فرهنگ نوروزی در لرستان / رسوماتی که ریشه های نوروزی قوم لر هستند

خبرگزاری برنا لرستان – گروه اجتماعی : شناخت دقیق عید نوروز باتوجه به  ریشه های عمیق  تاریخی اش و گستره جغرافیایی پهناوری که  این جشن بزرگ وباستانی در آن برگزار می شود کاری است بس سترگ واین شناخت هنوز از آنچنان جذابیتی  برخوردار است که  هر پژوهش جدید در هر منطقه جغرافیایی در قلمرو  موسوم به حوزه نوروز برگی نو و زرین از اصالت و مانایی این عید بزرگ ایرانی را متجلی می کند.

هر منطقه به این  معنی  که ایران بزرگ به عنوان یک کانون تمدنی قدیمی وپهناور در فرهنگ بشر و البته با این تنوع قومی ،مذهبی ، قبیلگی و...هنوز ناشناخته مانده و کاوش های جدید تر درباره  ریشه ها وسنن بیشمار وابسته به عید نوروز به درستی  عمق این ناشناختگی را نشان می دهد.

به تعبیری بهتر تنوع برگزاری جشن نوروز در بین اقوام ومناطق متعددایران پهناور  به خوبی وحدت وکثرت موجوددر عید نوروز را نشان می دهد.

از جمله قومیت های گسترده تر و پرجمعیت  با ریشه های  اصیل  ایرانی که دردرون جغرافیای کهن خود اصالت تاریخی خودرا حفظ کرده و دارای تنوع فرهنگی مختص به خود نیز هستند وهمین کثرت باعث شده که این مناطق هرکدام به نوبه خود باری از اصالت وزیبایی های نوروز را در خود حفظ کنند اگرچه همه درریشه های نوروز مشترکند.

یک کارشناس هنر و محقق فرهنگ عامه لرستان  در این خصوص به برنا ، می گوید : سنت عید نوروز در لرستان فوق العاده غنی وعمیق ومتنوع است  که ریشه های آن حتی نسبت به بسیاری از مناطق کشور دارای عمق تاریخی  بکر ودست نخورده ایی بوده وشناخت آن در گستره فرهنگ زاگرس  والبته قوم لر فهم می شود.

فریدون صحرایی در خصوص  خواستگاه و پیشینه  نورور و جشن سر آغاز بهار و شروع سال نو در این مکان و مردم بالاگریوه لرستان ،می افزاید : در اینکه این آئین کهن برای نخستین بار در کجا و چگونه پدیدار شده است شاید هرگز نتوان به نتایج قطعی و دقیقی رسید،اما پاره ایی  از شواهد می گوید که این سنت دیرینه از دو تمدن بزرگ سومری و بابلی که بر بستر دو رود تاریخ تمدن ساز دجله و فرات در همجواری ایران و بالاخص لرستان و ایلام فعلی و  خوزستان نشأت و نضج گرفته و دامنه آن به سرزمین ایران از طریق کاسی ها و لولوبی ها و سپس مادها رسیده و پس از رنگ و لعاب دادن به امپراتوری عظیم هخامنشی و ساسانی و  دوره های مختلف تاریخی در التهاب روزگار، سینه به سینه و نسل اندر نسل به اکنون ما رسیده و زین پس هم چنین است.

به گفته  این  پژوهشگر فرهنگ عامه لرستان  نوروز و‌ سنت های رایج و مرتبط با آن نیز در میان قوم لر به دو قسم  تقسم می گردد؛بخش اول رسم و رسوم قبل از آغاز نوروز و پیش از تحویل سال و بخش دوم نیز آیین های سال تحویل و سیزده روز بعد از آن می باشد.

