اختصاصی برنا / دکتر علی اصغر شعردوست

با کلیک های یک دقیقه ای نمی توان نسلی عارف و ادیب تربیت کرد

۱۳۹۶/۰۶/۲۸ - ۱۶:۰۶:۳۸
کد خبر: ۶۲۰۷۸۴
با کلیک های یک دقیقه ای نمی توان نسلی عارف و ادیب تربیت کرد
دکتر علی اصغر شعردوست که سابقه درخشانی در حوزه ادبیات دارد میهمان برنا شد و درباره موضوعات مختلف در این عرصه با ما به گفتگو نشست.

به گزارش خبرگزاری برنا ؛ دکتر علی اصغر شعردوست تحصیلات عالی را در رشتة ادبیات کلاسیک در دانشگاه های تبریز و تهران گذرانده است. سال  1990از رساله دکتری اش در آکادمی علوم آذربایجان دفاع نموده و از آن زمان در ارتباط با جمهوری تاجیکستان فعّالیّت هایی در حوزه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشته است، افتتاح دفتر نمایندگی انتشارات بین المللی «الهدی» در شهر دوشنبه (سال 1991) از آن جمله است. این نمایندگی در ارتباط فرهنگی میان ایران و تاجیکستان نقش و سهم بزرگی داشته و در تمام دوران فعالیت از حمایت دکتر شعردوست برخوردار بوده است. دکتر شعردوست طی 20 سال گذشته در مسئولیت های مختلفی که بر عهده داشته نسبت به شناساندن تاجیکان و تاجیکستان در ایران و مرکزهای علمی و فرهنگی دنیا تلاش کرده است. وی در دوران ریاست انتشارات «سروش»، نمایندگی مجلس شورای اسلامی، مشاور رئیس جمهوری و سایر کارهایی را که بر عهده داشته، با جدّیّت تمام کوشیده است تا در حوزة نشر آثار دانشمندان معروف تاجیک در داخل و خارج کشور ثمر بخش بوده باشد. با او درباره وضعیت فعلی زبان و ادبیات و شعر پارسی به گپ نشسته ایم که در ادامه می خوانید. 

 

ارزیابی شما از روند سرودن شعر، حضور و پرورش شعرای جدید به عرصه شعر و ادبیات به نسبت سال هایی که در حال فعالیت هستید به چه صورت است ؟ پیشرفت داشته است یا پسرفت؟

بسیار خرسندیم که استعدادهای جوان در کشور ما در دهه ها و سال های اخیر شاعران توانای فراوانی در مرکز و شهرهای مختلف به وجود آمده اند و با استعدادهای جوشان و زبان های پیشتاز، پخته و امروزی به سرودن اشعار عام و ناب پرداخته اند اما متاسفانه دو مشکل در عرضع اینها وجود دارد یمی اینکه امکان نشر پیدا نمی کنند به دلایل محدودیت های انتشاراتی های مختلف که نمی توانند کتاب های شعر را منتشر می کنند و دوم اینکه به دلیل حمایت های محدودی که از طرف انجمن های ادبی توسط دستگاه های فرهنگی کشور صورت می گیرد ما استعداد های فراوانی داریم اما برای اینکه کتاب بتواندمحصول فکر و قلم خود را عرضه کنند باید برای آنها بسترهای مناسبی فراهم شود این از وظایف دولت است که این بسترهای مناسب را برای این کار فراهم کند البته در عرصه رسانه ها و سازمان صدا و سیما هم در این زمینه فعالیت جدی داشته باشد ما باید در کشور برای مقوله شعر در رسانه کشور جایگاه ویژه ای داشته باشیم، باید برنامه های شعر و ادبیات در شبکه های صدا و سیما خیلی بیشتر از این چیزی باشد که الان است به ندرت در شبکه برنامه شعر و ابیات داشته ایم، مطبوعاتی که به نوعی با دولت مرتبط هستند یا مطبوعات بخش خصوصی باید به بیش از این به مقوله شعر و ادبیات توجه کنند هفته ای یکی دو صفحه برای این کار داشته باشند که الان متاسفانه شاهد هستیم در بسیاری از مطبوعات اعم از انهایی که از بودجه دولتی استفاده می کنند یا مطبوعات غیر دولتی با مشکل جدی کم توجهی به مقوله شعر و ادبیات وجود دارد.

