ژئوپلیتیک قومیت ، استراتژی هویت در ایران

مقدمه:
ایران را به لحاظ ساختار فضایی و اجتماعی میتوان به دو بخش کلی تقسیم کرد:
1-بخش مرکزی: که از نظر فضایی – اجتماعی از تجانس و همگونی نسبی برخوردار است.
2-بخش پیرامونی: قرار گرفتن قومیت های مختلف چون آذری ها ، کردها ،عرب ها ، بلوچ و ترکمن در این بخش شکل خاصی به آن بخشیده و باعث ایجاد ناهمگونی با بخش مرکزی گردیده است.
این شکل ژئوپلیتیکی در دوره های زمانی گوناگون سبب بروز برخی مشکلات و مسائل سیاسی اجتماعی شده است.در اینجا این سوال به وجود می آید ، ایران با داشتن فرهنگ غنی که مولفه های مختلفی چون دین ، زبان ،تاریخ ،هنرها،ادبیات ،آیین هاو آداب و رسوم و...که ریشه ی آن در عمق تاریخ و تمدن بشری است و از طرف دیگر در دست داشتن پرچم اسلام ، که یکی از اصلی ترین آرمانهای اسلام وحدت و برادری است چگونه دچار این چنین مشکلاتی میشود؟
مفهوم شناسی:
در اینجا لازم است قبل از پرداختن به موضوع تحلیل آن برخی واژه ها را تعریف نمائیم.
ژئوپلیتیک: در رباطه با ماهئیت و مفهوم ژئوپلیتیک نظرات و دیدگاههای متفاوتی وجود دارد که سعی شد نزدیک ترین تعریف به موضوع مورد نظر ارائه شود ، دیویدی نویسنده کتاب اصول جغرافیای سیاسی به استناد اظهارات مک کین مینویسد:" ژئوپلیتیک عبارت است از علم روباط بین فضا و سیاست که می کوشد دانش جغرافیا را در خدمت رهبران سیاسی قرار دهد"(حافظ نیا- 1385-26)
استراتژی: علم و هنر اجرای سیاست است (عزتی-1373-5)
قومیت: از قومیت تعاریف بسیاری صورت گرفته است به خصوص در بین دانشمندان علوم اجتماعی و جامعه شناسی از مجموع تعاریف و با توجه به موضوع اصلی تحقیق به جمع بندی زیر در تعریف قومیت رسیدیم.
"گروهی از مردم که دارای فرهنگ مشخص با مشخصه ای زبان ، عادات،مذهب ،صفات  و از این قبیل مشترکات که به وسیله آن از دیگر گروه های مردمی متمایز میشنود و جزء جامعه ای بزرگتر به نام ملت باشند.
هویت ملی: هویت ملی عبارت است از مجموعه خصایص و ارزشهای مشترک یک ملت مستقل که افراد ملت نسبت به آنها خودآگاهی یافته اند و به واسطه آنها به یکدیگر احساس تعلق می کنند.(حافظ نیا-1381-211)
هویت: فرهنگ معین واژه هویت را چنین تعریف کرده است " آنچه که موجب شناسایی شخص باشد.(افروغ-1387-21)
فرهنگ آکسفورد از هویت به عنوان چیستی و کیستی فرد یاد میکند...واژه نامه ی اندیشه اجتماعی بلاکول مینویسد "هویت مشتق از ریشه لاتین (I dem ) است و به معنای تشابه و تداوم .(افروغ-1387-22)
هویت به معنی (چه کسی بودن ) است اینکه یک فرد یا یک گروه انسانی خود را چگونه میشناسد و میخواهد چگونه شناخته شود.(مجتهد زاده-1381-66)
هویت ملی عامل پیوند دهنده:
عنصر قوام دهنده هویت ملی فرهنگ است که به مولفه های فرهنگی اشاره شد از فرهنگ به عنوان معرفت و شناخت مشترک یاد میشود ، به تعبیر دکتر مجتهد زاده " از آمیزه ی این مایه ها و پدیده های فرهنگی شناسنامه ای ملی به وجود می آید که در طول قرنها ساخته و پرداخته و در کروه زمان گداخته چون آلیاژی استوار میشود و دوامی جاودانه می یابد.(مجتهد زاده-1381-303)
مفهوم هویت ملی در درجه نخست با ایده یگانه بودن ملیت یعنی ایرانی و احساس تعلق به یک جامعه تاریخی بخصوص پیوند میخورد.هویت ملی بر اساس مرز بندی جغرافیایی و تشکیل جامعه سیاسی شکل گرفته و مشروعیت می یابد.نفس وجود احساس هویت ملی به شخص اجازه می دهد که سرزمینی مشخص در جهان پیرامونش داشته باشد و از لحاظ تاریخی خود را به یک هویت جمعی سرزمینی مربوط کند ، هویت جمعی باید بار فرهنگی داشته باشد.روایت ایرانی بودن از غنای زیادی برخوردار است مسئله اصلی پاسداشت وحفظ این میراث نمادین است که از گذشته دور به ما رسیده است.این روایت و خودآگاهی مربوط به آن عامل پایداری هویت ملی و یکی از منابع عمده بقای این ملت محسوب می شود.(مجموعه مقالات-1383-49)
همان گونه که مرز سیاسی کشورها و حدود قلمرو حاکمیت ها را از یکدیگر جدا میسازد هویت نیز به مانند مرز فرهنگی ملت ها را با فرهنگ های مختلف از یکدیگر جدا میسازد.یکی از معضلات هویت ،وجود هویت مضاعف است بنابراین اساس و اشتراک بین هویت گروه های مختلف را باید مورد توجه قرار داد.به عنوان مثال در گروه های قومی مختلف در ایران باید نژاد آریایی مد نظر قرار گیرد یا در فرق و مذاهب مختلف اسلامی باید اسلام به عنوان محوریت قرار گیرد.
