مروری بر وضعیت و تهدیدات تنوع زیستی خراسان جنوبی

به گزارش خبرگزاری برنا به نقل از روابط عمومی اداره کل حفاظت از محیط زیست خراسان جنوبی، بیست و دوم ماه مه(MAY)مصادف با اول خردادماه از سوی سازمان ملل متحد روز جهانی تنوع زیستی (IDB- International Day for Biological Diversity) ، برای افزایش درک و آگاهی مردم جهان از اهمیت مسائل مربوط به تنوع زیستی نام گرفته است. موضوع روز جهانی تنوع زیستی در سال ۲۰۱۹ «تنوع زیستی ما، غذای ما، سلامتی ما "Our Biodiversity, Our Food, Our Health"  انتخاب شده است. هدف از انتخاب موضوع امسال روز جهانی تنوع زیستی تمرکز بر روی حفظ تنوع زیستی به عنوان پایه ای برای حفظ تنوع غذایی و در نتیجه حفظ سلامتی انسان است. در واقع هدف این است که مردم و دولت ها آگاه شوند و بدانند که زنجیره غذایی، تغذیه سالم و در نتیجه سلامت ما به تنوع زیستی و اکوسیستم های سالم وابسته است.از بین رفتن تنوع مواد غذایی و عدم دسترسی به رژیم غذایی متنوع با بیماری ها و عوامل تهدید کننده سلامت مانند دیابت، چاقی و سوء تغذیه ارتباط مستقیم دارد. از طرفیبا توجه به وضیعت نابسمان منابع تولید نظیر آب، خاک و انرژی راه‌کاری جز حرکت به سمت کشاورزی حفاظتی و پایدار وجود ندارد.

هدیه طبیعت به سیاره ما میلیون ها گونه است که می شناسیم و بسیاری گونه های دیگر که هنوز کشف نشده اند. متأسفانه انسانها به طور غیرقابل برگشتی تعادل طبیعت را به هم زده اند و در نتیجه جهان با بیشترین میزان انقراض مواجه است. تخریب بی سابقه زمین و کاهش سریع جمعیت گیاهان و حیوانات اهلی به طور مستقیم با فعالیت های انسان مرتبط است: تغییرات آب و هوایی، جنگل زدایی، از دست دادن زیستگاه، قاچاق و شکار، کشاورزی نامناسب، آلودگی و آفت کش ها از جمله آنهاست.اگر ما اکنون عمل نکنیم، انقراض ممکن است ماندگارترین میراث بشریت باشد. در اینجا چندین واقعیت سریع در مورد موجی از انقراض و اطلاعات اضافی در مورد این مشکل وجود دارد:همه موجودات زنده ارزش ذاتی دارند و هر کدام نقش منحصر به فرد خود را در زندگی پیچیده ما ایفا می کنند. ما باید برای حفاظت از گونه های در معرض تهدید و خطرهمکاری کنیم.برابر اعلام شورای جهانی تنوع زیستی متاسفانه یک میلیون گونه جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض می باشند. البته خبر نسبتا خوب این است که روند انقراض هنوز هم می تواند کند شود و جمعیت بسیاری از گونه های کاهش یافته، در معرض تهدید و در معرض خطر ما هنوز هم می توانند بهبود پیدا کند، اگر هم اکنون برای ایجاد یک جنبش متحد جهانی از مصرف کنندگان، رای دهندگان، معلمان، جامعه دانشگاهی، رهبران مذهبی و دانشمندان درخواست اقدام فوری کنیم تا این اهداف را تحقق بخشند:آموزش و ارتقای سطح آگاهی از میزان انقراض میلیون ها گونه و علل و پیامدهای این پدیدهدستیابی به پیروزی های مهم سیاسی که از گروه های وسیعی از گونه ها و زیستگاه آنها محافظت می کند.ساختن و فعال کردن یک جنبش جهانی که طبیعت و ارزش های آن را در بر می گیرد.تشویق اقدامات فردی مانند اتخاذ رژیم غذایی گیاهی و جلوگیری از استفاده از آفت کش ها و علف کش ها.

*وضعیت تنوع زیستی در خراسان جنوبی          

استان خراسان جنوبی با وسعتی بالغ بر 15میلیون هکتار 9% از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است، اما با توجه به موقعیت قرارگیری مناطق پست یا مرتفع، به دو دسته خشک و گرم و خشک و ملایم تقسیم می شود. از مجموع کل اراضی استان، 8503099هکتار از آن را مراتع، 1595500هکتار از آن را جنگلها و 4464497 هکتار از آن را بیابان ها تشکیل میدهد. شرایط توپوگرافیک و تشکیلات زمین شناسی منجر به پیدایش تنوع بیولوژیک بی نظیر و متنوعی در استان گردیده است. به طوری که در زیست گاه های استان، بیش از 1۰۰۰ گونه گیاهی، حدود 253 گونه جانوری شامل 60گونه از رده پستانداران، 197 گونه پرنده،50 گونه از رده خزندگان و 3 دوزیست شناسایی شده اند. از جمله گونه های شاخص استان می توان به یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، آهو، قوچ و میش، کل و بز، جبیر، انواع گربه سانان کوچک، روباه شنی، خرگوش، روباه معمولی، گرگ، کفتار، هوبره، زاغ بور، انواع پرندگان شکاری، آگامای سر وزغی ایرانی، انواع مارها، لاک پشت آسیایی و لاک پشت مهمیزدار اشاره نمود. اگرچه اغلب مناطق استان دارای اقلیم بسیار خشک میباشد، ولی تالابها و آبگیرهای استان از جمله پناه گاه حیات وحش تالاب کجی نمکزار نهبندان علاوه بر پرندگان ساکن همه ساله میزبان جمعیتهای بزرگ از پرندگان مهاجر از قبیل: انواع آبچلیک، انواع حواصیل، آنقوت، خوتکا و انواع اردک، فالاروپ، پاشلک، سنقر، دم جنبانک ابلق، انواع کشیم و ...  هستند که در میسر خود به طرف مناطق زمستان گذرانیشان در قاره آفریقا و شبه قاره هند، در تالابهای استان مستقر میشوند.