در حالیکه اگر خوب و امروزی به آن توجه شود مخاطبان جدی خواهد داشت من آینده شعر و ادبیات را در کشور خوب می دانم به شرط اینکه امکان عرضه داشته باشد.

 

امروزه شعرای ایرانی در سرودن چه سبکی توانایی بیشتری دارند؟

امروزه شاعران ایرانی در قالب های مختلفی شعر می سرایند سبک خاصی را نمی شود نام برد اما خوشبختانه در کنار رشد جدی شعر پارسی شعرهایی به زبان های محلی رشد جدی پیدا کرده اند که این از مواهب و پدیده های خوب انقلاب اسلامی است  که در نظام مقدس جمهوری اسلامی به شاعران فرصت داده شده در قالب های مختلف مثنوی، غزل، قصیده و.. به زبان فارسی شعر بسرایند و در کنار اینها هم به زبان های محلی شعرهای جدیدی خلق می کنند اخیرا مجموعه 2 جلدی ترکی به نام «شاعران مقبره های سپید» به زبان ترکی منتشر کرده ایم  که نمونه شعرهای بیش از 300 شاعر جوان را در بر می گیرد که در جایگاه خود شاهکار هستند برای آینده بسیار خوبی را برای شعر ایران  و شعر نسل نو این سرزمین پیش بینی می کنم البته فکر می کنم انجمن های ادبی در این عرصه باید از سوی دولت حمایت شوند و بتوانند شعر شاعران جوان را به صورت منشورات انتشارات و به نوعی با تأسیس انجمن های شعر، شب شعرهای متعدد و جلسات شعری بتوانند با نسل جدید پیوند قبلی را برقرار کنند که شاعران جوان امکان عرصه ظهور استعداد و توانایی های خود را داشته باشند، یکی دیگر از وجوه مهم بزرگداشت استاد شهریار و روز ادب شعر فارسی این بوده است که در این مناسبت از شاعران جوان تجلیل شود، شعر و شاعر نمونه انتخاب شود و یکی از طرح های من برای این روز جایزه ادبی استاد شهریار است  که هر ساله این جایزه را به شاعرانی اهدا کنیم که شعرهای خوبی آفریده اند، شعرهایی که از مجموعه مرزهای کشور ما فراتر رفته و در کشورهای پیرامون خوانده می شود شعر فارسی در کشورهایی مثل تاجیکستان و افغانستان گویندگان فراوانی دارد که بسیاری از آنها تحت تأثیر شاعران ایرانی هستند. این فرصتی است که شعر ایرانی بتواند جهانی شود.

 

ناشران مدتی است که راه را برای انتشار باز گذاشته اند به نظر شما نکات مثبت و منفی اش چیست؟

