طهماسب صلح‌جو: بسیاری از فیلمسازان برای ساخت یک اثر تاریخی از آثار علی حاتمی تقلید می‌کنند

طهماسب صلح‌جو منتقد سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: اثری که به تاریخ استناد می‌کند و شالوده درام خود را از تاریخ برداشت می‌کند باید ریزه‌کاری‌های بسیاری را مد نظر داشته باشد و در واقع نکات بسیاری وجود دارد که نویسنده و فیلمساز بید آن‌ها را رعایت کنند اما این به معنی پرداخت مستند و دقیق یک قصه تاریخی نیست و لازم است که هنرمند قصه‌اش را در مدیومی که انتخاب کرده به درستی تعریف کند.

صلح‌جو خاطرنشان کرد: مسئله مهم این است که باید مشخص شود فیلم یا سریالی تاریخ را بهانه کرده تا مفاهیم دیگری را به مخاطب خود منتقل کند یا قصد دارد به نوعی تاریخ‌نگار کند. اگر فیلم قصد دارد دورانی از تاریخ را به شکل مستند و دقیق شرح دهد موظف است که پژوهشی جدی و دقیق داشته باشد؛ برخی از آثار تاریخی که با دقت روایت شده‌اند به سندی تاریخی نیز تبدیل می‌شوند و این نشان از اهمیت پژوهش و وفاداری به تاریخ در چنین آثاری است اما اگر یک فیلم قصد داشته باشد قصه‌ای دراماتیک را در برهه‌ای تاریخ روایت کند کلیاتی از آن زمان را در نظر می‌گیرد و به آن‌ها وفادار می‌ماند و همه چیز به جنس قصه و ماجرایی برمی‌گردد که مدنظر دارد اما قصه اصلی می‌تواند هیچ نسبتی با واقعیت نداشته باشد. در واقع میزان وفاداری فیلمساز به واقعیت بستگی به هدفی دارد که او در نظرش است.

وی افزود: نقدهایی که به برخی آثار تاریخی می‌شود که به تاریخ و واقعیت‌ها وفادار نبوده‌اند بیشتر مربوط به آثاری است که قصد داشته‌اند به صورت مستقیم ماجرایی تاریخی را دنبال کنند. روایت ماجرایی تاریخی نیاز به تحقیق و پژوهش و دقت به جزئیات فراوان دارد اما همانطور که پیش‌تر گفتم اثری که تاریخ را بستری برای نمایش یک اتفاق دیگر قرار داده دیگر موظف به رعایت این جزئیات نیست؛ هر چند که اگر جزئیات را هم در نظر بگیرد و قصه‌اش را پیش ببرد می‌تواند اثر جالب توجه‌تری باشد.

این منتقد در ادامه گفت: از آثار علی حاتمی هم ایراداتی می‌گرفتند و فیلم‌ها و سریال‌هایش را به تحریف تاریخ محکوم می‌کردند اما او همواره تأکید داشت که هدفش از پرداختن به قصه‌ای تاریخی آنچه که منتقدان در نظر دارند، نیست. در واقع برخی مسائل و موضوعات را در بستر قصه‌ای امروزی به دلیل محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها نمی‌توان تعریف کرد و فیلمساز به همین دلیل سعی می‌کند به ماجرایی مشابه در دل تاریخ رجوع کرده و آن را بهانه‌ای برای پرداختن به موضوع مدنظرش قرار دهد و بسیاری از فیلم‌های تاریخی به همین دلیل ساخته می‌شوند.

صلح‌جو در ادامه تأکید کرد: نکته مهم دیگری که در یک اثر تاریخی می‌توان به آن توجه کرد این است که یک فیلم یا سریال در فضای تاریخی چقدر می‌تواند باورپذیر باشد. در واقع علاوه بر قصه آنچه که مخاطب می‌بیند هم باید به فضای تاریخی زمانه خود نزدیک باشد. مستنداتی برای فضاسازی وجود دارد که فیلمسازان برای طراحی صحنه، طراحی لباس، گریم و... باید به آن‌ها رجوع کنند تا آنچه که مخاطب مشاهده می‌کند بتواند باورپذیر و قابل قبول باشد. نکته دیگر دیالوگ‌ها و لحن کاراکترها است که نکته مهمی است و این مورد هم نیاز به تحقیق و پژوهش فراوان دارد. در برخی فیلم‌ها و سریال‌ها شاهد هستیم دیالوگ‌های عجیبی گفته می‌شود و وقتی دلیل را از نویسنده و کارگردان می‌پرسیم معتقد هستند که در آن زمان به همین صورت صحبت می‌کردند در حالیکه اگر به نامه‌نگاری‌های آن زمان رجوع کنید متوجه می‌شوید که اینگونه نبوده است. در واقع نویسنده‌ها باید متون موجود و نامه‌هایی که در آن زمان نوشته می‌شد را بیابند و برای کشف لحن و ادبیات آن زمان از آن‌ها استفاده کنند.

وی افزود: این نکته‌ای است که علی حاتمی به دقت به آن توجه داشت و چون او موردی بی‌نظیر بود شاهد هستیم که بسیاری از فیلمسازان به تقلید از این کارگردان هر قصه تاریخی را با همان ادبیات کاراکترهایشان روایت می‌کنند در حالیکه هر قصه فضا و لحن و دیالوگ‌های مختص خود را دارد. متأسفانه فیلمسازان ما امروز این ظرافت‌ها را جدی نمی‌گیرند و به نوعی از آن سرسری عبور می‌کنند و ما می‌بینیم که در پوشش، طراحی صحنه، قصه‌پردازی، لحن و دیالوگ‌ها هیچ دقتی نشده و فقط یک ظاهر تاریخی آن هم به تقلید از فیلمسازی دیگر وجود دارد و اثر در واقع هیچ اصالتی ندارد.

صلح‌جو در پایان گفت: علی حاتمی نمونه فوق‌العاده‌ای است. او در ساخت آثار تاریخی به جزئیات فراوانی توجه داشت و حتی برای نوشتن دیالوگ‌ها به سراغ نامه‌های موجود در آن زمان می‌رفت و حتی دیالوگ‌هایی که در فیلم‌هایش گفته می‌شد برخی مواقع از نامه‌های مکتوب گرفته شده بود که در ظاهر دراماتیک به دیالوگ تبدیل شده بودند و باقی جملات نیز بر اساس ادبیات همان نامه‌ها نوشته می‌شد. شاید در نگاه ابتدایی اینگونه تصور شود که کار تاریخی تفاوت چندانی با دیگر آثار ندارد اما وقاعاً جزئیات فراوانی وجود دارد که فیلمنامه‌نویس و کارگردان باید به آن‌‌ها توجه داشته باشد.

انتهای پیام //