ترس از کرونا، اختلال اضطرابی نیست/ چگونه از استرس‌های فضای مجازی دوری کنیم؟

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ برنامه تلویزیونی «راز» شب گذشته روی آنتن شبکه چهار سیما رفت؛ مهمان ویژه این برنامه دکتر سیدمحسن فاطمی، روان‌شناس و استاد دانشگاه فردوسی مشهد بود. او در این برنامه در مورد روان‌شناسی بیماری کرونا و اقداماتی که خانواده‌ها باید انجام دهند توضیحاتی داد. 

تفاوت اضطراب و ترس چیست؟ 

فاطمی در ابتدای صحبت‌های خود ضمن ارائه تعریفی از «اضطراب» گفت: اضطراب پاسخ سیستم عصبی نسبت به یک تهدید یا خطر مبهم است. در مقابل آن ترس وجود دارد و تفاوت آن با اضطراب این است که ترس پاسخ سیستم عصبی در مقابل تهدید یا خطر واقعی است. برای مثال اگر یک ببر در مقابل خود ببینید برایتان ترس ایجاد می‌شود اما اضطراب پاسخ هیجانی نسبت به یک خطر مبهم است و همین مبهم بودن باعث می‌شود که نسبت به ترس متمایز شود. علاوه بر این، ترس زمانی ایجاد می‌شود که شما در لحظه آنی خطری را در مقابل خود ببینید در حالی که اضطراب برای انتظار چیزی که می‌ترسید سراغ‌تان بیاید، ایجاد می‌شود. 

وی اضافه کرد: به صورت کلی وقتی از اضطراب حرف می‌زنیم منظورمان چند نوع اختلال اضطرابی است. همه افراد در طول زندگی خود اضطراب‌های زیادی را تحمل می‌کنند اما وقتی شکل اختلال پیدا می‌کند آنچنان در درون شما نفوذ می‌کند که باعث پاسخ‌هایی مثل خشم، ترس و فضاهای مخرب دیگر می‌شود. بعضی از روان‌شناسان اصطلاحی دارند و آن هم گروگان‌گیری است. البته اختلال اضطراب نیز بر چند دسته است که یکی از آنان اختلال اضطراب فراگیر می‌باشد. این نوع اختلال به این معنا است که برای هر چیزی و در هر جایی مضطرب هستید. در این تعاریف، فوبیا هم جای می‌گیرد که هراس‌های نامعقول نام دارد و نسبت به چیزهای معین ایجاد می‌شود. 

ترس از کرونا، اختلال اضطرابی نیست

او در مورد اضطراب مردم از کرونا گفت: اضطراب‌هایی که مردم در این روزها تجربه می‌کنند به این معنا نیست که به خودشان برچسب اختلال اضطرابی بزنند چرا که در شرایطی هستیم که به نوعی آغشته به اضطراب است. البته همین حالت می‌تواند به اختلال‌های اضطرابی منجر شود ولی نکته مهم اینجاست که مرز بین این موارد را تشخیص دهیم. نکته مهم این است که تجربه‌های ما به جایی در مغز به نام بادامه مغز فرستاده می‌شود و اگر سیستم عصبی ما خطری را احساس کند کل بدن را در حالت آژیر یا آماده‌باش قرار می‌دهد تا با آن خطر مقابله کند. 

اضطراب مثبت است اگر ...

این استاد دانشگاه در مورد مخرب بودن یا نبودن اضطراب از کرونا در این روزها گفت: در علم روان‌شناسی نکته‌ای وجود دارد مبنی بر این که به جای اجتناب از اضطراب آن را پذیرا باشید ولی در بدن خود آن را مدیریت کنید. در اینجاست که اضطراب نقش مثبتی پیدا می‌کند. درست است که آن را همیشه به همراه دارید اما محیط بر شما نخواهد شد. اذعان می‌کنید که مضطرب هستید اما اجازه نمی‌دهید که بر شما غلبه پیدا کند و به جای آن شما بر آن محیط هستید. دقت داشته باشید که اگر اضطراب‌ها در زندگی ما جای نداشته باشند ممکن است که بقای انسان‌ها به خطر بیفتد. چنین اضطرابی هیچگاه اختلال نیست؛ برای مثال اگر شما در یک طوفان قرار بگیرید و مضطرب شوید این اضطراب به شما کمک می‌کند که از این خطر جانی فرار کنید در حالی که اگر بنشینید و نگاه کنید بدون شک جانتان را از دست می‌دهید. 

