باید به سمت هیأت انتخابی گسترده‌ و پرشمارتر از میان اهالی سینما رفت/ باید فیلم‌ها را دید، اعتقادی به پیش‌بینی و گمانه‌زنی ندارم

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، متن یادداشت عزیزالله‌ حاجی‌مشهدی به شرح زیر است:

تا امروز کم تر پیش آمده است که درجریان برگزاری جشنواره ی فیلم فجر، پس از انتخاب فیلم ها و یا کمی بعدتر در مرحله ی اعلام نامزدها و نام  برگزیدگان نهایی، در بخش های  مختلف جشنواره،  شاهد برخی اعتراض ها و یا طرح پرسش هایی گلایه آمیز از سوی  شرکت کنندگان در جشنواره (به ویژه کارگردانان) نبوده باشیم. برای یافتن اصلی‌ترین دلایل بروز چنین مشکلی، باید به چگونگی ترکیب و چینش هیئت های انتخاب و داوری جشنواره فیلم فجر نگاه کنیم. واقعیت این است که گزینش تعداد قابل اعتنایی از اعضای این هیئت ها از میان افرادی که یا مدیر دولتی هستند و یا با واسطه، به برخی نهادهای دولتی مربوط می‌شوند، شاید دلیل موجهی برای بروز چنین گلایه‌ها و تنش‌هایی باشد. بدیهی است وقتی متولی اصلی برگزاری چنین رویداد مهم فرهنگی هنری، وزارت ارشاد باشد، نباید انتظار داشت که برای مثال تمامی هفت عضو هیئت انتخاب یا داوری خود را از میان افراد مستقل و جدا از بخش های مدیریت دولتی معرفی کند.

تا جایی که به خاطر دارم ، با توجه به چند دوره حضورم در ترکیب هیئت انتخاب فیلم های ایرانی و بین‌الملل جشنواره فیلم فجر، ساز و کار انتخاب و ترکیب هیئت انتخاب و داوری اکثر جشنواره‌ها از جمله جشنواره فیلم فجر، با توجه به سیاست های «شورای سیاست‌گذاری جشنواره» و دیدگاه‌های فردی «دبیر جشنواره» تعیین می‌شود. صد البته، گاه مشاورانی که به دبیرخانه جشنواره نزدیک هستند، حضور برخی از افراد شناخته شده در ترکیب این هیئت ها را به دبیر جشنواره توصیه و پیشنهاد می کنند. واقعیت این است که در اکثر دوره های جشنواره، سعی شده از چهره هایی در چینش این هیئت ها استفاده شود که در فضای سینمای ایران شناخته شده باشند و از قضا عمده انتخاب ها نیز با توجه به سوابق موجود، با دعوت از کارگردانان، فیلمنامه نویسان، تهیه‌کنندگان و بسیاری از عوامل فنی تولید فیلم مثل: مدیران فیلمبرداری ، تدوینگران  و به طور معمول، برخی از بازیگران شناخته شده صورت پذیرفته است. صد البته در یکی، دو دهه اخیر، دعوت از برخی منتقدان فیلم و مدرسان سینما و یا چهره هایی که به طور مستقیم در جریان تولید فیلم ها حضور ندارند نیز در دستور کار برخی از دبیران جشنواره از جمله زنده یاد «سیف الله داد، و "علیرضا رضاداد»  قرار گرفت. به این ترتیب در ترکیب هیئت‌های انتخاب و داوری برخی دوره‌های جشنواره، همجواری مناسبی از چهره‌های مختلف را می‌توان شاهد بود که صد البته همگی زیر چتر اصناف سینمایی جای می‌گیرند، هر چند که برخی از آن‌ها ممکن است در صحنه و یا پشت صحنه تولید فیلم نیز حضوری مستقیم نداشته باشند. با این همه به عنوان نویسنده، منتقد، مدرس، مترجم کتاب‌های سینمایی و یا حتی یک نظریه پرداز و کارشناس سینمایی می‌تواند حضوری موجه در این هیئت ها داشته باشد. 

گذشته از همه این موارد، برابر یک قانون نانوشته، به طور معمول در ترکیب هیئت انتخاب فیلم در تمامی دوره‌های برگزاری جشنواره، از برخی مدیران مرتبط با حوزه سینما (مدیران ارشاد و فارابی و خانه سینما) نیز در این  هیئت ها دعوت شده است. در این دعوت ها سعی می شود از مدیران اداره نظارت و ارزشیابی و یا کسانی که در شورای صدور پروانه ساخت و یا در شورای صدور پروانه نمایش حضور دارند، دعوت به عمل آید. گذشته از این ها گاه در برخی از دوره های جشنواره از کسانی برای حضور در این هیئت ها دعوت به عمل آمده است که به عنوان نویسنده، روان شناس، جامعه شناس، چهره اجتماعی و سیاسی و یا چهره فرهنگی و هنری فعال در سایر رشته‌های همجوار با سینما (مثل گرافیک، هنرهای تجسمی و عکاسی و.. ) فعالیت داشته‌اند. اغلب این پرسش مطرح می شود که آیا اعضای این هیئت ها به راستی می توانند مستقل عمل کنند؟

 روشن ترین پاسخی که می‌توان برای چنین پرسشی در نظر گرفت، این است که به  طور معمول، هر یک از اعضای هیئت انتخاب یا داوری به عنوان «فرد حقیقی» و نه به نمایندگی از صنفی که در آن عضویت دارند، می‌کوشند تا در این هیئت ها با حفظ استقلال فردی خود حضور داشته باشند و در این مسیر، به طور طبیعی، سفارش یا توصیه خاصی نمی‌تواند در استقلال رای چنین افرادی اثرگذار باشد. با این همه شواهد آشکاری نشان می‌دهد که در جریان برگزاری برخی از دوره های جشنواره، چه بسا خارج از اراده و اختیار دبیر جشنواره، به دلیل وجود برخی فشارها  و بنا بر مصلحت اندیشی‌ها، در آخرین مراحل جمع بندی آرای داوران، فیلمی از دایره قضاوت و ارزیابی کنار گذاشته شده است! به نظر می‌رسد که حتی در چنین شرایطی نمی توان داوران را به مستقل نبودن متهم کرد، چرا که چنین وضعیتی به طور معمول، خارج از اراده و توان آن‌ها رقم می‌خورد! شاید مناسب‌ترین راهکار برای رعایت استقلال رای هیئت های انتخاب و داوری، در موارد خاص و استثنایی، برای خارج کردن یک فیلم از دایره انتخاب یا اعطای جایزه‌ای به دلایل خاصی به فیلم یا کارگردانی در این جشنواره، آن انتخاب ویژه را به عنوان انتخاب دبیر یا شورای سیاست گذاری جشنواره به اهالی رسانه و سینما دوستان و مخاطبان جشنواره معرفی کرد تا ضمن شفاف سازی لازم، مسئله استقلال رای هیات‌های انتخاب و داوری نیز خدشه‌دار نشود.

گاهی این پرسش مطرح می شود که چرا بعضی از افراد در اغلب دوره‌ها جزو هیئت های انتخاب و داوری هستند؟ به نظر می‌رسد با وجود مستندات مکتوب و مندرج در سوابق دبیرخانه جشنواره، به خوبی می‌توان از ترکیب و نحوه چینش هیئت های انتخاب و داوری جشنواره فیلم فجر در نزدیک به چهار دهه گذشته آشنا شد و بر این نکته مُهر تأیید زد که در برخی از رده‌های شغلی و صنفی و حرفه‌ای این اتفاق رخ داده و به طور معمول به دلیل ثابت بودن اکثر چهره های مدیریت در ارشاد و فارابی و ... این فراوانی در حضور مستمر برخی چهره‌ها در اغلب دوره ها بیشتر به مدیران دولتی بر می‌گردد. به نظر می‌رسد که با ایجاد تنوع در انتخاب این چهره‌ها و حتی مثلا با استفاده از کسی که چند دوره در هیئت انتخاب حضور داشته است، برای حضور در هیئت داوری (با کنار گذاشتن این تصور نادرست که جایگاه هیئت داوری بالاتر از هیئت انتخاب فیلم است!) و همچنین با استفاده از کسانی که به طور ثابت در هیئت داوری حضور داشته اند برای همکاری در هیئت انتخاب فیلم، می‌توان از تکراری بودن این چهره ها و برخی کلیشه گرایی ها فاصله گرفت.

به نظر من برای بهبود بخشیدن به وضعیت داوری فیلم فجر، می‌توان به این پیشنهاد فکر کرد که: 

با حفظ «هیئت انتخاب» در این جشنواره، به این دلیل که باید از میان مجموعه تولیدات یک سال گذشته سینمای ایران، حداکثر بین 20 تا 25 فیلم را برای بخش سودای سیمرغ (مسابقه سینمای ایران) انتخاب کرد، می‌توان در روند گزینش «هیئت داوری» فیلم، تغییری اساسی ایجاد کرد. یعنی برای رسیدن به شرایط مناسب‌تر در انتخاب هیئت داوری، باید به سمت انتخاب یک هیئت گسترده و پرُشمار از میانِ اهالی سینما در همه صنوف سینمایی، به شیوه «آکادمی اسکار» عمل شود تا از بروز برخی تنش‌ها پیشگیری گردد و داوری فیلم‌ها نیز دقیق‌تر انجام شود.

در خصوص ترکیب اعضای هیئت انتخاب این دوره از جشنواره نیز نظرم این است که این ترکیب به طور طبیعی می توانست با حضور افراد دیگری نیز یک ترکیب به ظاهر متفاوت تلقی شود، اما به هر حال، بازهم با استفاده از آدم های موجود در سینمای ایران، افرادی به عنوان هیئت انتخاب فیلم‌ها، برگزیده می‌شدند. صد البته دقت در نحوه انتخاب این افراد به ویژه با ملاحظه سوابقِ حرفه‌ای و کارنامه فعالیت های فردی هریک از آن‌ها، به خصوص با کم کردن از سهمیه نانوشته مدیران دولتی در ترکیب هیئت های انتخاب یا داوری فیلم ها، تا حدود زیادی می توان از بروز هر گونه  اعتراض یا پرسش های گلایه آمیز پیشگیری کرد.

در این خصوص که با توجه به بضاعت سینمای ایران، برای فیلم‌هایی که در این دوره از  جشنواره فجر انتخاب شده‌اند، چه پیش‌بینی‌هایی می‌توان داشت، باید بگویم که به عنوان یک منتقد فیلم، اعتقاد چندانی به پیش‌بینی و گمانه زنی ندارم و معتقدم، باید همه فیلم‌های انتخاب شده را که برای مخاطبان جشنواره به نمایش در می‌آیند، به تماشا نشست و در صورت امکان، ضمنِ تماشای چند فیلم انگشت شماری که به هر دلیلی از دایره انتخاب دور مانده و امکان نمایش در بخش مسابقه را پیدا نکرده اند، در باره رشد و اعتلا یا رکورد و درجا زدن سینمای ایران حرفی زد.