هویت اسلامی عامل وحدت بخش(بر اساس دیدگاه امام خمینی ره):
دین اسلام متعلق به مردمان خاص و سرزمین یا حاکمیتی مشخص نیست و از شرق تا غرب جهان مردمانی با زبان و نژاد و فرهنگ گوناگون تحت لوای اسلام قرار دارند.امام خمینی (ره ) که شاهد طرح چنین بحث هایی (قومیت گرایی) در روزهای نخستین انقلاب بود ، در موارد گوناگون تاکیدکرد:
"من مکرر اعلام کرده ام که در اسلام نژاد ، زبان ، قومیت و ناحیه مطرح نیست تمام مسلمین چه اهل سنت و چه شیعی برادر و همه برخوردار از همه مزایا و حقوق اسلامی هستند...اسلام برای همه و جمهوری اسلامی حق همه گروه ها را با عدالت اسلامی ادا خواهد کرد.(صحیفه نور-جلد8-284) همچنین امام خمینی (ره) در مصاحبه با روزنامه صدای لوکزامبورگ در تاریخ 21/9/1357 این چنین بیان میکند"کسانی که اهل قلم و بیان هستند باید این مسائل را برای مردم توضیح دهند و سلام را به مردم معرفی کنند و بگویند اسلام برای ملیت خاصی نیست و ترک و عرب و عجم ندارد.اسلام متعلق به همه است و نژاد و رنگ و قبیله و زبان در این نظام ارزش ندارد قرآن کتاب همه است(صحیفه نور-جلد 4-صفحه66)
هویت ایرانی – اسلامی دارای آنچنان توانی در جهت همگرایی و تقریب قومیت های مختلف ایرانی میابشد که با شناسایی و درک همگانی میتوان به وحدت و یکپارچگی ملی مناسبی رسید و از بروز مشکلات سیاسی – اجتماعی در کشور تا حد زیادی جلوگیری کرد و باعث هم دلی و تفاهم میشود و با همدلی و همبستگی وحدت ملی تضمین میگردد.
نتیجه گیری:
تقویت هویت ملی بر اساس باور ذهنی مردم به اینکه عضوی از یک ملت هستند و دارای دین مشترک اسلام میباشند.در اینجا تصویری از ملت بعنوان کلیت واحد ، اجزای این ذهنیت را می سازد.همان طور که اشاره شد قومیت های مختلفی در کشور وجود دارند و از طرفی نیاز به هویت در هر گروه اجتماعی امری ذاتی و غریزی است.اگر سعی در شناسایی هویت ایرانی و اسلامی در بین اقوام مختلف کشور نشود ممکن است گروه های کوچکتر اجتماعی ملت مانند قومیت های مختلف هویت خود را در سطح فراملی یا ناحیه ای جستجو کنند و این باعث برهم خوردن اقتدار ملی –انسجام اجتماعی می شود.
منابع و مآخذ:
افروغ-عماد-هویت ایرانی و حقوق فرهنگی - انتشارات سوره مهر 1387
حافظ نیا-محمد رضا-جغرافیای سیاسی ایران - تهران سمت 1381
حافظ نیا-محمد رضا-اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک - انتشارات پاپلی 1385
عزتی-عزت الله-ژئواستراتژی و قرن بیست و یکم- تهران سمت 1373
مجتهدزاده-پیروز-جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی-تهران سمت 1381
مجموعه مقالات –به کوشش حمید احمدی – ایران هویت ، ملیت،قومیت –موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی -1383
معاونت پژوهشی تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره –قومیت و ملیت و اندیشه فراملی از دیگاه امام خمینی-موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی -1381
تهیه و تنظیم :
محمود واسعی
دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی