سینمای سیاسی در کشور ما همواره با یک تب شکل گرفته و بعد فراموش شده است/ فیلم‌های سیاسی معمولاً تاریخ مصرف دارند

جابر قاسمعلی فیلمنامه‌نویس سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، اظهار داشت: اگر سینمای سیاسی را مصامحتاً یک ژانر تلقی کنیم و بپذیریم که ژانر سیاسی در سینما وجود دارد و مرادمان را فیلم‌های کاستا گاوراس بدانیم و با این رویکرد به سینما نگاه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که کمبود تنها در سینمای سیاسی نیست و ما خیلی از ژانرها را نداریم و بخشی از این مسئله به این موضوع مربوط می‌شود که زمینه‌اش در کشور ما وجود ندارد و یا فیلمسازان علاقه‌ای به سینمای سیاسی ندارند.

قاسمعلی خاطرنشان کرد: نبود زمینه لازم برای وجود سینمای سیاسی حرف اول را در این کمبود می‌زند. ما به تکنولوژی روز دسترسی چندانی نداریم و این خود زمینه‌ای است که برای ساخت آثار سیاسی می‌تواند لازم باشد و از طرفی مجوز ساخت فیلم‌های سیاسی در کشور ما به راحتی صادر نمی‌شود.

او افزود: کشور ما یک کشور سیاست‌زده است و حتی در خانه و زندگی روزمره مردم مسائل سیاسی همواره مطرح است و ما همه جا درباره آن می‌شنویم. بستر سیاسی وجود دارد اما اینکه سینماگران ما به سراغش نمی‌روند مربوط به همان مسئله مجوز می‌شود که در سینمای ما وجود ندارد. در واقع بستر و زمینه هم اگر وجود داشته باشد شرایط ساخت فیلمی سیاسی با اهداف و رویکرد فیلمسازان وجود ندارد و فیلم‌های سیاسی با نگاه‌های مختلف در کشور ما امکان ساخت پیدا نمی‌کنند.

این فیلمنامه‌نویس در ادامه گفت: نوعی از سینما را مدنظر قرار دهید که قرار است با موضع رسمی حاکمیت منافات داشته باشد؛ این آثار هیچ‌گاه امکان ساخت پیدا نمی‌کنند و به همین دلیل ما نمی‌توانیم بگوییم که جریان سینمایی سیاسی در کشور ما وجود دارد. سینمای ملودرام، کودک، کمدی، جنگ و... داریم اما سینمای سیاسی در کشور ما وجود ندارد و این ژانر را نداریم و فیلم‌هایی که در این گونه ساخته می‌شوند حاصل تلاش‌های پراکنده‌ برخی فیلمسازان است که در راستای منویات حکومت یا حتی آثاری مخالف آن هستند و تعدادشان آنقدر نیست که بخواهیم مدعی شویم این ژانر هم در سینمای ما وجود دارد.

او در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: حتی با رویکرد پروپاگاندا هم ما سینمای سیاسی پرباری نداریم. به هر حال ما نمی‌توانیم مدعی شویم که سینمای سیاسی یعنی فیلم‌هایی که می‌خواهند حاکمیت را به چالش بکشند و افشاگری کنند؛ فیلم‌هایی که در راستای اهداف حاکمیت هستند هم می‌توانند آثار سیاسی به حساب بیایند. در کشور ما سینمای سیاسی در هیچ شکل و شمایلی هیچ‌گاه به یک جریان تبدیل نشده و هر از گاهی در تاریخ سینمایمان شاهد هستیم که یک تب با بروز یک اتفاق سیاسی و اجتماعی به وجود آمده و با گذشت زمان کمرنگ شده است.

نویسنده فیلم سینمایی «تلفن همراه رئیس‌جمهور» در ادامه گفت: به عنوان مثال با پیروزی انقلاب اسلامی موجی از فیلم‌های سیاسی با رویکرد مقابله با رژیم شاه ساخته شد ولی هیچ‌گاه این رویکرد به یک جریان تبدیل نشد و به بعد از خودش تسری پیدا نکرد. در یک سال زمانی که بنیاد سینمایی فارابی جشنواره فیلم فجر را برگزار می‌کرد به فیلم «مترسک» حسن محمدزاده جایزه داد و به نوعی این پیام را برای سینماگران مطرح کرد که دیگر دست از ساواک‌بازی بردارند و این پیام کاملاً نتیجه داد و فیلمسازان این آلارم را دریافت کرده و دیدیم که ناگهان موج ساخت فیلم‌های ملودرام و کودک در کشور همه‌گیر شد.

قاسمعلی خاطرنشان کرد: نکته دیگر درباره فیلم‌های سینمایی این است که معمولاً این آثار تاریخ مصرف دارند. در همان نیمه اول دهه 1360 از بین فیلم‌های سیاسی فراوانی که ساخته شدند تنها آثاری چون «اشباح»، «خانه عنکبوت»، «خط قرمز» و چند فیلم دیگر به یاد مانده‌اند و دیگر آثار کاملاً فراموش شده‌اند. فیلم‌های سیاسی عموماً تاریخ مصرف دارند و بعدها پس از سال‌ها ممکن است برای برخی ارجاعات سیاسی در حد تحلیل این فیلم‌ها را مثال بزنند.

او افزود: برای شکل‌گیری سینمای سیاسی پویا و جدی نیاز به آزادی بیان داریم. در آزادی تعامل شکل می‌گیرد و ارتباطی بین مردم، سینماگران و رجل سیاسی به وجود می‌آید که این می‌تواند پیامی از سوی سینما به همراه داشته باشد که در یک تعامل بین مردم و حاکمیت به اصلاح درون سازمانی حاکمیت منجر شود یا تأثیرگذاری‌اش به شکلی باشد که مردم را به یک مطالبه دعوت کند. اما وقتی فضا وجود ندارد فیلم‌ها الکن می‌شوند و در راستای اهداف حاکمیت عمل می‌کنند و هیچ‌گاه مثلث تعامل مردم، سینماگران و شخصیت‌های سیاسی شکل نمی‌گیرد.

این نویسنده در پایان تأکید کرد: پس از اتفاق دوم خرداد کمی فضا باز شد و برخی فیلمسازان به سمت سینمای سیاسی رفتند و بعد باز هم با بسته شدن فضا فیلمسازان به سراغ فیلم‌های نمادگرایانه رفتند که فیلم «گزارش یک جشن» ابراهیم حاتمی از این دست آثار است. یکی دیگر از راه‌های ساخت فیلم‌های سیاسی در این شرایط روایت قصه در خارج از کشور بود و می‌توان فیلم «خیابان‌های آرام» کمال تبریزی را در این نمونه مثال زد که البته همین آثار هم معمولاً توقیف می‌شدند. هر بار در کشور ما در دوره‌های مختلف با کمی باز شدن فضا شاهد ساخت آثاری سیاسی بوده‌ایم اما از آنجا که این روند تداوم نداشته فیلم سیاسی در کشور ما به یک ژانر تبدیل نشده و ما بیشتر ژانر اجتماعی با رویکرد سیاسی داریم.