وی تاکید کرد: انسان که اختلال اضطرابی دارد به این دلیل که اضراب بر او غلبه کرده است به درستی از فرصت‌ها استفاده نخواهد کرد و به همین دلیل نمی‌تواند توانایی‌های خود را به نمایش بگذارد و اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد. در حالی که اگر اضطراب را مدیریت کنید به شما کمک خواهد کرد که بهتر عمل کنید. 

«حمایت خانواده» درمان انسان‌های مضطرب است

فاطمی با اشاره به نقش مثبت خانواده در بهبود اضطراب گفت: یکی از مهمترین عواملی که می‌تواند برای درمان انسان‌های مضطرب نقش داشته باشد، نقش حمایت خانواده و گروه‌های حامی است که در کنار آن فرد قرار دارند. به عبارت دیگر هرچه قدر افرادی که در کنارتان هستند از شما حمایت عاطفی کنند و اتصال عاطفی ایجاد کنند، زودتر می‌توانید از این اضطراب بیرون بیایید. بگذارید مثالی بزنم؛ در یک پژوهش، به افرادی که قرار بود نوار مغزی ازشان گرفته شود گفتند که در طول این تست ممکن است به پایتان شوک الکتریکی کوچکی وارد شود؛ این آزمایش در 3 حالت انجام شد، زمانی که آن فرد تنها بود، زمانی که فرد غریبه‌ای در کنارش بود و زمانی که همسرش در کنارش حضور داشت. نتایج نشان داد که وقتی فرد تنها بود اثر شوک الکتریکی کاملا بر بخش هیپوتالاموس مغزشان پیدا بود، وقتی فرد غریبه کنارشان حضور داشت، این اثر کمتر شد و زمانی که همسرشان در کنارشان حضور داشت این اثر کاملا ناپدید شد. 

ارتباطات عاطفی بهتر و عمیق‌تر عامل شادی

وی افزود: بنابراین می‌توان گفت افرادی که در کنار ما حضور دارند تنظیم‌کننده عاطفی و اضطرابی ما هستند. یعنی اگر افرادی که با آنان رابطه عاطفی داشتیم به ما نزدیک‌ شوند بر اضطراب غلبه می‌کنیم در حالی که اگر از ما دور شوند، سیستم ایمنی بدن‌مان تضعیف می‌شود.  در پژوهش دیگری افرادی که تازه ازدواج کرده بودند در یک آزمایشگاه در حالت تخاصم قرار گرفتند. هر چه قدر این تخاصم بیشتر بود سیستم ایمنی بدن‌شان بسیار بدتر عمل می‌کرد. در جمع‌بندی بگویم که هر چه قدر ارتباطات عاطفی بهتر و عمیق‌تر باشد، پل‌سازی بیشتر خواهد بود و باعث می‌شود که سرتونین بدن بیشتر شود و شادتر شویم. 

او با اشاره به توجه دین اسلام به عاطفه افراد گفت: جالب است بدانید که در دین ما به این موضوع بسیار خوب توجه شده است؛ یکی از روایاتی که از پیامبر داریم این است که اگر کسی غمی را از دل دیگری بردارد و حتی جمله‌ای بگوید که دل او را شاد کند یکی از راه‌هایی است که او را به خداوند نزدیک می‌کند. دوست خود مانند کسی است که در بیابان تشنه است و آبی گوارا برایش فراهم شده باشد. این موارد از نظر پیامدهای اجتماعی بسیار مهمتر هستند. 

قرنطینه، فرصت مکالمه درون خانوادگی را فراهم کرده است

سیدمحسن فاطمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود فرصت‌ها و تهدیدهای قرنطینه را توضیح داد و خاطرنشان کرد: وقتی شما سیستم قرنطینه را به وجود می‌آورید یا فرد به صورت اجباری در آن شرایط قرار می‌گیرد بر روی سیستم عاطفی او اثرات منفی می‌گذارد. یکی از تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد مربوط به کسانی بود که در زیر دریایی‌ها کار می‌کردند و ارتباط زیادی با محیط بیرونی خود نداشتند. نتایج نشان داد که پس از مدتی دچار افسردگی زیادی شدند. همچنین نتایج پژوهش دیگری نشان داد که افرادی که در بخش‌های خاص بیمارستان ایزوله هستند سریع‌تر به افسردگی‌ها مبتلا می‌شوند و حتی تا مرز خودکشی جلو می‌روند. بنابراین سیستم محرومیت از فضای تعامل اثرات تخریبی دارد اما از طرف دیگر وقتی به شرایط امروز نگاه کنید می‌بینید که قرنطینه فرصتی را فراهم آورده است که از ابعاد دیگر نیز می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. برای مثال قبل از این اتفاقات، خیلی از خانواده‌ها فرصت حرف زدن با همدیگر را نداشتند و صرفا به رد و بدل کردن اطلاعات می‌پرداختند اما اکنون در کنار هم بودن می‌تواند این فرصت را فراهم کند که از نظر عاطفی نیز به فرد مقابل خود نزدیک شویم. 

