فیلم‌ها و سریال‌های ما با موضوع عاشورا بیشتر تاریخی هستند تا دینی / باید برای جهانیان درباره نهضت حسین (ع) حرف‌های تازه‌ای داشته باشیم

داریوش یاری کارگردان سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: معمولاً فیلمسازانی که به سراغ موضوع عاشورا می‌آیند بیشتر از مفاهیم و نشانه‌هایی که در نهضت عاشورا وجود دارد استفاده می‌کنند و بیش از هر چیز سعی در قصه‌پردازی دارند. بدون شک تکیه بر قصه، اثر را موفق‌تر و جذاب‌تر می‌کند اما این آثار بیش از اینکه آثاری دینی باشند، یک اثر تاریخی به حساب می‌آیند.

یاری خاطرنشان کرد: فیلم‌هایی که بر روایت قصه مهاجرت امام حسین (ع)، ماجرای کوفه و اتفاقات کربلا تکیه دارند، نگاه تاریخی‌شان به نگاه دینی مذهبی غالب است. به لحاظ تاریخی، قصه عاشورا بسیار سرد و خشن است و اگر ما فقط به ظاهر اتفاقات حادث‌ شده در ماجرای عاشورا تکیه کنیم حقایق اصلی گم می‌شوند. حقیقت عاشورا در یک حادثه نیست بلکه یه حماسه بزرگ است که شخصیت‌هایش تبدیل به اسطوره می‌شوند.

او افزود: شخصیت‌های عاشورا به واسطه فرهنگ ایرانی از دل حادثه در طول تاریخ بیرون آمده‌اند و به اسطوره و حماسه تبدیل شده‌اند. وقتی ما ایرانی‌ها منتظر انتقام خون سیاوش هستیم و به خونخواهی او اعتقاد داریم، وقتی نام حسین (ع) می‌آید این نگاه در فرهنگ ایرانی متجلی می‌شود که ما باید در کنار مظلوم باشیم و به اینکه خون مظلومی به ناحق ریخته شده بی‌تفاوت نباشیم.

کارگردان فیلم مستند «کربلا، جغرافیای یک تاریخ» در ادامه گفت: در هم آمیختن فرهنگ عاشورا با فرهنگ ایرانی شکل‌گیری آیین‌هایی چون نخل‌گردانی، تغزیه‌خوانی، نقالی‌های مذهبی، زنجیرزنی و... را به همراه داشته است. ایرانی‌ها با این آیین‌ها لباسی زیبا و خوش رنگ بر تن فرهنگ عاشورا کرده‌اند. ما در آثار نمایشی‌مان شاهد نگاهی توریستی از هنرمندان هستیم و تعمق در این آثار دیده نمی‌شود و بیش از هر چیز نگاه‌ها اینگونه است که مثلاً یک آیین چقدر زیبا اجرا می‌شود و خبری از شناخت و معرفت نیست. نگاه‌های دیگر صرفاً تاریخی هستند و تنها قصه تعریف می‌کنند و درگیر مسائلی از این دست هستند که امام حسین (ع) چرا مهاجرت به کوفه را در پیش گرفت و... . مردم از این دست هنرمندان جلوتر هستند و حسین (ع) برای آن‌ها اسطوره‌ای زنده است که از بحث‌های تاریخی جایگاهی فراتر دارد.

این کارگردان درباره ساخت فیلم «کربلا جغرافیای یک تاریخ» اظهار داشت: تحقیق و پژوهش ساخت این مستند 7 سال به طول انجامید و این تحقیقات در چند بخش تقسیم می‌شد. یکی از این‌ها تحقیقات تاریخی بود، بخش دیگر مربوط به پژوهش در حوزه آیین‌ها بود و از آنجا که پیش‌تر مستند «اهل سوگ» را ساخته بودم در این مرحله پیش‌زمینه‌ای قوی داشتم که به من بسیار کمک کرد و بخش دیگر شناخت معماری در کربلا بود. در این تحقیقات به نتایجی جالبی رسیدم، اولین زائر، اولین شاعری که درباره کربلا و عاشورا شعر سرود را پیدا کردم و به نکات جالبی مثل اولین طلاکاری حرم امام حسین (ع) پی بردم که توسط آقا محمدخان قاجار انجام شده بود. در این مستند به مسائلی از این دست که "چرا ما باید اربعین سفر کربلا را داشته باشیم؟" و... پرداخته شده است.

