سرنوشت اروپا در گرو برگزیت

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا، نکته جالب اینکه پس از اعلام نتیجه همه پرسی برگزیت مبنی بر خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا 62 درصد جستجوهای اینترنتی مردم آن کشور این جمله بود "اتحادیه اروپا چیست؟"

بهرصورت دو سال قبل هیچ کس توان ترسیم آنچه که بر بریتانیا و اتحادیه اروپا رفته و خواهد رفت را نداشت. ولی نکته اصلی اینست که آیا راهی برای جبران باقی مانده؟

از ذغال سنگ تا اتحایه؛

وضعیت اروپا بعد از جنگ جهانی دوّم بسیار آشفته بود. در فاصله کوتاهی، در این قاره دو جنگ خونین روی داده بود. همینطور به سبب سوابق تاریخی روابط کشورهای اروپایی خوب نبود. بعد از دو جنگ جهانی خانمان برانداز، سران کشورهای اروپا به این نتیجه رسیدند که تنها راه جلوگیری از جنگ این است که با یکدیگر همکاری داشته باشند.

این همکاری اول در زمینه تجارت و اقتصاد شروع شد. کشورهای آلمان، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ بسیاری از اختلافاتشان را کنار گذاشته، و در تولیدات صنایع ذغال سنگ و فولاد شروع به همکاری نمودند. تا صنایع را توسعه دهند و امکان رشد اقتصادی بوجود آید. سپس این همکاری به سایر امور نیز تسری یافت. بازار مشترک اروپا  و سازمانهای دیگری برای این همکاریهای اقتصادی تأسیس کردند. در سال 1967 میلادی، برای سازمانها و تشکیلات مختلف، سازمانی مرکزی به نام جامعه اروپا یا جوامع متحد اروپا بنیان گذاشتند. در سال 1972 میلادی، برای اولین بار، اتباع کشورهای عضو جامعه اروپا به روش رأی گیری مستقیم، نمایندگان خود را برای پارلمان جامعه اروپا انتخاب کردند. این امر مرحله جدید در تشکیل اتحادیه اروپا بود.

در سال 1992 میلادی، کشورهای عضو جامعه اروپا پیمان همکاریهای بیشتری مابین خودشان منعقد نمودند. نام جامعه اروپا نیز به اتحادیه اروپا (EU) تغییر داده شد. این پیمان در شهر ماستریخت هلند منعقد گردید؛ به همین مناسبت این پیمان در متن عهدنامه اتحادیه اروپا، به نام پیمان ماستریخت درج شده است.

فنلاند نیز در سال 1995 میلادی به اتحادیه اروپا پیوست. پیش از آن؛ یعنی از سـال 1973 میلادی، فنلاند یکی از امضاء کنندگان پیمان تجارت آزاد اروپا بود. پـیمان تجارت آزاد به طرفین این پیمان اجازه می داد که بدون پرداخت حقوق گمرکی با یکدیگر مبادلات تجاری داشته باشند.

اگرچه این موارد اقتصادی بودند، اما اهداف سیاسی بزرگی نیز در پس این اتحادیه بود. رهبران وقت اروپا مانند هلموت اشمیت رئیس جمهور اسبق آلمان غربی (پیش از اتحاد دو آلمان) که او را طراح اولیه ایده اتحادیه اروپا می نامند، میخواستند با تشکیل یک اتحادیه قدرتمند اروپایی یک قطب سیاسی و نظامی جدیدی ایجاد کنند تا بتوانند در معادلات بین المللی در مقابل دو قطب غرب و شرق بایستند و تابع مناقشات جنگ سرد نشوند. هدف آنها حضور پر رنگتر و پر قدرت تر کشورهای اروپایی در عرصه بین المللی بود. این یکی از اهداف بزرگ رهبران اروپا در دهه های آخر قرن بیستم برای این همگرایی بود.

اتحاد پر مسئله

این اتحادیه از ابتدا مورد نقد و ایراد منتقدان نیز بود. آنها معتقد بودند که توان اقتصادی همه کشورهای اروپایی برای ایجاد یک نظام واحد اقتصادی و تجاری و نهایتا پول واحد مناسب نیست.

