سریال‌های دنباله‌دار موفق تلویزیون از دهه ۱۳۷۰ تا امروز

به گزارش خبرنگار برنا، ساخت سریال‌های دنباله‌دار در کشور ما چندین سال پس از شکل‌گیری این روند در تلویزیون‌های دیگر کشورها شکل گرفت و به گفته سینماگران، کارشناسان رسانه و منتقدان سینمایی و تلویزیونی هیچ‌گاه در تلویزیون ایران ساخت سریال‌های چند فصلی به شکلی اصولی و علمی دنبال نشد و معمولاً مسائلی خارج از مسائل حرفه‌ای و اصولی در ساخت فصل‌های بعدی این آثار مطرح بوده است.

اکثر کارشناسان، منتقدان و حتی تولیدکنندگان آثار تلویزیونی درباره تولید سریال‌ها در فصل‌های بعدی بر این عقیده‌اند که این تولیدات در اکثر مواقع تنها با ارتباطاتی که بین تولیدکنندگان و مدیران وجود دارد صورت گرفته است و این در حالی است که در ساخت سریال‌های دنباله‌دار قطعاً مسائلی چون بررسی پتاسیل‌های داستانی، مخاطب‌سنجی، محتوای مناسب و... بسیار حائز اهمیت است.

با این حال طی سال‌های اخیر سریال‌های موفقی نیز ساخته شده‌اند که در فصل‌های بعدی نیز توانسته‌اند نظر مثبت مخاطب را به خود جلب کنند و به نظر می‌رسد در روندی که طی این سال‌ها تلویزیون در پیش گرفته، مدیران و تولیدکنندگان مسائل مطرح شده برای ساخت فصل‌های بعدی یک سریال را تا حدی مورد توجه قرار می‌‌دهند و به نظر می‌رسد روند تولید سریال‌های دنباله‌دار در تلویزیون به سمت حرفه‌ای و اصولی‌ شدن پیش می‌رود.

کارشناسان بسیاری تا امروز درباره این پدیده و تولید سریال‌های دنباله‌دار در تلویزیون اظهار نظر کرده‌اند. حسین گیتی منتقد سینما و تلویزیون در گفت‌وگویی با خبرنگار برنا تلویزیون را در ساخت سریال‌های چند فصلی شکست‌‌خورده دانسته و تأکید کرده که نبود ایده و نیروی کار تلویزیون را مجبور به ساخت اینگونه آثار کرده است. حامد عنقا نویسنده و تهیه‌کننده تلویزیون معتقد است سریال‌سازی در ایران هیچ ارتباطی با قواعد سریال‌سازی در دنیا ندارد و معمولاً عواملی فرامتنی در ساخت سریال‌های چند فصلی دخیل هستند. بهروز مفید تهیه‌کننده تلویزیون نیز معتقد است که در سریال‌سازی نباید کمیت فدای کیفیت شود و اگر ساخت فصل بعدی یک سریال بر اساس ذائقه و خواست مخاطب باشد اتفاق مثبتی است. رضا صائمی منتقد سینما و تلویزیون نیز تأکید دارد که مشروعیت ساخت یک سریال به نظر مردم مربوط است. مسعود بهبهانی‌نیا نویسنده فقید تلویزیون نیز با اشاره به اینکه تلویزیون به سمت افول و شکست پیش می‌رود تأکید داشت دنباله‌سازی بر سریال‌های بی‌مخاطب نشان از اولویت نظر مدیران نسبت به نظر مردم است.

در ادامه به معرفی چند سریال دنباله‌دار در تلویزیون ایران می‌پردازیم.

1- مزد ترس

«مزد ترس» اولین سریال چند فصلی تلویزیون ایران است. سریال جنایی خانوادگی به کارگردانی حمید تمجیدی که در سال ۱۳۷۱ تولید و از شبکه ۲ پخش شد و بعدها در سال ۱۳۷۴، فصل دوم این مجموعه تلویزیونی تحت عنوان «بازی با مرگ» نیز ساخته و پخش شد.

این سریال قطعاً یکی از سریال‌های موفق چند فصلی تلویزیون است چرا که فصل دوم آن با عنوان «بازی با مرگ» توانست نظر مخاطبان بسیاری به خود جلب کند.

عبدالرضا اکبری، اسماعیل محرابی، رضا بنفشه‌خواه، علی دهکردی، حمیده خیرآبادی، محبوبه بیات، رقیه چهره‌آزاد، فریبرز عرب‌نیا، فریبا متخصص، مینا نوروزی، علی اوسیوند و حمیرا ریاضی بازیگران این سریال بودند.

2- زیر آسمان شهر

در اوایل دهه 1380 سریال کمدی و طنز «زیر آسمان شهر» یکی از محبوب‌ترین آثار تلویزیون به حساب می‌آمد. اثری که مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرد و توانست به یکی از خاطرانگیزترین آثار تلویزیون در این سال‌ها تبدیل شود.

این سریال که هر قسمتش روایتگر ماجراهایی در یک ساختمان بود به قدری مورد استقبال قرار گرفت که تولیدکنندگان آن دست به ساخت فصل بعدی این سریال زدند ولی فصل‌های دوم و سوم «زیر آسمان شهر» هیچ‌گاه نتوانستند موفقیت فصل اول را تکرار کنند.

مهران غفوریان کارگردان این سریال طی سال‌های اخیر نیز از علاقه‌اش برای ساخت فصل‌ چهارم آن گفته اما تا امروز هیچ‌گاه شرایط تولید فصل چهارم «زیر آسمان شهر» فراهم نشده است.

3- خوش رکاب

مجموعه تلویزیونی «خوش رکاب» به کارگردانی علی شاه‌حاتمی در نوروز 1382 از شبکه یک سیما پخش شد و بسیار مورد توجه مخاطبان تلویزیون قرار گرفت. این سریال طنز که قصه‌اش در دوران هشت سال دفاع مقدس روایت می‌شد ماجرای یک راننده کامیون و خانواده‌اش را روایت می‌کرد که برای کمک‌رسانی به جبهه از کامیونش استفاده می‌کرد و در مسیر روایت قصه با تحولی جدی روبرو شد.

فضای طنز و قصه جذاب و شخصیت‌‌پردازی مناسب منجر به دیده شدن این سریال شد و علی شاه‌حاتمی برای نوروز 1384 فصل دوم «خوش رکاب» را با عنوان «خوش غیرت» ساخت که فصل دوم نیز تا حدی مورد توجه قرار گرفت.

حسین سلطان‌محمدی منتقد سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، این سریال را موفق‌ترین سریال چند فصلی تلویزیون در سال‌های اخیر دانست.

4- مرد هزار چهره

«مرد هزار چهره» سریال کمدی پرطرفدار مهران مدیری است که در نوروز 1387 روی آنتن رفت و ایده خاص و جذاب این سریال که پتانسیل ساخت آن را در فصل‌های بعدی فراهم می‌کرد باعث شد تا تولیدکنندگان «مرد هزار چهره» سال بعد برای ساخت فصل دوم این سریال با عنوان «مرد دو هزار چهره» اقدام کنند.

هر چند که «مرد هزار چهره» با حواشی بسیاری برای تولیدکنندگانش همراه بود در نهایت نوروز سال 1388 فصل دوم این مجموعه با عنوان «مرد دو هزار چهره» روی آنتن شبکه سه سیما رفت و باز هم مثل فصل اول با استقبال بسیار خوبی روبرو شد. 

5- هوش سیاه

«هوش سیاه» به کارگردانی مسعود آب‌پرور یکی از متفاوت‌ترین سریال‌های تلویزیون است که اواخر دهه 1380 ساخته و پخش شد. این سریال به موضوع جرائم رایانه‌ای می‌پردازد و از این حیث موضوعی تازه و جدید را آن زمان در تلویزیون ایران دنبال کرده است. 

اهمیت موضوعی که این سریال به آن پرداخته به حدی بود که در سال 1392 فصل دوم «هوش سیاه» با همان نگاه به موضوع جرائم رایانه‌ای پرداخت و مسائلی چون ابزارهای جاسوسی، شرکت‌ها هرمی، سرقت نرم‌افزار و هک را مطرح کرد. 

حسین یاری، کیکاووس یاکیده و داریوش اسدزاده بازیگران این مجموعه تلویزیونی بودند.

سریال‌های تلویزیونی با استمرار پخش در زمان‌های مشخص همیشه به یکی از خاطره‌انگیزترین آثار نمایشی تبدیل می‌شوند که در خاطره‌جمعی یک جامعه نقشی پر رنگ دارند. برخی آثار به قدری مورد استقبال قرار می‌گیرند که جامعه علاقه‌مند به تکرار ساخت و پخش این آثار است. از چند دهه قبل شاهد ساخت سریال‌های دنباله‌دار در تلویزیون بوده‌ایم و آثاری در این رسانه مورد استقبال قرار گرفته‌اند که تولیدکنندگان اثر دست به ساخت فصل‌های بعدی آن زده‌اند.

