عروس گوله ی نمایشی رقص گونه و سمبلیک / آیین های شاد و متنوع برای پیشواز از نوروز

به گزارش خبرگزاری برنا از گیلان ؛ آیین دیرپای "عروس گوله ی" همچون بسیاری از زیبایی های طبیعی جلگه ی گیلان پیام آور بهار است ، بهاری که تازگی و طراوات را به مردم هدیه می کند و به آنها یادآور می شود که زندگی جریان دارد و شادی و سرزندگی تکمیل کننده ی جریان حیات انسان است .

آیین های متنوع در نقاط مختلف گیلان در خصوص نوروز از قدیم برگزار می شده است که این آیین ها به فرا خور مناطق و شرایط زندگی ساکنان متفاوت است اما شاید بتوان گفت که "عروس گوله ی  " یکی از شاخص ترین این آیین ها محسوب می شود .

در گفتگو با هوشنگ عباسی، نویسنده کتاب «آیین های سنتی نوروز در گیلان»، پیرامون نمایش آیینی " عروس گوله ی" و  استعاره های نحوه برگزاری آن به گفتگو نشستیم و همچنین در خصوص سایر آیین های سنتی خطه گیلان مطالبی عنوان شد که در ادامه می خوانید :

آیین های پیشواز از نوروز در گیلان متنوع است ، عروس گل یکی از معروفترین این موارد در گیلان می باشد ، لطفا در خصوص این آیین برای مخاطبان ما توضیح دهید .

نوروز با شکوه و قدمت چندین هزار ساله از راه می رسد ، عروس طبیعت خود را می آراید و زیبا می سازد و شادی و گرما را خانه به خانه به ارمغان می برد . مردم گیلان همچون اقوام دیگر ایرانی برای استقبال از نوروز و سال نو ، آداب و رسوم ویژه ی خود را داشته و دارند ." عروس گل " یکی از نمایش های شاد و دیدنی بوده است که قبل از فرا رسیدن نوروز گروهها و دسته هایی از نمایش دهندگان از نیمه دوم اسفند در روستاها راه می افتادند و از هنگام غروب خورشید تا نیمه های شب خانه به خانه سر می زدند و با اجرای نمایشی شاد و خنده آور پیام بهار را به گوش مردم می رساندند . عروس گل ریشه در اساطیر باستانی ایران دارد و نمایشی رقص گونه و سمبلیک برای گریزاندن دیو سرما ، پلیدی و ستم و سیاهی بوده که از نوعی نیایش در برابر ناهید ( آناهید ) فرشته زندگی و حیات ، سرسبزی و زایش و آب نشات گرفته است .

در اساطیر کهن ایران فرشتگان و دیوان دو نیروی متضاد و در نبرد همیشگی با هم هستند ، آناهیتا فرشته نگهبان زاد و ولد ، آب و رویش و سرسبزی ذکر شده است . بازی در نمایش " عروس گوله ی " با این افراد اجرا می شود :

- سرخون ( خواننده – سرخوان ) کسی که شعر عروس گل را می خواند ، سرخوان رهبری گروه نمایش را بر عهده دارد ، در اصل کارگردان و راوی قصه است و در ضمن با صدا و آواز خود بازیگران را راهنمایی نموده و به نقش آفرینی برمی انگیزد.

- کاس خانم و ناز خانم عروس های نمایش بوده ، این دو نامزد غول و پیرمرد بوده و برای دلربایی عشوه گری می نمایند . عروس ها معمولا دو نوجوان پسر بوده که با آرایش و گریم زنانه و با پوشیدن لباس زنانه و سرخاب و سفیداب کردن به شکل و شمایل دختران در می آیند . لباس عروس ها شامل : تنبان گرد ، جلیقه ، پول کلاه و دستنبد مرجان بر دست بوده که با رقص و ادا جمعیت را مشغول کرده ، می خندانند و از دست غول و پیرمرد فرار کرده و به خواننده پناه می برند که این دو سمبل بهار و جوانی و سرزندگی هستند.

- پیر بابو ( پیربابا- پیرمرد ) پیرمرد رقیب غول در نمایش بوده و با گذاشتن ریش و سبیل سفید ( که از دم اسب تشکیل شده ) و پوشیدن لباس کهنه و مندرس و با صورت سیاه که معمولا برای سیاه کردن از زغال استفاده می شد و کلاه قیفی و چوبدستی در دست در پی کاس خانم و ناز خانم بوده و با حرکات خود تماشاگران را می خنداند ، پیرمرد سنبل پیری ، کهنگی و ترس است .

- غول موجودی خیالی که تداعی گر دیوها بوده است ، در نمایش عروس گل مردی تنومند با چهره سیاه و کلاه شیطانی زنگوله دار که چوبدستی بزرگی در دست داشته و گاهی دو شاخ گاو را به کلاه اش وصل می کرده تا علایم غول بودن او باشد ، غول در پی دست یافتن و تصاحب عروس ها بوده و مظهر پلیدی و روسیاهی و سرماست .

- بقیه اجزای نمایش شامل کترازن که شامل دو نفر هستند و با زدن دو کفگیر چوبی با شخص تک خوان همکاری می کنند و در موقع لزوم اشعار را تکرار می نمایند ، دیاره زن که نوازنده دایره زنگی است و با ضرب گرفتن خواننده و رقاص ها را همراهی می کند ، واگیر کنان ( سیاهی لشگر ) که بدنبال گروه نمایش حرکت می کنند و کولبارچی که هدایا و انعامی که مردم به گروه نمایش می دهند را جمع آوری می کنند .

عروس گوله ی نمایش مخصوص جلگه نشینان است.

آیا تفاوتی بین آیین های ساکنان جلگه و مناطق ییلاقی وجود دارد ؟

بخاطر تنوع قومی و موقعیت جغرافیایی، می توان آیین ها را به «جلگه نشین» و «کوه نشینان» تقسیم کرد و تنوع آن بسته به پراکندگی و نوع معیشت در هر منطقه تفاوت دارد اما آن چیزی که وجه اشتراک این آیین هاست ساختار نمایشی همراه با موسیقی شاد و طنز است .

دیگر آیین های رایج نوروزی در گیلان چیست ؟

نمایش " رابچره "که بیشتر مخصوص دامداران بود، سنت "بره اندازی" ، مختص ییلاقات شهرستان رودبار است، " شال اندازی"   و " آیینه طاق دونی"  مراسم پیک نوروزی بود که بیشتر در شهرستان صومعه سرا برگزار می شد، "چهارشنبه خاتون"   سنتی رایج در بین تالش های غرب گیلان بود و " کتم خوانی نیز از آیین های سنتی منطقه ی آستارا بوده است .

تمامی این آیین ها به جهت پیشواز از نوروز و به جهت شادی و نشاط بخشیدن به جامعه ی محلی در آستانه ی سال نو اجرا می شد و هنوز نیز این سنت ها در خیلی از مناطق گیلان رواج دارد .