البته همین ایرادها از ابتدای راه مشکلات بزرگی را هم ایجاد کرد. مثلا ایتالیا هنگامی که لیر را به یورو تبدیل کرد، نارضایتی بزرگی در بین مردم شکل گرفت. تورم قبلی این کشور و کاهش قدرت خرید با یورو مسئله ساز شد. همینطور وقتی اعضا جدید از شرق اروپا به اتحادیه پیوستند بار کشورهای قدیمی سنگین شد. و نهایتا بحران اقتصادی یونان در سالهای اخیر نمونه بارز این مشکلات بود.

اما همه این موارد به نوعی قابل حل بود تا اینکه دیود کامرون نخست وزیر وقت بریتانیا  از دست غر زدن مخالفان عضویت لندن در اتحادیه اروپا به ستوه آمد، و تصمیم به برگزاری همه پرسی گرفت. ولی او که از نتیجه غیرقابل پیش بینی این رفراندوم شوکه بود، گفت قطعا بعنوان مخالف خروج از اتحادیه اروپا فرد مناسبی برای این راه نیست و از نخست وزیری بریتانیا کناره گیری و اعلام کرد برای همیشه از دنیای سیاست خارج میشود.  او جای خود را به ترزا می وزیر کشور خود داد تا او سکاندار کشتی بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا باشد.

البته چهره های شاخص برای خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، نایجل فراژ رهبرحزب یوکیپ، و بوریس جانسون عضو حزب محافظه‌کار و شهردار سابق لندن بودند که عاقبتی بهتر از دیوید کامرون نداشتند. فراژ به سبب اطلاعات نادرست اقتصادی و سیاسی که در مورد عضویت و بریتانیا داده بود بشدت مورد غضب افکار عمومی و محافل سیاسی کشور خود و اروپایی ها قرار گرفت. بوریس جانسون هم اگر چه وزیر خارجه ترزا می شد، اما نتوانست در پروسه خروج موفق باشد و در نیمه راه از سمت خود استعفا داد و از کابینه جدا شد. او نیز دیگر در مرکز توجهات سیاسی نیست.

دو سال مذاکره برای رفتن

          از سال 2016 تا کنون دولت بریتانیا درگیر نحوه خروج از اتحادیه اروپاست. دو سال مذاکرات محرمانه دولت ترزا می با اتحادیه اروپا طول کشید و لندن تمام مهلت خود برای خروج را صرف مذاکره کرد. تا اینکه عاقبت نتیجه را برای تصویب به پارلمان برد.  نمایندگان مجلس عوام انگلیس شامگاه سه‌شنبه 23 دی ماه 1397 پس از یک هفته بحث و بررسی‌های نفس‌گیر به توافقنامه موردنظر "ترزا می" برای خروج از اتحادیه اروپا رأی موافق ندادند. همینطور برای اولین بار در تاریخ مشروطه این کشور نخست وزیر به  سبب عدم ارائه مشروح مذاکرات با اتحادیه اروپا به پارلمان به نافرمانی متهم شد.

از سوی دیگر آخرین خبرهای منتشر شده در رسانه های این کشور حاکی است هم‌زمان تحولات اقتصادی و تجاری، انگلیس در آستانه خروج رسمی این کشور از اتحادیه اروپا اصلاً تعریف چندانی ندارد. ده‌ها شرکت زنجیره‌ای در این کشور طی یک سال گذشته، ورشکست شده و یا برای نجات خود تعدیل نیرو کرده اند. چندین شرکت معتبر خارجی مقر خود را از انگلیس خارج کرده و اتاق بازرگانی هم هشدار داده و 75 هزار شرکت خارجی به فکر خروج از این کشور افتاده‌اند. خطوط هواپیمایی فلای بی.ام.آی شنبه گذشته ورشکسته شد و شرکت خودرو سازی هوندا هم اخیرا اعلام کرد که کارخانه خود را از انگلیس خارج می‌کند.

بانک مرکزی بریتانیا نیز پیش‌بینی کرده که این کشور به‌احتمال‌زیاد در 2019، سال جاری میلادی دچار رکود اقتصادی می‌شود.

برگزیت و آینده مبهم اروپا

اما مهم تر از همه اینها آینده مبهم اتحادیه اروپاست. بریتانیا پس از آلمان، دومین اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپاست و در کنار فرانسه، یکی از دو کشور دارای تسلیحات هسته‌ای و حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است.