6- ستایش

نتیجه همکاری سعید سلطانی و سعید مطلبی به عنوان کارگردان و نویسنده ساخت سریالی موفق چون «ستایش» بود. سریال «ستایش» که از فیلم «واکنش پنجم» تهمینه میلانی اقتباس شده بود در فصل اول قصه‌ای را روایت کرد که بسیاری از مخاطبان تلویزیون با این سریال و ماجراهای شخصیت ستایش ارتباط برقرار کنند.

موفقیت چشمگیر سریال «ستایش» باعث شد تا تولید این سریال در فصل‌های دوم و سوم نیز ادامه داشته باشد. فصل دوم «ستایش» که نتوانست موفقیت فصل اول را تکرار کند با انتقادات بسیاری روبرو شد اما این انتقادات مانع از ساخت فصل سوم نشد و نکته عجیب درباره این سریال این است که فصل سوم به گفته بسیاری از منتقدان ضعیف‌تر از فصل‌های دیگر بود و انتقادات به سریال «ستایش» نسبت به گذشته چند برابر شد.

شخصیت حشمت فردوس و ستایش در این سریال را می‌توان از اصلی‌ترین عوامل موفقیت آن دانست که طی سال‌های اخیر از محبوب‌ترین و مطرح‌ترین کاراکترهای تلویزیونی به حساب می‌آیند.

7- پایتخت

به گفته بسیاری از منتقدان و کارشناسان تلویزیون سریال «پایتخت» یکی از موفق‌ترین سریال‌های کمدی تلویزیون ایران است. این سریال که فصل اولش نوروز 1390 پخش شد بسیار مورد استقبال قرار گرفت و مخاطبان تلویزیون با شخصیت‌های «پایتخت» ارتباط خوبی برقرار کردند.

این موفقیت و از طرفی شخصیت‌های چند وجهی و جذاب سریال «پایتخت» باعث شد تا ساخت و پخش این سریال در فصل‌های بعدی با اضافه شدن کاراکترهای جدید ادامه پیدا کند. نقی معمولی (محسن تنابنده)، ارسطو عامل (احمد مهرانفر)، هما سعادت (ریما رامین‌فر) و بابا پنجعلی (علیرضا خمسه) کاراکترهای اصلی این سریال بودند که در فصل‌های بعد شخصیت‌هایی چون رحمت (هومن حاجی‌عبدالهی)، بهروز (مهران احمدی)، سارا و نیکا (سارا و نیکا فرقانی)، بهتاش (بهرام افشاری) فهیمه (نسرین نصرتی) توانستند جذابیت این سریال و پتانسیل گسترده‌تر شدن قصه‌های آن را چند برابر کنند.

سریال «پایتخت» به کارگردانی سیروس مقدم تنها سریال در تاریخ تلویزیون ایران است که در 6 فصل ادامه پیدا کرده و هر فصل توانسته نظر مخاطبان را به خود جلب کند و به نوعی با افت کیفی چندانی مواجه نشود.

 در نوروز سال ۱۳۹۲ فصل دوم این مجموعه پخش شد. پایتخت ۳ در نوروز ۱۳۹۳ و پایتخت ۴ در رمضان ۱۳۹۴ پخش شد. پایتخت ۵ در نوروز سال ۱۳۹۷ و پایتخت ۶ در نوروز سال ۱۳۹۹ پخش شد.

8- دردسرهای عظیم

سریال «دردسرهای عظیم» به کارگردانی برزو نیک‌نژاد یکی دیگر از سریال‌های طنز چند فصلی تلویزیون است. سریالی که در تابستان 1393 از شبکه سه سیما پخش شد و قصه جذاب این اثر که ماجرایی خانوادگی و عاشقانه را در قالب طنز را روایت می‌کرد بسیار مورد توجه مخاطبان تلویزیون قرار گرفت.

این سریال در فصل دوم نیز مثل فصل اول توانست موفق عمل کند. جواد عزتی، مهدی هاشمی، الناز حبیبی، پرستو گلستانی، مریم سعادت، امیر غفارمنش، مهران رجبی و شهین تسلیمی از بازیگران این سریال تلویزیونی هستند.

9- نون خ

پس از موفقیت «پایتخت» به عنوان سریالی که ماجرای خانواده‌ای غیر تهرانی مربوط به شمال کشور را روایت می‌کرد ساخت سریال‌هایی با این محوریت که از لهجه و گویش محلی استفاده می‌کنند تا حدی رونق گرفت و سریال «نون خ» به کارگردانی سعید آقاخانی را می‌توان موفق‌ترین این سریال‌ها دانست.

