتری خسارت را دیده‌اند در اولویت قرار بگیرند تا دغدغه نان در آوردن از طریق تئاتر به حداقل برسد. در قدم دوم باید راه‌های جلوگیری از بیکاری اهالی تئاتر بررسی شود و یکی از این راه‌ها ضبط نمایش‌ها است و در نهایت می‌توان با اجازه اجرای نمایش‌های کم جمعیت مثل نمایش‌هایی با 2 - 3 یا 4 بازیگر و عوامل است.

این کارگردان در ادامه تأکید کرد: برگزاری جشنواره تئاتر فجر هم امساب در هاله‌ای از ابهام است. قطعاً جشنواره‌ها در تعامل با گروه‌های خارجی با مشکلات فراوانی روبرو خواهند بود و بعید است که بتوان شاهد برگزار جشنواره تئاتر فجر بود. در این صورت اگر جشنواره تئاتر فجر برگزار نشود می‌توان به اختصاص بودجه آن برای حمایت از اهالی تئاتر امیدوارم بود ولی ممکن است جشنواره اسپانسرهایی داشته باشد که تنها در صورت برگزاری جشنواره بودجه را تزریق کنند و در این صورت بهتر است همه جوانب در نظر گرفته شود و در بهترین شرایط جشنواره برگزار شود تا منفعت مالی نیز برای گروه‌های تولیدی همراه داشته باشد. حتماً در هر برنامه حمایتی باید گروه‌های تئاتر شهرستان‌ها نیز مدنظر قرار بگیرند.

دلخواه در پایان اظهار داشت: دولتمردان و رئیس جمهور بر اساس قول‌هایی که به هنرمندان داده‌اند امروز باید به طور جدی وارد عمل شوند و کاری انجام دهند. در جلسات دولت باید همواره گوشه‌ای مباحث به فرهنگ و هنر و اهالی هنر مربوط باشد. شنیده‌ام معاون اول رئیس جمهور در یکی از جلسات معضل اهالی تئاتر را مطرح کرده‌اند اما باید به مشکلات به صورت عملی رسیدگی شود. به نظر من مرکز هنرهای نمایشی باید در تصمیم‌گیری‌ها و جلساتی که دارد نظر اعضای صنوف را نیز مدظر داشته باشد و در جلسات یک نفر از اعضای صنف نیز می‌توانند شرکت داشته باشند. برای دستیابی به حقوق شهروندی هنرمندان، اشتغال‌زایی و رفع مشکلات مالی در جلسات مسئولان باید نماینده‌ای از اعضای صنوف نیز حضور داشته باشند.

داریوش مودبیان: تله‌تئاتر برنامه‌ صحنه‌ای نیست و یک برنامه تلویزیونی به حساب می‌آید/ تلویزیون در تاریخ دو بار با پخش تله‌تئاتر به کمک هنر نمایش آمده است

داریوش مودبیان بازیگر، مترجم و کارگردان سینما، تلویزیون و تئاتر در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: در طول تاریخ تا امروز دو بار تعامل تئاتر و تلویزیون را شاهد بودیم که تلویزیون با پخش تئاترهای تلویزیونی به نوعی به نجات تئاتر آمده است. ورود تلویزیون به ایران همزمان با رکود تئاتر همراه بود. پس از کودتای 28 مرداد بسیاری از اهالی تئاتر که قشری از روشنفکران کشور به حساب می‌آمدند مجبور به خانه‌نشینی یا کوچ از کشور شدند.

مودبیان خاطرنشان کرد: در هر حال جامعه به اجرای تئاتر و هنر نمایش احتیاج داشت و به همین دلیل در تئاتر‌های لاله‌زار شاهد رونق نمایش‌های کمدی مردم‌پسند بودیم و کم‌کم به سمت خاموش شدن چراغ تئاتر در کشور می‌رفتیم چرا که مخاطب ایرانی تنها نمایش‌های کمدی که البته شاید برخی از آن‌ها با کیفیت بودند را می‌دید.

او افزود: در این وضعیت تلویزیون به کمک تئاتر آمد و با پخش مستقیم نمایش‌ها مردم را با این هنر بیشتر آشنا کرد. در سال 1338 بود که آثاری در مرکز اداره هنرهای دراماتیک تولید و در تلویزیون به طور مستقیم پخش شد. در آن زمان چند گروه با مدیریت افرادی مثل جعفر والی، علی نصیریان، حمید سمندریان، عباس جوانمرد و... کار را شروع کرده و بین سال‌های 38 تا 44 تلویزیون با پخش تئاترهای مختلف مردم را با نمایش‌ها و تئاترها آشنا می‌کرد.

این کارگردان در ادامه گفت: در مدت 6 سالی که تلویزیون این سیاست را در پیش گرفته بود حدود 300 نمایش تئاتر تولید شد و هنرمندان بزرگی چون بهرام بیضایی نیز کارشان را از همینجا آغاز کردند. افرادی چون غلامحسین ساعدی هم اینگونه مطرح شدند و بسیاری از مترجمان آن زمان مثل دکتر طباطبایی کارشان را با رونق پخش تله‌تئاترها در تلویزیون آغاز کردند و بخشی از نهضت ترجمه نمایشنامه در ایران از همان زمان شکل گرفت و مردم اینگونه با آثار فاخر غربی آشنا شدند.

مودبیان در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: زمانی که تالار سنگلج افتتاح شد و گروه‌های تئاتری برایاجرا به آنجا می‌رفتند مردم به قدری با گروه‌ها و نمایش‌ها آشنا شده بودند که با رجوع به تماشاخانه سنگلج سراغ گروه‌های تئاتری را می‌گرفتند و نمایش‌های آن‌ها را می‌خواستند ببینند و وجود گروه‌های تئاتری چیزی است که ما امروز از داشتن آن محروم هستیم.

کارگردان فیلم سینمایی «رویای نیمه شب تابستان» اظهار داشت: با دیگری که تلویزیون در اعتلای هنر تئاتر با پخش تئاترهای تلویزیونی توانست نقشی جدی ایفا کند به دهه 60 برمی‌گردد. آن سال‌ها مرکز هنرهای نمایشی با تصویب قوانینی موجب افول تئاتر شد. یکی از این قوانین اصلی استفاده نکردن از نمایشنامه‌های خارجی بود و به همین دلیل تئاتر تماشاگران بسیاری را از دست داد. در همان سال‌ها کوشش کردیم تا تئاتر تلویزیونی را به تلویزیون بیاوریم و من همان زمان «سوزنبانان» را به عنوان اولین کارم ضبط کردم و شبکه دو و یک اولین تله‌تئاترهای پس از انقلاب اسلامی را پخش می‌کرد.

او افزود: امروز هم تلویزیون می‌تواند به پخش تله‌تئاترها ادامه دهد ولی وقتی این درخواست را به صداوسیما ارائه می‌دهیم آن‌ها می‌گویند که پخش تله‌تئاتر به صرفه نیست و از اینکه تماشاگر این برنامه‌ها را نمی‌پذیرد صحبت می‌کنند اما با رجوع به آمار گذشته به راحتی متوجه می‌شویم که مردم از این آثار استقبال می‌کنند. میزان مخاطبان تله‌تئاتر بسیار بالاست و مهم‌تر از همه این مسائل اینکه تولید این آثار هم هزینه‌ای نخواهد داشت و بسیار ارزان می‌توان این برنامه‌های پربیننده را تولید و پخش کرد اما باید برای بیشتر شدن مخاطب این برنامه‌ها را تبلیغ کرد.

مودبیان تصریح کرد: جالب است که تلویزیون ما فیلم کارگردان‌های خارجی را به راحتی پخش می‌کند، برای آن‌ها برنامه می‌سازد و به تحلیل و معرفی خودشان  و آثارشان می‌پردازد اما برنامه‌های تولیدی کارگردانان خودمان را کنار می‌گذارد. تلویزیون گنجینه بزرگ و ارزشمندی در دست دارد و می‌تواند با بازپخش تله‌تئاترهای قدیمی برنامه‌های ترکیبی بسازد و به نقد و تحلیل این آثار بپردازد. این اتفاق‌ها قطعاً فرهنگ‌سازی خواهد کرد و مردم را با هنر نمایش و تئاتر بیشتر آشنا می‌کند. متأسفانه امروز سلیقه مردم به دلیل سیاست‌های غلط نازل شده و با این وجود باید بگویم که این مردم همان‌هایی هستند که «سوزنبانان» را دیدند و از آن استقبال کردند. منابع تولید در دست صداوسیماست و این رسانه باید یک مدیریت مناسب داشته باشد و با توضیح و تبلیغ مناسب توجه مردم را به هنر تئاتر جلب کند.