 متاسفانه زمانی نشر در کشور کلاف سردرگمی بود و حالا نمی توانم برای نشر تعبیری جز بحران بکار ببرم  انتشارات  ما در کشور با بحران جدی مواجه هستند اگر مسئولین فرهنگی و دولت ببه این مقوله توجه نکنند اگر شخص آقای رئیس جمهور به عنوان یک چهره فرهنگی به این مقوله توجه جدی نکند بحران نشر در ایران مقوله فکر و اندیشه را تهدید می کند. تسهیل گرایی خطری است که  در غیبت انتشارات اصیل و نشر کتاب های مهم دامن گیر کشور خواهد بود در حال حاضر هیچ ناشری نمی تواند کتابی منتشر کند که حتی نصف هزینه خود را پوشش دهد و در کشور هیچ شاعری حتی قویترین شاعران نمی توانند ناشری پیدا کنند که کتاب 4 نسل شعر آنها را منتشر کند ناشران به جای پرداخت حق تألیف از شاعر برای چاپ کتابش از او پول می خواهند ناشر هم ناگزیر است چون این کتاب خواننده و خریدار خیلی کمی دارد متاسفانه برای کشور هنر دوست، کتابخوان و کتابدان ایران نه تنها سر افکندگی بلکه یک بحران است که تیراژ کتاب به 300 و 500 رسیده است قبل از انقلاب در حالی که جمعیت ایران زیر 20 میلیون نفر بود تیراژ کتاب کمتر از 5 هزار نبود الان در کشور حدود 80 میلیون نفری ما تیراژ کتاب 300 الی 500 است و این وضعیت بحرانی است دولت باید این بحران را درمان کند راه حل های خیلی زود بازدهی دارد و باید کارهای اساسی انجام شود ما در کشور بیش از 10 هزار کتابخانه خوب داریم اگر 70 درصد آن را کنار بگذاریم 40 هزار کتاب از یک عنوان را دولت برای کتابخانه ها خریداری کند تیراژ کتاب حداقل  نزدیک به حدود 5 هزار می رسد ولی وقتی که خرید کتاب توسط دستگاه مربوطه توسط وزارت ارشاد با مناسبات صورت می گیرد کتابی که هنوز چاپ نشده خریداری می شود در حالی که ده ها عنوان کتاب چاپ شده در انبار ناشرین مانده است کتاب هایی که می تواند بسیار مفید باشد و با حمایت از صنعت نشر، ناشر و چرخه توزیع، اندیشه ها برای عرضه اینگونه با مشکل مواجه نباشند درغیاب نشر کتاب های خوب فضای مجازی که می توان گفت فرصت خوبی است ولی با کلیک های یک دقیقه ای نمی توان نسلی از انسان های عارف، ادیب، شاعر و فرهیخته ... تربیت کرد. در حقیقت تسهیل گرایی خطر بزرگی است که تهدید می کند و ما نه شایسته گذشته سنگین و رنگین فرهنگ غنی ما است که کتاب هایی با تیراژ 300 و 500 جلد داشته باشیم و نه شایسته نیازهای ما در فرهنگی جهانی است و  نه نیازهای امروزی جامعه! و این را به یک بحران تعبیر می کنم و امیدوارم دولت و دست اندرکاران عرصه فرهنگ و هنر و به ویژه اقتصاد فرهنگ به این مقوله توجه جدی داشته باشند که اقتصاد فرهنگ عموما به اقتصاد نشر اختصاصی اندیشه و فرهنگ این کشور را تهدید می کند.

 

وضعیت ادبیات محاوره ای را با توجه به سرانه پایین مطالعه ایرانی ها در مکالمات روزمره آنها چطور ارزیابی می کنید؟

پایین بودن سرانه مطالعه ایران مربوط به چند دهه است اول اینکه وقتی کتاب خوب امکان نشر ندارد و ناشر با محدودیت اعتبار، مشکل بازاریابی و مشکل جدی توزیع مواجه است به همین دلیل کتاب خوب خیلی کم چاپ می شود و اگر هم چاپ می شود به تعداد مناسبی چاپ نمی شود و کتاب به دست علاقمندان نمی رسد.