«نون خ» که ماجرای انسان‌هایی از اهالی کرمانشاه را روایت می‌کرد با استفاده از فضای روستایی و لهجه و گویش شیرین کردی توانست فضایی صمیمانه و دلچسب خلق کند که نظر مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرد اما درباره این سریال تنها به این نکات نباید اکتفا کرد و نباید از شخصیت‌پردازی مناسب کاراکتر‌های آن غافل ماند.

اولین فصل سریال «نون خ» در نوروز 1398 پخش شد و در فاصله اندکی یعنی پیش از ماه رمضان سال 1399 فصل دوم این سریال روی آنتن شبکه یک سیما رفت و فصل سوم چند ماه بعد یعنی نوروز سال 1400 از شبکه یک سیما پخش شد. هر چند که بسیاری از منتقدان بر این عقیده‌اند که سریال «نون خ» در فصل‌های بعدی دچار افت کیفی شده همچنان می‌توان این سریال را یکی از پرمخاطب‌ترین سریال‌های طنز تلویزیون دانست.

10- گاندو

سریال «گاندو» نیز یکی از معدود سریال‌های سیاسی و جاسوسی تلویزیون است که توانسته نظر مخاطبان را به خود جلب کند و با روایت موضوعاتی حساس و سیاسی بار دراماتیک خود را بالا ببرد.

«گاندو 1» محصول گروه فیلم و سریال شبکه سه تلویزیون جمهوری اسلامی ایران (صدا و سیما) سریالی اجتماعی، اکشن و امنیتی است که نخستین قسمت آن در ۱۵ خرداد ۱۳۹۸ از شبکه سه با کارگردانی جواد افشار و نویسندگی آرش قادری پخش شد و در ۱۵ تیر ۹۸ به پایان رسید. فصل دوم این مجموعه تلویزیونی با نام «گاندو ۲» از ۳۰ اسفند ۱۳۹۹ در ۱۳ قسمت از شبکه سه پخش شد.

فصل اول این مجموعه تلویزیون با حواشی بسیاری در زمان پخش روبرو شد به طوری که می‌توان «گاندو» را یکی از بحث‌برانگیزترین سریال‌های سال‌های اخیر تلویزیون دانست. همچنین فصل دوم این مجموعه‌ به دلیل ژانر سیاسی که داشت، با اعتراض برخی از مسئولین دولت متوقف شد و قرار شد ادامه آن بعد از انتخابات ۱۴۰۰ پخش شود.

11- زیرخاکی

سریال «زیرخاکی» با بازی پژمان جمشیدی، ژاله صامتی، هادی حجازی‌فر و ستاره پسیانی به کارگردانی جلیل سامان با قصه‌ای که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی روایت می‌شد در فضایی خاص ماجرایی طنز را دنبال کرد و از معدود آثار طنز تلویزیون بود که نگاهی طنازانه به این دوران داشت.

بازی خوب بازیگران این سریال، قصه جذاب و خاصی که «زیرخاکی» روایت می‌کرد و موقعیت‌های طنز موفق آن منجر به استقبال بسیاری زیادی از این سریال شد و فصل دوم «زیر خاکی» نیز با روایت قصه‌ای در دوران جنگ دفاع مقدس ادامه پیدا کرد که نکته جالب توجه درباره آن این است که «زیر خاکی 2» حتی بیشتر از فصل اول این مجموعه مورد استقبال قرار گرفت.

.........................................................................

سریال‌های «کلانتر»، «بچه مهندس» و «از سرنوشت» نیز از جمله این آثار هستند. طی روزهای اخیر فصل دوم سریال «دودکش» نیز به کارگردانی برزو نیک‌نژاد از شبکه یک سیما پخش شد که البته با انتقادات بسیاری از سوی منتقدان روبرو شد و بسیاری بر این عقیده بودند که این سریال نتوانسته از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد و آن را اثری شکست‌خورده ارزیابی کردند.

قطعاً تلویزیون ما برای رسیدن به شرایطی ایده‌آل در عرصه سریال‌سازی نیاز به تغییراتی اساسی در عرصه تولید دارد اما می‌توان با بررسی نمونه‌های موفق در زمینه سریال‌های دنباله‌دار به عواملی که منجر به موفقیت یک اثر می‌شود پی برد و آن‌ها را در دستور کار تولید برای سال‌های آینده قرار داد.