تدوینگر خاطره‌نگاری مستند باید به لحن و احساس راوی وفادار باشد

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ نشست «بررسی ویرایش متون خاطره‌نگاری مستند» از سلسله نشست‌های دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، شنبه (نهم بهمن‌ماه 1400) باحضور راضیه حقیقت (ویراستار) و مهدی صالحی (ویراستار و دبیرنشست)، برگزار شد.

مهدی صالحی در ابتدای این نشست، بیان کرد: ویراستاری خاطره‌نگاری مستند، موضوعی نوپا و نو رواج است. در سال‌های اخیر تاریخ شفاهی در حال تبدیل شدن به یک دانش است و درباره آن نظریه‌پردازی می‌شود. خاطره‌نگاری، موضوعی است که نیاز به مداقه دارد و همچنان مباحث مربوط به آن در حال شکل گرفتن است. ملاحظه زبانی این‌گونه متن‌ها جایگاه خودش را دارد. موضوع مهم در زمان تولید این محتوا، شیوه‌نامه است. همانند متون دیگر ما نیاز داریم اهالی زبان و ویرایش، وارد شوند و چگونه بودن و نبودن این متن‌ها را بیان کنند.

در ادامه راضیه حقیقت ویراستار و مولف «شیوه‌نامه ویرایش متون خاطره‌نگاری مستند»، گفت: حدود سه سال است که در حوزه خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی به تدوین مصاحبه‌ها می‌پردازم. از فروردین 1400 سرویراستار نشر «مرز و بوم» وابسته به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس شدم. بیشتر فعالیت ما در این نشر، خاطره‌نگاری رزمندگان، جانبازان و شهدا به نقل از همرزمان و خانواده‌هایشان است.

وی افزود: برای شروع ویرایش و تدوین متونِ نشر «مرز و بوم» نیاز به تدوین شیوه‌نامه‌ای داشتیم، چراکه نثر خاطره با متن معیار و حتی تاریخ شفاهی، متفاوت است. تاریخ شفاهی، تاریخ محور است، اما خاطره‌نگاری فردمحور و موضوع آن متفاوت است. با توجه به این مسأله برای ویراستاری این خاطرات که به‌صورت فردمحور است، نیاز به شیوه‌نامه‌ای داشتیم که وقتی خواننده متن را می‌خواند، گویی دارد خاطره را از زبان آن رزمنده یا جانباز می‌شنود. در این حالت ما متنی داریم که با نثر معیار متفاوت است. در نثر معیار ما چنین بحثی را نداریم. هرچقدر متن روان و خواندنی و خوش‌خوان باشد، بازهم خواننده اثر به راوی اثر آن احساس نزدیکی ندارد.

این ویراستار تأکید کرد: در خاطره‌نگاری مستند ما می‌خواهیم خواننده را به سمت، احساس و درک راوی و رنج او ببریم تا توان همدلی کردن با راوی را پیدا کند. برخی خاطرات خودنوشت است و برخی خاطرات دیگرنوشت هستند و با آن جانباز یا رزمنده، مصاحبه شده است و به این دلیل مستند خوانده می‌شود که همه‌چیز آن مستند و عاری از آرایه‌های لفظی و تشبیه و تمثیل و خیال و روایت‌های تحمیل‌شده به متن است. در هردو حالت خاطره‌نگاری مستند، به شیوه‌نامه‌ای برای تدوین‌کنندگان متن‌ها و ویراستاران نیاز داشتیم.

حقیقت همچنین گفت: این شیوه‌نامه را حدود یک سال است، شروع کردم.  قسمت اول شیوه‌نامه ویژه تدوین‌گران خاطرات است که در آن ویرایش سوری را مطرح کرده‌ایم. دفترچه دستورخط فرهنگستان، املای واژگان، عددنویسی، فاصله‌نویسی، نشانه‌نویسی و پارگراف‎بندی ازجمله مباحث در ویرایش سوری این شیوه‌نامه است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: متن خاطره‌نگاری آمیخته از زبان گفتاری معیار، تعابیر و اصطلاحات رایج زبان صنفی بین رزمندگان و لهجه و گویش‌های آن‌ها است و براین اساس، تدوین‌گر می‌تواند بخش‌هایی را که جذابیت زیادی دارد به همان زبان گویشی خاص به‌کار برد. در خاطره‌نگاری مستند، تدوین‌گر می‌تواند بنابر نظر خود چیزی را از متن مصاحبه حذف کند، اما نمی‌تواند چیزی اضافه کند و این حذف براین اساس است که آیا برای مخاطب مفید است یا نه؟

