«شوایک» بهلولی چک تبار در جنگ جهانی اول

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ شوایک را می‌توان یکی از محبوب‌ترین شخصیت‌های ادبیات معاصر جهان دانست. او سربازی است که به نوعی شمایل بهلول را دارد. حسن قائمیان یکی از مترجمان کتاب یاروسلاو هاشک با عنوان «مصدر سرکار ستوان یا شوایک سرباز ساده‌دل» در مقدمه این کتاب آورده است:

«ملت چک تا اواخر جنگ بین‌المللی اول در پنجه تسلط بیگانگان اسیر بود، بیگانگانی که نسبت به احساسات ملی و میهن‌پرستانهٔ ملت چک بی‌اعتناء بودند ولی مردم چک برای به دست آوردن آزادی و بیرون راندن غاصبین بیگانه از کشور خود با تمام قوا می‌کوشیدند.

در حقیقت پایه‌های ادبی و فلسفی و فکری جنبش ملی چک بر انقلاب ۱۸۴۸ که ایدهٔ ناسیونالیسم را در میان توده‌ها شایع کرده بود قرار دارد پس از انقلاب مزبور مبارزهٔ مردم چک صورت جدی‌تری به خود گرفت و روزبه‌روز نیز بر شدت آن افزوده شد. از ۱۸۶۰ دیگر تسلط بیگانگان برای ملت چک که به اهمیت نیروی معنوی و ملی خود پی برده بود به‌کلی تحمل‌ناپذیر شده بود به‌خصوص از سال ۱۸۷۰ به این‌طرف که ترقیات ملت چک آهنگ سریع‌تری به خود گرفت این ملت به کوشش خود برای رهایی از تسلط بیگانگان بیش از پیش افزود. گرچه رشد ملی و استعداد ذاتی ملت چک امپراتوری اتریش را مجبور کرده بود که برخی از تقاضاهای او را برآورد و امتیازهایی برای او قائل شود ولی ملت چک به این امتیازها قانع نبود بلکه استقلال کامل سیاسی و فکری خود را مطالبه می‌نمود و برای رسیدن به این مقصود به‌وسیله‌های گوناگون مبارزه می‌کرد. کتاب حاضر یکی از مظاهر برجستهٔ این مبارزه بر ضد اشغالگران است.

بالاخر در سال ۱۹۸۱ امپراتوری اتریش- هنگری ازهم پاشید و ملت چک توانست استقلال خود را اعلام کند. با توجه به وضع خاص ملت چک در قرن اخیر و سابقهٔ پرافتخار وی در مبارزه با دولتی غاصب و نیرومند می‌توان به مقام بزرگ ادبی و سیاسی هاشک که در مبارزه آزادیخواهانهٔ ملت چک رل بزرگی داشته است، پی برد و ارزش واقعی نوشته‌های او را تشخیص داد.

هاشک از همان ابتدای کار نویسندگی ذوق لطیف و قریحه سرشار و طبع شوخ خود را به‌خوبی نشان داده بود ولی در کتاب حاضر که قسمتی از مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر هاشک است و تقریباً به همه زبان‌های مهم دنیا ترجمه شده قدرت نویسندگی و استعداد بذله‌گویی این نویسنده نامی به وجه کاملتری آشکار می‌گردد.»

بعد از هاشک نویسندگان زیادی از شخصیت شوایک استفاده کردند که مشهورترینشان برتولت برشت است که نمایشنامه ای با عنوان شوایک در جنگ دوم جهانی نوشت (این نمایش را فرهاد مجدآبادی با بازی جمشید اسماعیل خانی وبهروز بقایی و آتیلا پسیانی و... روی صحنه برده است).

برشت در جایی اشاره می کند که "چنانچه لازم باشد از سه اثر نام ببریم که ادبیات جهانی قرن ما را آفریده اند, یکی از آنها بی تردید شوایک سرباز غیور است".

هاشک خود «شوایک» را اینگونه توصیف می‌کند: "روزگاران بزرگ مردان بزرگ می طلبند. هستند قهرمانان فروتن و ناشناخته ای که تاریخ آنان را به سان ناپلئون نستوده است , حال آنکه خصال شان سرفرازی های اسکندر مقدونی را هم بی رنگ می کند. این روزها ,هنگام گردش در کوچه‌های پراگ به مرد شندرپندری برمی‌خورید که خودش هم نمی‌داند در رویدادهای روزگار بزرگ کنونی چه نقش مهمی بر دوش داشته است. سرش به کار خودش است. آزارش به کسی نمی‌رسد و روزنامه‌نگاران هم با درخواست مصاحبه مزاحم او نمی‌شوند. اگر اسمش را بپرسید با سادگی و فروتنی جواب خواهد داد: شوایک هستم... او معبد هیچ الهه ای در افه سوس را به مانند اروستراتس خرف نسوخته است تا به این وسیله به کتاب های درسی راه یابد."

«شوایک» تا امروز توسط چهار مترجم با عنوان‌های مختلف به فارسی ترجمه شده است:

مصدر سرکار ستوان، حسن قائمیان (ترجمه و تلخیص)، بی‌جا، بنگاه فرد، ۱۳۳۱، بخش‌هایی از رمان.

شوایک: سرگذشت سرباز پاکدل، ایرج پزشک‌زاد، تهران، کتاب زمان، ۱۳۵۸، (۲۵۵ صفحه)

شوایک سرباز خوب، منوچهر محجوبی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

شوایک، کمال ظاهری، تهران، نشر چشمه، ۱۳۸۴، (۹۰۰ صفحه)