والدین هر شب برای کودکان خود یک داستان بخوانند/ فرصت ویژه برای رسیدن به آرامش معنوی

وی تاکید کرد: مرور خاطرات گذشته و رسیدن به مشترکات و آرزوهای مشترک برای آینده در این زمینه می‌تواند تاثیرگذار باشد. همچنین برای بچه‌ها خواندن کتاب‌ داستان‌های مختلف فرصت بسیار خوبی است. قرنطینه فرصت بسیار خوبی را برای پدر و مادرها فراهم کرده است که هر شب یک داستان برای کودک خود بخوانند و بتوانند گفت‌وگو کنند. زوجین می‌توانند راجع به خواسته‌های خود و دغدغه‌هایشان از زندگی مشترک می‌تواند با هم گفت‌وگو کنند. تا پیش از این فرصت زیادی برای وقت گذاشتن برای همدیگر نداشتیم و باید از این فرصت استفاده کرد. علاوه بر این قرنطینه فرصت بسیار خوبی را برای رسیدن به معنویت و عبادت فراهم کرده است. دعاکردن و معنویت اثر بسیار زیادی بر ایجاد آرامش در افراد دارد. 

چگونه از اضطراب‌های ناشی از فضای مجازی دوری کنیم؟ 

این استاد دانشگاه در پاسخ به سوالی مبنی بر مدیریت اضطرابی که از فضای مجازی به مردم وارد می‌شود گفت: بحثی در روان‌شناسی به نام بیماری روانی گروهی وجود دارد؛ این بیماری بدین معناست که هیجان منفی در یک فرد میتواند به بقیه سرایت کرده و شیوع پیدا کند. برای مثال در سال 1998 در یک مدرسه وقتی معلم گفت که بوی گازوئیل را استشمام می‌کنم، شاگردان نیز همگی این بو را استشمام کردند و دسته‌جمعی به بیمارستان منتقل شدند در حالی که هیچ چیزی وجود نداشت. چیزی که در اینجا مهم است ایجاد فضای آرامش محور است که می‌تواند بر اضطراب غلبه کرده و آن را از بین ببرد. هر چه قدر که اطرافیان ما از آرامش بیشتری برخوردار باشند و از رفتارهای شتاب‌زده دوری کنند، موج اضطراب گروهی زودتر فروکش می‌کند و از بین می‌رود. حضرت امیر می‌فرمایند که بزرگترین بلا ناامیدی است و باید از آن دوری جست. اگر مردم منطقه‌ای ناامید شوند و خسته شوند این موج می‌تواند به بقیه نیز منتقل شود در حالی که اگر نشاط حاکم شود می‌تواند مدیریت خوبی بر موج‌های منفی داشته باشد. 

نکاتی برای مدیریت اضطراب در کودکان

او در مورد مدیریت اضطراب در کودکان تصریح کرد: هر چه قدر که پدر و مادرها در دسترس باشند و از نظر عاطفی به کودکان خود توجه کنند اضطراب آنان کمتر می‌شود. والدین باید آرامش آفرین و نشاط‌ آفرین برای کودکان خود باشند و آنان را از استرس‌ها دور کنند. علاوه بر این والدین باید پاسخگوی سوالات فرزندان خود باشند و با بی‌محلی از کنار سوالات‌شان عبور نکنند. باید با آرامش و شکیبایی به پرسش‌های بچه‌ها پاسخ داده شود. امیدوار کردن بچه‌ها به این که کرونا رفع می‌شود و همه چیز درست خواهد شد تکنیک دیگری است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد. خواندن داستان‌های آرامش‌بخش یکی دیگر از شیوه‌های مدیریت اضطراب در بچه‌ها است. بازی کردن ویژگی اصلی بچه‌هاست؛ خوب است که در این روزها برای دور کردن اضطراب و ترس از کرونا در بچه‌ها والدین بیشتر با فرزندان خود بازی کنند.