با توجه به این موارد، برگزیت دردسرهای فراوانی برای اتحادیه اروپا ایجاد می‌‌کند. خروج بریتانیا از این اتحادیه، قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی این بلوک را کاهش می‌دهد. پرداختی خالص بریتانیا به خزانه اتحادیه اروپا سالانه حدود ۹ میلیارد پوند معادل۱۰ میلیارد یورو است و پس از برگزیت، یا بقیه اعضا باید حق عضویت بیشتری بپردازند یا اتحادیه اروپا باید مخارج و پروژه‌های خود را کم کند. که البته با توجه به شرایط رکود اقتصادی اروپا جبران حق عضویت بریتانیا بعید بنظر میرسد.

از نظر سیاست بین‌المللی هم اتحادیه اروپا با حضور بریتانیا توانسته بود در بسیاری از مسائل بین‌المللی نقشی کلیدی بازی کند. ولی اگر بریتانیا پس از برگزیت به آمریکا نزدیک‌تر شود، ممکن است جایگاه و نقش جهانی اتحادیه اروپا رو به افول بگذارد.

از سوی دیگر، خروج موفق و کم‌ دردسر بریتانیا از اتحادیه اروپا می‌تواند احزاب و جنبش‌های راستگرا و افراطی در کشورهای دیگر عضو را دلگرم کند که این گزینه را جدی بگیرند. محبوبیت چنین احزابی در سال‌های اخیر در کشورهایی نظیر آلمان، فرانسه و هلند رو به افزایش بوده و حتی در ایتالیا دولت تشکیل داده‌اند. برخی از تحلیل گران بین المللی معتقدند با ادامه این روند ممکن است که حتی طی دهه آینده اصلا اتحادیه اورپا به شکل فعلی وجود نداشته باشد. زیرا برعکس دهه های گذشته که همگرایی در اروپا برای کسب قدرت بیشتر در صحنه بین المللی رایج بود، اینک به سبب مشکلات اقتصادی و اجتماعی موج واگرایی شدت گرفته است. به همین سبب احزاب راست افراطی بیش از پیش در بین مردم کشورهای مختلف اروپایی محبوبیت یافته اند. حتی برخی اخبار غیررسمی موید آنست که آلمان سناریوهای متنوعی را برای شرایط فروپاشی اتحادیه اروپا تنظیم کرده است.

درصورت ادامه این روند، اقتصادهای بسته و حمایت گرا ظهور خواهند کرد، و دوباره بین کشورهای این قاره برای کسب منافع بیشتر اقتصادی تنش و درگیری افزایش میابد.

ناظران آگاه معتقدند اگر چنین روندی طی شود، قطعا قدرت چانه زنی اروپایی ها در عرصه جهانی و محافل بین المللی کاهش خواهد یافت. که این امر کاملا با اهداف قبلی در تضاد خواهد بود.

آرامش در غیاب بریتانیا

ولی در کنار همه این ضررها، برخی از تحلیل گران خوش بین معتقدند خروج بریتانیا ممکن است کار را برای اتحادیه اروپا در آینده آسان‌تر کند. پس از برگزیت، کشورهای شرق اروپا نظیر مجارستان، لهستان و جمهوری چک، که منتقد جدی روند افزایش تأثیر و دخالت اتحادیه اروپا در امور اعضا هستند بزرگ‌ترین متحدشان را از دست می‌دهند.

این گروه از تحلیل گران میگویند در غیاب بریتانیا، آلمان و فرانسه می‌توانند نقش بیشتری در رهبری اتحادیه اروپا بازی کنند و کار گسترش اتحادیه به شرق و نیز ادغام بیشتر اتحادیه اروپا آسان‌تر می‌شود. به عبارت دیگر خروج بریتانیا، اتحادیه اروپا را یکدست‌تر می‌کند و ممکن است راه تشکیل «اتحادیه‌ای هر چه نزدیک‌تر» هموارتر شود. گروهی دیگر از کارشناسان اروپایی نیز معقدند اگر این روند شکل بگیرد ، ممکن است شاهد واکنش شدیدتر جریان‌های منتقد در کشورهای عضو اتحادیه اروپا باشیم و واگرایی بیش از پیش شدت گیرد.

بهرصورت روند موسوم به برگزیت در سال نه تنها باعث خروج شرکت ها و موسسات بزرگ جهان از بریتانیا شد، بلکه شکاف های بزرگی در اتحادیه اروپا را نیز آشکار کرد.