حتی برنده شدن نخل طلا هم نمی‌تواند دلیلی بر مهم بودن اصغر فرهادی باشد

سعید مستغاثی منتقد سینما در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، اظهار داشت: راه یافتن فیلم اصغر فرهادی به جشنواره فیلم کن و حتی جایزه گرفتنش دلیل نمی‌شود که او را فیلمساز مهمی بدانیم. فیلمسازان بزرگی چون اینگمار برگمان هیچ‌گاه از جشنواره کن جایزه نگرفته‌اند و این نقطه شرم جشنواره کن به حساب می‌آید که برای جبران آن تصمیم گرفت در پنجاهمین دوره یک جایزه نخل طلا به این کارگردان بدهد که او حاضر به پذیرش جایزه نشد. جشنواره‌ کن از این ضعف‌های تاریخی بسیار دارد و حتی حق وتو که به فیلم‌های آمریکایی داده و آن‌ها با نقض قوانین در این جشنواره حاضر می‌شوند ضعف مشخص دیگری برای این رویداد به حساب می‌آید.

مستغاثی تصریح کرد: اگر بررسی دقیقی داشته باشیم متوجه می‌شویم که چه فیلم‌هایی از این جشنواره جایزه می‌گیرند و چه فیلم‌هایی در برنده شدن جایزه ناموفق هستند. هر سال بسیاری از فیلم‌های مهم دنیا به این جشنواره راه پیدا نمی‌کنند و دلیل اصلی‌اش هم همراه نبودن این فیلم‌ها با سیاست‌های جشنواره است. یکی از ویژگی‌های کن بر خلاف برلین و ونیز معرفی فیلمسازهای جدید است که سعی دارد هر سال این ویژگی را حفظ کند و حتی همین ویژگی هم در بسیاری مواقع ضعف بزرگی برای جشنواره شده و یک سال دیدیم فیلم‌های بسیاری در جشنواره کن حضور داشتند ولی فیلم «زیر آفتاب شیطان» موریس پیالا توانست جایزه بهترین فیلم را بگیرد.

او افزود: حضور فرهادی در جشنواره فیلم کن به معنای مهم بودن و برجسته بودن او نیست. ما باید ببینیم که چه معیارهایی برای راه‌یابی فیلمی در کن تأثیرگذار است. به هر حال هر جشنواره اسپانسرهایی دارد و جشنواره فیلم کن هم با کمپانی‌ها و سرمایه‌گذارهای کلان برگزار می‌شود و مثلاً جشنواره کن 10 یا 11 روز فرش قرمز دارد. حتی ژیل ژاکوب هم تأکید دارد که اگر اسپانسرهای نباشند این جشنواره برگزار نمی‌شود. در طول روزهای برگزاری جشنواره کن یک سری قایق‌های اجاره‌ای در بندرهای کن پهلو می‌گیرند که اتفاقات اصلی داخل آن‌ها رخ می‌دهد و اتفاقات سالنی که در آن جایزه داده می‌شود کمترین اهمیت را دارد. ما باید بدانیم که جشنواره‌ها روی شاخ استودیوها می‌چرخند و شاید کمترین مسئله‌ای که به آن توجه می‌شود همین هنر باشد.

این منتقد در ادامه خاطرنشان کرد: هر سال جشنواره‌ها یک سری سفارش دارند که اگر دقت کنیم می‌بینیم فیلم‌ها در یک موضوع مشترک ساخته می‌شوند. مثلاً مدتی جشنواره فیلم کن به مسئله مهاجرت توجه ویژه‌ای داشت و دیدیم فیلم‌هایی چون «دیپان» جایزه گرفتند و همان زمان هم فیلم «گذشته» در جشنواره فیلم کن حاضر بود که البته نتوانست موفقیت فیلم «دیپان» را کسب کند. نکته جالب توجه درباره «گذشته» این است که پولش را پیش از ساخت در آورده است. فیلم سینمایی «فروشنده» هم فیلمی است که یکی از تهیه‌کننده‌هایش خواهر امیر قطر است و همه می‌دانیم در جلسه‌ای که با کمپانی ممنتو داشتند فیلم پیش از تولید به درآمد رسیده است و بودجه‌اش از جاهای دیگری تأمین شده است. این فیلم در سالی که ساخته شد یکی از 6 فیلم استیتو فیلم دوحه بود که همه در جشنواره کن حضور داشتند و همه فیلم‌ها هم در این جشنواره مورد توجه قرار گرفته و جایزه‌ای به آن‌ها تعلق گرفت پس این توجه به «فروشنده» فرهادی از نبوغ او نبود بلکه این توجه حاصل توجه این جشنواره‌ها به انستیتو فیلم دوحه است که گویا با هم قراردادی دارند. به طور کل قطر طی این سال‌ها در عرصه‌های مختلف برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری داشته و حتی در فوتبال هم می‌بینیم که با وجود نداشتن عقبه‌ای جدی در ورزش جام جهانی در این کشور برگزار می‌شود.

او افزود: همین فیلم «فروشنده» را خیلی‌ها گفتند ضعیف‌ترین فیلم فرهادی است ولی دیدیم که در کن جایزه گرفت و به اسکار بهترین فیلم خارجی هم رسید. جشنواره‌های مختلف دنیا از جمله جشنواره فیلم کن برنامه‌ریزی و سیاست‌هایی مشخصی دارند. به یاد دارم سالی که فیلم «قصه‌های جزیره» به کارگردانی چند کارگردان ایرانی به جشنواره فیلم کن ارسال شد، این جشنواره اصرار داشت که اپیزود بهرام بیضایی حذف شود چرا که این اپیزود قصه‌ای داشت که خلاف سیاست‌های این جشنواره بود. جشنواره کن و برگزارکنندگانش با ما تعارفی ندارند و حرف و انتظارشان را با صراحت می‌گویند و اجازه نمی‌دهند فیلمی که با سیاست‌هایشان در تضاد است در جشنواره حضور داشته باشد.

مستغاثی تأکید کرد: در فیلم‌های اروپایی و هالیوودی اگر توجه داشته باشید در انتهای فیلم‌های سیاهشان هم حتی رنگ و بویی از امید می‌بینید ولی فیلم‌های کشور ما قرار نیست در پایان امیدی تزریق کنند و اگر اضمحلال و ناامیدی هم وجود داشته باشد فیلم بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در فیلم‌های «فروشنده» و «گذشته» به وضوح می‌توان از هم پاشیدگی فرهنگی را دید و می‌بینیم که فرهادی فروپاشی را باشکوه به تصویر می‌کشد ولی فیلم‌های غربی شکوه به هم پیوستگی را نشان می‌دهند. این‌ها قواعدی هستند که باید رعایت شوند و اگر اینگونه نباشد فیلمی از کشور ما مورد توجه قرار نمی‌گیرند. این مسائل توهم توطئه نیست و قواعدی است که خودشان با صدای بلند مطرح می‌کنند.