این ویراستار افزود: در تدوین شیوه‌نامه خاطره‌نگاری مستند، مبنا را نثر معیار قرار دادیم، اما در رعایت قواعد ویرایشی، تبصره‌هایی مشخص کردیم که براساس آن نیاز به رعایت این قواعد در خاطره‌نگاری مستند، نیست. براساس این شیوه‌نامه، گفت‌وگوها و محاوره‌های بین رزمندگان به‌صورت شکسته‌نویسی است، اما بیان خاطرات به‌صورت زبان گفتار و معیار است.

حقیقت در ادامه به توضیح برخی از این تبصره‌ها پرداخت و گفت: براساس این شیوه‌نامه، در مواردی ازجمله جاده (اهواز- ماهشهر) خط تیره را حذف کردیم و از کاما استفاده کردیم (اهواز، ماهشهر). همچنین به‌عنوان نمونه در عددنویسی شماره عملیات‌ها تیپ و گردان‌ها، اسرا، ارتفاعات، قلل و امثال این موارد را با رقم و نیم‌فاصله آوردیم (کربلای5، یگان‌12، خمپاره60 و غیره). از دیگر موارد درج شده در این شیوه‌نامه می‌توان به نشانه‌گذاری بین جمله‌ها اشاره کرد که در نثر معیار اگر ارتباط جمله‌ها کم باشد، نقطه کاما قرار می‌دهیم و اگر ارتباط زیاد باشد، کاما قرار می‌دهیم. ولی در متن خاطره‌نگاری مستند، تنها از نقطه برای استقلال کامل جملات و در استقلال کم از کاما استفاده می‌شود و نقطه کاما (؛) جایی ندارد.

وی با اشاره به بخش دوم این شیوه‌نامه در حوزه ویرایش زبانی، بیان کرد: بخش ویرایش زبانی شیوه‌نامه شامل 23 مبحث ازجمله مطابقت نهاد با فعل، کاربرد افعال و حرف ربط و نشانه و تغییر فعل و بحث نکره، تتابع اضافات، ساده‌نویسی و اصول شکسته‌نویسی است.

مولف «شیوه‌نامه ویرایش متون خاطره‌نگاری مستند»، افزود: براساس این شیوه‌نامه باید از واژه‌های شخص راوی استفاده شود و ضروری است، نثر گویشی و حتی لهجه را حفظ کنیم. تدوینگر خاطره‌نگاری مستند باید به لحن و احساس راوی وفادار باشد و در تدوین این متون، احساس راوی شامل بغض، تردید، شادی و اندوه منعکس شود.

حقیقت با بیان این‌که در «شیوه‌نامه متون خاطره‌نگاری مستند» به دنبال ایجاد تعادل میان زبان معیار و زبان راوی هستیم، گفت: در خاطره‌نگاری مستند گاهی براساس شم ویراستاری می‌توانیم برخلاف قواعد عمل کنیم و به متن دست نزنیم تا موجب بدخوانی متن نشود.

وی تأکید کرد: در خاطره‌نویسی باید راه میانه را پیش گرفت و ساده‌نویسی را انتخاب کرد و از دشوارنویسی پرهیز کرد. بنابراین ضروری است در متن خاطره‌ها، از صور خیال، تشبیه و استعاره‌ها استفاده نکنیم و تکلف را کنار بگذاریم و ساده و راحت بنویسیم. همچنین کهنه‌نویسی برای متن خاطره مناسب نیست و ویژه متون ادبی است.

دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از سوم بهمن‌ماه آغاز شده  و تا یازدهم بهمن‌ماه ١٤٠٠ ادامه خواهد داشت. علاقه‌مندان برای بازدید و خرید کتاب می‌توانند به ketab.ir مراجعه کنند.

انتهای پیام//