صحرایی در خصوص جایگاه  واژه نوروز در بین لرستان  و ازجمله جغرافیای - تاریخی  بالاگریوه  بیان می کند :در بالاگربوه و بطور کل در لرستان، انتخاب نام برای فرزندان بسیار وابسته به طبیعت است؛همانند دار بلی ( یا دار بلوط) اناری، کلنگی، ذرّاتی، و دها نام این چنین...اما دو نام نوروز و سبزی(سوزی) در این مقال بیشتر خودنمایی می کند و آن هم صرفا به خاطر موضوعیت و مبحث آن می باشد.؛نوروز که نیاز به اقامه دلیل نیست و مانند مشک خود ببوید، و سبزی ( سوزی) هم همینطور هر دو نام بسیار پر انرژی، بسیار پر معنا و بسیار چفت و بست هستند ، کما اینکه در بین اقوام هستند و بوده اند خانواده هایی که برادر مهتر، نوروز و برادر کِهتر هم‌سبزی نام گذاری شده بودند و گو‌ اینکه هر دو دوقلو و یا یا هر دو بصورت فردی در ایام نوروز و ایام عید متولد گردیده باشندو انتخاب این نوع اسامی ظاهراً از دیرباز در این سرزمین کهن و تاریخی مرسوم بوده چنانکه مستند ترین و قاطع تری دلیل بر این مدعا، وجود گرامی و شریف شاعر شیرین سخن و محبوب بالاگربوه، میرنوروز است .

 فریدون صحرایی در ادامه به دیگر سنت های نوروز در لرستان و ازجمله بالاگریوه به سنت "الفه "اشاره  می کندو ادامه می دهد: یکی دیگر از سنت های نیکو و نمادین ماقبل تحویل سال، سنت و نکو داشت آئینی "الفه" است که در آخرین جمعه پایان سال با شور و حال خاصی مردمان پاک سرشت این دیار در حق زندگانی خود و گرامی داشت عزیزان از دست رفته خویش دارند.متأسفانه واژه "الفه" در حال حاضر در دایره واژگان ثبت و ضبط شده دایرةالمعارف رسمی نیست اما این حقیقت را نباید از نظر دور داشت که خیلی از کلمات ناب و دست نخورده از فرهنگ غنی ایران از حافظه زبانی و گفتگو های محاوره ای در ایران حتی در کتاب های سترگی مانند شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی موجود نیست و همین عامل به مرور موجب فراموش شدن و در نتیجه از دست رفتن گهرواژه هایی از این دست شده ایم که در کمال بختیاری و به لطف سینه های گرم مردمان دوست داشتنی بالاگریوه کماکان زنده و به حیات خود ادامه می دهند و هنوز نفس می کشند درست مانند واژه اَلَفه و آئین پاک آن؛ الفه" به احتمال خیلی زیاد وام واژه ای است که از عربی قرض گرفته شده باشد اما نباید فراموش کنیم که صدها و بلکه هزاران واژه عربی خود مأخوذ از زبان غنی پارسی است که در طول اعتلای فرهنگی و استیلای سیاسی هخامنشیان،اشکانیان و سپس ساسانیان وارد زبان عربی شده و به مرور آن را فربه و فربه تر کرده بود بطوری که در حال حاضر یکی از غنی ترین زبان های دنیاست،

این کارشناس فرهنگ لرستان  سرکشی به خانوادها را از دیگر رسومات عید نوروز در لرستان وبالاگریوه عنوان می کند وبا بیان اینکه سرکشی در این منطقه از کشور با همدردی قبل از آغاز عید  در آمیخته است ، یادآورمی شود: یک رسم رایج و انسانی که الان در خوشبینانه ترین حالت ممکن تنها رمقی از آن بر جای مانده، سرکشی به خانواده های خویشاوندانی است که در طی سال رو اتمام، عزیزی را از دست داده باشند، در این موقعیت تعدادی از نزدیکان آن به جهت همدردی، حدود کم و بیش یک هفته به عید، با مشورت قبلی بزرگتران خاندان به طور دسته جمعی بر بالین خانواده داغدیده سیه پوش و هنوز عزادار رفته و سوگواری مفصلی در آن روز انجام می دهند بطوری که  گویی اتفاقی تازه است، و ضمن گریستن و سردادن مویه های سوزناک ، حسابی فضایی رقت انگیز ایجاد می کنند،بطوری که کودکان تاب مقامت نیاورده و سعی می‌کنند خود را از آن فضا و شنیدن آن همه سوز و گداز و مویه ، دور کرده تا آب های اندوه از آسیب آئین  فروکش کند، و بانوان گره کرده چادر با سوگ مویه ها از سنگ ها را اینگونه آب می کنند:

او اضافه می کند:بعد از سوگواری، آرام آرام بزرگتران مجلس شروع به دلداری و تقویت روحیه همدیگر می کنند و با چشمانی سرخ گون و هنوز خیس ،  شروع به گفتن حرف های تسکین دهنده و‌ امید بخش و خوش آیند کرده و نم نمک فضا را مستعد اسقبال از عید نوروز می کنند و حتی در اغلب موارد کار به رد و بدل کردن شوخی های محلی و دست انداختن ِ همدیگر با هدف زودودن آلام  و پالایش درونی خویشتن نموده ، و اینگونه زندگی، شیرینی و ملاحت از دست رفته را از نو و در آستانه بهار نو باز می جوید و کودکان با گفتن:

صحرایی با اشاره به خرید های قبل از عید در فرهنگ نوروزی مردم  لرستان نیز  می گوید: خریدن لباس و دوخت دوز آن نیز از سنت های عید نوروزدر این منطقه است  که شور و شعف خاصی مخصوصا برای بانوان‌ این  دیار داردگفتیم که قوم لر همانند سایر اقوام ایرانی، به لباس اهمیت شایانی می دهند و از دیر باز تا به امروز  لباس نشانه شخصیت و طبقه اجتماعی بوده است خصوصاً در گذشته که در کنار اسب و زین، این لباس فاخر بوده است که شاخص  تشخص اشخاص بوده است

او با اشاره به دیگر سنت های عید نوروز در فرهنگ مردم لرستان نیز یادآور می شود: سنت رایج موسوم به «نافه بُرّ» که  تا همین اواخر هم بر فرهنگ عشیره ای سایه افکنده بود و به عنوان یک فکت تاریخی جای کنکاش و تعمق بیشتری دارد ولی  تنها به ارتباطش با نوروز مختصر اشاره ای می کنم که قبل از عید زنان لر وظیفه داشتند که به احترام خانواده عروس ، برای نامزد نافه برّ پسرشان خلعتی، سربندی... یا با کله قند یا یک بسته حنا و حتی در پاره ای مواقع  یک قرقره نخ خیاطی یا در مواردی چند متر نخ لوله گلوله شده «دشکه» به دیدار خانواده عروس آینده رفته و احترام و دین خود را اداء کنند؛ پدر خانواده نیز موظف به تهیه شیرینی و آجیل و مقدمات سفره هفت سین نوروز با سرانگشت بانوان مهرورز و تزئین گر  که ده دوازده روز گذشته بدون آنکه کسی به آنها یادآور کرده باشد بطور خودجوش در سینی و یا  ظروفی مشابه دانه نای روشن گندم یا حبوبات دیگر را با نیتی مملو از شور زندگی در خیسانده تا سبزه بدمد و دخترکانی نوباوه  با شاخه عودی در دستان عطر انگیزشان...

فریدون صحرایی خاطر نشان می کند: آنچه که بیان شد فقط بخشی کوچک از رسومات نوروزی در گوشه ای از لرستان مثل بالاگریوه است و در این منطقه رسومات قبل وپس از تحویل سال نیز وجود دارد که هر کدام از این سنن از اصالت باستانی  وریشه های عمیقی برخورددارهستند؛رسوماتی مثل گردیله گیری یا همان خانه تکانی البته قبل از عید،سبزی عید  وکاشت سبزه با گندم که در گذشته زنان عشایر با قرار دادن سبزه ها برروی مالاروتیرک چپرها خواهان برکت وفور نعمت  در گله ها می شدند ؛همچنین  بازی های بومی و محلی مانند دال پلان خصوصا در مناطق گرمسیری که بهارطرواتی دیگر دارد ؛دید وبازدید های  نوروزی براساس ساختار اجتماعی ایلات وقبایل لر در احترام به بزرگان طوایف ومعمرین خاندان ها ، نوروز خوانی و....سنت های بیشمار دیگر.

 انتهای پیام

گزارش : رضا جودکی نژاد