کارگردان تله‌تئاتر «پرده عجایب» با اشاره به تجربیات گذشته در ساخت و پخش تله تئاتر گفت: ما تجربه‌های فراوانی کسب کرده‌ایم و در این سال‌ها اقتباس را یاد گرفته‌ایم و می‌توانیم بسیاری از کارهای خوب دنیا را اقتباس کرده و تولید و پخش کنیم. تلویزیون در سال‌های گذشته هم چند بار به پخش تله تئاتر اقدام کرده بود که اگر اشتباه نکنم به دهه 80 مربوط می‌شود اما در آن زمان به قدری این آثار ضعیف بودند که به سلیقه مخاطب آسیب زدند. ساخت تله تئاتر باید توسط کسانی صورت گیرد که نمایش در تلویزیون را می‌شناسند و با در نظر گرفتن مناسبات این مدیوم اثرشان را تولید می‌کنند.

او افزود: کارگردان تئاتر تلویزیونی باید بداند تئاتر برای تلویزیون از برنامه‌های صحنه‌ای نیست و در مدیوم برنامه‌های تلویزیونی قرار می‌گیرد، به همین دلیل دراماتورژی آن نیز فرق دارد و باید مخاطبان آن را نیز در نظر گرفت که در چه سنی و چه گروهی مخاطبان آن هستند. امروز ما در شرایط خاصی هستیم و باید آثاری خلق شوند که مردم را پای تلویزیون بنشانند و در عین حال رضایت مخاطب را برنامه را نیز جلب کنند. این اتفاق باعث می‌شود تا مخاطب کم‌کم صحنه را هم بپذیرد و در شرایط عادی به تئاتر بیاید. ما برای اجرای نمایش‌ها به شرایط عادی نرسیده‌ایم و در بیغوله‌هایی که به عنوان تماشاخانه خصوصی فعالیت می‌کنند نمایش دیدن کار خطرناکی است. در سالن‌هایی که در ورود و خروج یکی است و حتی عوامل هم باید از دری که تماشاگران وارد می‌شوند به صحنه بروند باعث می‌شود که مقابل در ترافیک شود و این خطر ابتلا به بیماری را دو چندان می‌کند و در وهله اول جان اهالی تئاتر در خطر است چرا که تماشاگر یک بار به دیدن نمایش می‌آید ولی آن‌ها هر شب با تعداد زیاد و افراد جدیدی در ارتباط هستند. این شرایط نه ایمنی دارد و نه حرمت تئاتر در آن حفظ می‌شود.

مودبیان در پایان تصریح کرد: تئاترهای مناسب در اختیار شهرداری است و باید برای بازگشایی این تماشاخانه‌ها را مدنظر قرار داد اما پیش از آن باید گروه‌های تئاتر احیا شوند و مدیریت تالارها به این گروه‌ها سپرده شوند. این اتفاق در همه جای دنیا رخ می‌دهد و جزو خصلت تئاتر است. متأسفانه تالارهای ما به گاراژ تبدیل شده‌اند و مدیران گاراژها هم اصطلاحاً گاراژیست هستند و دقیقاً چنین سیستمی نیز حاکم است. مثل مدیریت گاراژ از اجراکنندگان نمایش پیش از شروع کار پول می‌گیرند و ریسک کار را بالا می‌برند. شیوه‌ای که در مدیریت تئاتر ما وجود دارد از همان ابتدا هم شکست خورده بود و با حاکم شدن این وضعیت این شکست بیشتر به چشم آمد و عیان‌تر شد. تلویزیون باید با تولید و بازپخش تله‌تئاترهای مناسب و سازماندهی سرمایه به کمک تئاتر بیاید و تماشاخانه‌های نیز باید به گروه‌های تئاتری داده شوند و گروه‌ها احیا شوند تا در این شرایط ما بتوانیم به نجات این هنر امیدوار باشیم.