آدم های متفکر وقتی می توانند کاری را عرضه کنند به دلیل اینکه به تناسب وقت و انرژی که برای تألیف می گذارند بازار و امکان مناسبی برای عرضه کار ندارند و وقتی علاقمند به تألیف های سنگین و مهم نیستند در نتیجه نوعی تسهیل گرایی به وجود می آید که در زبان محاوره جایگاه باز می کند و این خود در زبان محاوره ما به نوعی گرایش به سطحی نگری پیدا شده است که دلیل عمده آن عدم رشد شایسته اقتصاد نشر است. ما اگر این بختک مسموم و مذموم ضرورت حمایت را برداریم و حامی باشیم در همه جای دنیا از فرهنگ حمایت می شود حتی در فرهنگ بزرگی مثل سینما در کشورهایی که اقتصاد باز است باز هم فرهنگ نیازمند سرمایه گذاری دولت است و باز هم فرهنگ نیازمند توجه جدی مهندسان اجتماع و مدیران برنامه ریزی فرهنگ است و در همه کشورها مثال های فراوانی دارم از همه متون فرهنگ و هنر مانند انواع هنرهای تجسمی و سینما و موسیقی و .... دولت ها حمایت می کند و در غیاب حمایت دولت ها هنر ارزشمند امکان رشد و نشر ونما ندارد.  برای ما عالی ترین وجه این کتاب و کتابت و نشر است که هم ارتباط مستقیمی با زبان دارد و در زبان راستین، فهیم و رشید می تواند جایگاه خود را باز کند در غیر این صورت زبان محاوره به ادبیات مکتوب راه پیدا می کند و این امر پسندیده ای نیست و در کنار اینها کتاب خوب تألیف نمی شود و غیر از اینکه زبان فخیم رشد نمی کند محتوای جدی و اثر گذار که بتواند در عرصه های مختلف بتواند جامعه را به تعالی، ترقی و رشد پیش ببرد تهی می شود.

بگذارید این را هم بپرسم که شما برای نامگذاری روز شعر و ادب پارسی شهریار را انتخاب کردید  دلیل این انتخاب چه بود؟

 

 سال 1379 که نام این مناسبت را انتخاب کردم نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی  و مخبر کمیسیون فرهنگی بودم، پیش از آن به دلیل مسئولیت هایی که در حوزه های مختلف فرهنگ و هنر، ادبیات، تاریخ و فعالیت هایی داخل کشور و منطقه ای داشتم متوجه نقیصه ای در تقویم ایران  شدم بطوریکه مناسبت های متعددی را برای سطوح مختلف فرهنگ و هنر مثلا در مورد موضوع کتاب، نمایشگاه بین المللی کتاب، و... برای موسیقی و سینما  و تئاتر و سایر مقوله ها وجود داشت اما برای مقوله مهمی مثل شعر و ادبیات هیچ روز خاصی را در تقویم سالیانه کشور نداشتیم که بتوان در آن از شعر و شاعران جوان و بزرگان شعر و ادب تجلیل کرد. برای جبران این نقیصه باید در تقویم روزی را در نظر می گرفتیم  با بررسی هایم فکر می کردم که باید یک شاعر معاصر انتخاب شود یعنی مثلا اگر فردوسی را در نظر می گرفتیم عده ای می گفتند چرا حافظ انتخاب نشد؟ و ...هر کدام از این بزرگان ادب کلاسیک ایران مدافعانی داشتند ولی ما فکر می کردیم که باید یک شخصیت معاصر را انتخاب شود. در بین شخصیت های معاصر و بزرگ شعر ایران «استاد شهریار» بی هیچ تردیدی از دو جهت بزرگترین چهره شعری اخیر ایران بود اول اینکه او از نظر ادب کلاسیک ایران شاعر بزرگی بود به همه سنت های ادبی ایران مسلط بود شاعری بود که در همه وجوه و قالب های شعری سروده های مهمی داشت. معتقدم که در عرصه غزل به ویژه غزل نو شهریار مبتکر یک راه جدید بود که بعد از شهریار این راه بسیار پر رهرو بوده است عده ای معتقد بودند که بعد از دوران مشروطیت زمان غزل سرایی در ایران به پایان رسیده است و غزل راه جدی ندارد ولی شهریار با سرودن غزل هایی که در آن عناصر روزآمد فراوان بودند و در کنار آن موضوعیت جالبی داشتند و هم از نظر شکل یک نوع غزل نو را به وجود آورد که در تاریخ ادبیات ما بعد از شهریار افراد زیادی از آن تبعیت کردند.

دلیل دوم برای اولویت انتخاب شهریار نسبت به شاعرهای دیگر این بود که او در کنار پاسداری از سنت های ادبیات کلاسیک در شعر نو بسیار طبع آزمایی کرده بود و با آفریدن چکابه های بسیار ماندگار مثل «ای وای مادرم» توانسته بود در شعر نو جایگاهی باز کند که پدر شعر نو فارسی در ایران «نیما یوشیج» در واقع با مکاتبات شعری که با شهریار داشت این بزرگی و عظمت را ستوده بود.

همچنین دلیل دیگری که ما می توانستیم برای انتخاب شهریار ارجحیت قائل شویم این بود که او یک دهه بعد از انقلاب زندگی کرده بود مکرر شنیده بودم و حتی به من گفته بود که در سال 57 که انقلاب پیروز شد پیر شده بودم و طبع ام پیر شده بود و نمی توانستم بنویسم اما انقلاب انگار روح جدیدی در من دمید 10 سال بعد از انقلاب فرصت و روحیه ای پیدا کردم و توانستم به جهاد قلمی بپردازم شهریار  از 10 سال بعد از انقلاب تا وفاتش که 27 شهریور سال 67 بود یک دیوان شعر آفرید شهریار مثل بعضی از شاعرهای انقلابی نبود چند شعر می گویند که از خود اثری به جا بگذارند او برای همه مناسبت های انقلاب، شهدا و رزمندگان شعر گفت حتی به شعر گفتن اکتفا نکرد در 80 سالگی شعری که برای دفاع مقدس سرود لباس بسیج پوشید و در میان نظامیان در جبهه شعر خواند. مرد کهنی که از 50 سال قبل از آن ملک الشعرای بهار او را نه افتخار ایران بلکه افتخار مشرق زمین گفته بود شهریاری که سرآمد شاعران هم دوره ای پیش از انقلاب و بعد از انقلاب بود و در چنین جایگاه و پایگاهی بود به گواهی اهالی فن و کارشناسان هم به اعتبار مقبولیت عام، بزرگترین شاعر روزگار خودش بود با همه عرصه های انقلاب همکاری کرد غیر از همه امتیازاتی که بر شمردم امتیازی که انحصارا به شهریار اختصاص دارد و اون این است که شهریار در زبان ترکی هم بازکننده یک راه و آفریننده یک شاهکار بود این امتیاز به شهریار اختصاص دارد که در هر دو زبان شاهکار آفریده است ما در تاریخ ادبیات شاعرانی داریم که با 2 زبان مختلف شعر گفته اند اما یک زبان معمولا زبان معمولا زبان شعری شاعر است و در زبان دیگر طبع آزمایی می کند و تعدادی شعر می گوید اما شاعری که هر دو زبان را در حدی شعر بسراید که شاهکار به آن اطلاق شود استاد شهریار است همچنین شهریار در زبان فارسی مجموعه شعری آفریده که به نام «مکتب شهریار» معروف شده وی در شعر ترکی با آفریده حیدر باقیه طلا، سهندیه و سروده هایی از این قبیل که در دنیای شعر ترک زبان، گشاینده راه جدی و شاهکار بوده است توانست در قله ای بنشیند که هیچ کس به آن نزدیک نشود «سهندیه سلام» شعری است که بعد از شهریار در بیشتر از 12 کشور از جمله ترکیه، قفقاز، کشورهای آسیای مرکزی و حتی در بین ترک های عراق، کرکوک و ... صدها شاعر از آن تقلید کردند و به اقتبای آن شعر سرودند همه این عوامل  ایجاب می کرد که ما اگر می خواهیم یک روز را در تقویم سالیانه خود با یک شخصیت پیوند بزنیم این شخصیت تنها و تنها می تواند استاد «سید محمد حسین شهریار» باشد.

 

 

 برای نامگذاری نام «شهریار» اوایل چقدر با شما مخالفت شد؟

 

این بحث دراز دامنی است! از روزی که این طرح را به رئیس جمهور وقت جناب آقای خاتمی پیشنهاد کردم رئیس جمهور این طرح را به شورای فرهنگی عمومی مطرح کرد و بررسی شد و تصویب شد و رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را اجرا کرد و درج در تقویم  اجرا شد از همان شبی که این خبر اعلام شد و در مصاحبه ای از تسهیل طرحی که ارائه کرده بودم در تقویم درج می شود که فرصتی برای نشر و نمای شعر معاصر و تجلیل وتمجید از استاد شهریار پیدا شود از بامداد روز بعد، نت های پیش از دستور در مجلس شوع شد تا انتقادها وتخریب های جدی که بر علیه این مصوبه اعمال شد ما چند نوع موضع داشتیم عده ای  می گفتند که چرا شهریار! چرا به نام حافظ  و سعدی و مولوی نامگذاری نشده  و ... ما برای هر کدام از این سوال ها استدلال داشتیم و در این بین به معاصر بودن توجه داشتیم عده ای می گفتند اگر قرار بر این است شاعر معاصر انتخاب شود چرا به جای شهریار سهراب سپری وملک الشعرای بهار  و ... انتخاب نشده است؟ جواب این سوال مشخص است ما شاعران بزرگی در کشور داشته ایم ولی واقعا فاصله این شاعران با استاد شهریار را هر آدم منصفی می پذیرد شهریار شاعر ملی ایران است چه کسی هست که ابیاتی از شعر شهریار را که در دیوان او به عنوان مناجات درج شده را از به بر نباشد چه افرادی که از شعر بهره ای داشته باشند و چه نباشند و هر کسی به تناسب حال و روحیات خود بسیاری از سروده های شهریار را در قالب ها و مضامین مختلف را شنیده و زمزمه می کنند.

شهریار در موضوعات مختلفی شعر گفته است همه اقشار کشور و خارج از کشور به نوعی با او ارتباط برقرار کرده اند و بسیاری از شعرهای شهریار به راحتی در کشورهای پیرامون چه در کشورهای فارسی زبان، ترکی زبان و در داخل کشور را آدم های مختلف با سلایق مختلف می خوانند. در حقیقت با اینکه مخالفت زیاد بود ما استدلال می کردیم شهریار به این دلیل باید انتخاب می شد.

مخالفت ها متاسفانه بعضی از شاعران مثلا شاعر بزرگ استاد مرحوم عاطفی می گفت شاعری که بیشتر شعرهایش به زبان ترکی است نمی تواند شاعر ملی ایران باشد. من به او گفتم در این انتخاب به ترازوی عقل و اندیشه نیاز نیست با ترازوی بقالی هم می شود آنچه را سنجید بیش از 80 درصد سروده هایش به زبان فارسی است. هر چند آن 20 درصد هم بسیار تاثیر گذار بوده است.

مخالفت های دیگری هم فراوان بود بیش از 500 نقد و مخالفت و بدوبیراه داشتیم که در طی این 17 سال از تصویب این طرح گذشته اما چون شهریار بزرگ، عارف و واصل و اعتقادات قوی و محکمی به مبانی گذشته داشت به اهل بیت عشق می ورزید و برای درک مفاهیم قرآن عاشقانه وارد می شد و صفحات زیادی از قرآن را با خط منحصر به فرد خود نگارش کرده است و الان در خانه موزه استاد شهریار نگهداری می شود و چون اعتقادات پاک و شایسته ای داشته است و در منظومه ارتباطی اش به عنایت پروردگار و حفظ کلام خوب معتقد بود از این جهت این مناسبت علی رقم همه مخالفت ها تصویب و ماندگار شد و انشاا... روز به روز هم تاثیرات بیشتری خواهد گذاشت.

 

 

 

 

نظر شما