*تهدیدات تنوع زیستی در خراسان جنوبی

متاسفانه عوامل متعددی مانند رشد جمعیت، بهره برداری ناپایدار از منابع پایه و فعالیتهای انسانی مخرب به ویژه در نواحی روستایی، تنوع زیستی استان را به شدت تهدید میکند. ورود و استقرار گونه های مهاجم، جمعیتهای گیاهان را به طور جدی تضعیف و شکننده کرده و چرای مفرط دامها صدمات زیادی را به زیست توده گیاهی وارد کرده است. انحراف مسیرهای آبی و تداوم خشکسالی، در حال خشک کردن منابع محدود آبی استان است.  شکار بی رویه و تله گذاری برای پرندگان آبزی درتالابها و نیز سایر پرندگان در دیگر زیستگاهها، جمعیت آنها را کاهش داده و بسیاری از این پرندگان در فهرست گونه های در معرض خطر واقع شده اند.زیست بومهای طبیعی استان با بحرانها و تهدیدهای متعددی روبه رو شده است به طوری که بر اساس فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، در سال 2014 تعداد 5 گونه پستاندار (یوزپلنگ، قوچ و میش، کل و بز، آهو، زرده بر)، 6 گونه پرنده (بالابان، کرکس کوچک، عقاب تالابی، عقاب شاهی، هوبره، اردک سرسفید)، 3 گونه خزنده (لاک پشت آسیایی، لاک پشت مهمیز دار و آگامای سروزغی ایرانی) در زمره گونه های در معرض تهدید قرار گرفته اند. اگرچه فعالیتهایی برای جلوگیری از تخریب تنوع زیستی و احیای منابع طبیعی آسیب دیده صورت گرفته است ولی عوامل مختلفی مانند وقوع دوره های خشکسالیهای طولانی و مکرر وبهره برداری بی رویه از منابع آبی، خاک و پوشش گیاهی، زوال تنوع زیستی را شدت بخشیده است.

به منظور حفاظت از تنوع زیستی موجود، نمونه هایی شاخص از طبیعت و زیستگاههای استان در قالب 3 پناهگاهحیات وحش و 4 منطقه حفاظت شده و نیز مناطق شکار ممنوع حفاظت میگردند.

*راه های حفاظت از تنوع زیستی و بهره برداری موثر از آن

با توجه به موارد فوق الذکر، انجام اقدامات ذیل در راستای حفاظت مؤثر از تنوع زیستی و بهره برداری پایدار از آن ضروریست:لحاظ نمودن شاخص های تنوع زیستی، اهداف و استراتژی های ویژه برای عملی نمودن اولویت های کنوانسیون تنوع زیستی،  ارتقای سطح آگاهی اجتماعی و فرهنگ سازی در مورد حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع و اجزای تنوع زیستی با همکاری فعال رسانه ها،-        اجرای طرح آمایش سرزمین و بهره برداری از نتایج حاصل از مطالعات آمایش سرزمین و توان اکولوژیک و پایداری منابع طبیعی،  انجام مطالعات میدانی بر روی گونه ها  و اکوسیستمهای منتخب برای درک بهتر از وضعیت تنوع زیستی و به کارگیری روشهای صحیح حفاظت و احیای گونه های اندمیک در معرض خطر، حمایت از پروژه های حفاظتی با مشارکت جوامع و آحاد مردم در خصوص مدیریت منابع طبیعی، بهره برداری پایدار و حفاظت از تنوع زیستی. در این راستا، همکاری کلیه دستگاه های اجرایی و آحاد جامعه میتواند در حفاظت از تنوع زیستی و رعایت ملاحظات زیست محیطی، نقشی مهم را بر عهده گیرد.،  تکمیل طرحهای مدیریت توجیهی و تفصیلی مناطق و تخصیص اعتبارات لازم برای حفاظت مؤثر از مناطق ،مدیریت و کنترل چرای دامهای اهلی از مراتع ،توجه به قانون ایمنی زیستی و اجرایی نمودن آن،تصویب و اجرای قوانین و مقررات سختگیرانه در خصوص بهره برداری غیر قانونی از منابع پایه، کنترل دقیق ورود و خروج نمونه های بیولوژیک و اجزای تنوع زیستی