یاری تصریح کرد: من نمی‌خواستم نگاهم توریستی باشد و قصد من بر این بود که حرف‌های تازه‌ای درباره عاشورا، امام حسین (ع) و کربلا بزنم. من سعی داشتم امام حسینی در این مستند معرفی کنم که اگر یک خارجی آن را دید به شناختی کامل از ایشان برسد. این نگاه‌ها که مثلاً یزید فردی شراب‌خواب و بی‌رحم بود دیگر کلیشه‌ای است و برای یک خارجی این‌ها نکاتی منفی به حساب نمی‌آید. ما به نکات مهم دیگری فکر می‌کردیم، نکاتی مثل اینکه یزید پس از حادثه عاشورا جنگی خونین راه انداخت و انسان‌های بسیاری را کشت یا این نکته که عمربن‌سعد رفیق امام حسین (ع) بود و وقتی مسلم‌بن عقیل در کوفه دستگیر شد، پیش از شهادت از عمربن‌سعد خواست پیغامش را به امام برساند. آثار نمایشی باید حرف جدیدی برای گفتن داشته باشند و از اینکه یزید شراب‌خوار و هوس‌باز بوده فراتر بروند و به مسائلی اشاره کنند که کارکردی در ارائه یک محتوای غنی برای مخاطب داشته باشد. مثلاً این نکته که تمام فرمانده‌هایی که مقابل حسین (ع) ایستادند کسانی بودند که به ایشان نامه زده بودند مفاهیم اخلاقی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی بسیاری در خود دارد. باید این اتفاقات تحلیل شوند، اختیاری که حسین (ع) به همراهانش داد یک نکته مهم تاریخی مذهبی است، او به همه یارانش گفت همه خود مختار هستند که درباره ماندن با من یا رفتن تصمیم بگیرند و هیچ اجباری برای کسی وجود نداشت. این نکات ریز اما حائز اهمیت نباید مغفول باقی بمانند.

کارگردان فیلم تلویزیونی «یونس» در ادامه اظهار داشت: ما فیلم‌های تاریخی و دینی خوبی داریم که شاید تعدادشان کم نباشد اما واقعیت این است که مفاهیم بسیاری همچنان مغفول مانده‌اند. من خیلی علاقه‌مند به ساخت ایده‌های مختلفی که دارم، هستم و کارنامه کاری‌ام نشان می‌دهد که دغدغه‌ام چیست، من و بسیاری افراد دیگر که می‌خواهند فیلمسازی کنند نباید به نهادهای مختلف التماس کنند تا از آن‌ها حمایت شود و فیلمی درباره امام حسین (ع) بسازند. متأسفانه مدیران فرهنگی که ادعای دغدغه داشتن در این زمینه را دارند هم حمایت نمی‌کنند.

او افزود: مدیران مختلف باید بدانند که عاشورا و امام حسین (ع) تنها محدود به ماه محرم نمی‌شوند و باید در طول سال 11 ماه بذر پاشی کنند و نهضت حسین را زنده نگاه‌دارند تا در یک ماه محرم عطر آن را در جامعه پخش کنند. نمی‌خواهم صحبت‌هایم این برداشت را به وجود بیاورد که من طلبکار هستم. من از هیچ مدیری طلبکار نیستم ولی از آن‌ها می‌خواهم افرادی که این موضوع برایشان جدی است را حمایت کنند و حتی از تجربیاتشان استفاده کنند. من هر زمان که برای امام حسین (ع) کاری می‌کنم حالم خوب است و طلبی از کسی ندارم اما انتظار دارم که برای فیلم ساختن با این موضوع مجبور نشوم از کسی التماس کنم.